Morgunblaðið - 14.03.1998, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ
ð rússneska tenfflliðnum
Scanfoto
fagnnjósnarans Svens Lamark,
1 mér
mín“
að Haraldur konungur færi í opin-
bera heimsókn til Rússlands fyrir
mitt ár. Niðurstaðan var þó skýr:
Júlí Kvítsínskí, sendiherra Rúss-
lands í Noregi, verður kallaður íyrir
í utanríkisráðuneytinu og fímm rúss-
neskum njósnaforingjum vísað úr
landi.
Grunsamlegar heimsóknir
Svein Lamark er 47 ára gamall,
ráðgjafi í félags- eða sveitarstjórna-
ráðuneytinu og hefur sérstaklega
með að gera mál, sem varða
Barentshafssamstarfið, sambandið
milli Noregs, Evrópusambandsins
og Rússlands og norrænt samstarf
almennt. Hefur hann farið til Rúss-
lands nokkrum sinnum. Það var Igor
Tsjalí, blaðafulltrúi við rússneska
sendiráðið í Osló, sem hafði fyrst
samband við hann 1994. Kom hann
inn á skrifstofu Lamarks, kynnti sig
og vildi spjalla við hann, sérstaklega
um viðskiptamiðstöð í Arkangelsk,
sem Norðmenn voru þá að stofna
irk söguna?
hefði brotið trúnað
og rofið þá samn-
inga, sem verið hefðu
milli hans og leyni-
þjónustunnar. Sagði
hann, að í málum af
þessu tagi væri það
meginreglan, að
menn segðu aldrei
frá tengslum sínum
við leyniþjónustuna.
Kvaðst hann aðeins
geta furðað sig á
framferði Lamarks.
I Noregi eru
vangaveltur um, að
Lamark hafí selt
Verdens Gang sög-
una en um það er ekkert vitað
enn. Lamark sagði í gær, að
hann hygðist ekki skrifa bók um
ævintýri sín með Rússunum.
Lamark
þar. Virtist það allt vera með felldu
en þegar Tsjalí hélt áfram komum
sínum vöknuðu grunsemdir með La-
mark. Hafði hann þá samband við
norsku leyniþjónustuna.
Eftir þetta hófust njósnimar eða
gagnnjósnirnar og Lamark hafði
marga tengiliði áður en Serebrjak-
ov, sem notaði dulnefnið Gunnar,
kom til sögunnar. Voru sumir fund-
irnir haldnir erlendis, meðal annars
í Sankti Pétursborg. Hafði Lamark
ekki hitt Tsjalí lengi þegar Jevgení
Prímakov, utanríkisráðheira Rúss-
lands, kom í heimsókn til Noregs í
febrúar fyiár ári og þá hafði Tsjalí
samband við hann. Þá var ákveðið,
að Lamark færi til Sankti Péturs-
borgar til að treysta enn betur sam-
bandið við rússnesku leyniþjónust-
una.
Vildi rúmar sjö millj. kr. í árslaun
Lamark fór þangað í mars í fyrra
og ræddi þar við allnokkra rúss-
neska njósnaforingja. Þar var
ákveðið, að stjórnandi hans yrði
Anatolí Alexejev eða Alex en La-
mark vildi fá 100.000 dollara, um 7,3
milljónir ísl. kr., í árslaun. Rússarnh-
voru hins vegar ekkert útausandi á
peninga og þeir voru ekki ánægðir
með fundafyrh-komulagið í Ósló. La-
mark vildi hins vegar, þótt hann
segði það að sjálfsögðu ekki, að sem
auðveldast væri að fylgjast með
þeim. Þeir ákváðu, að næsti fundur
yrði í Helsinki.
Norskum stjórnvöldum, a.m.k.
fyri'i stjóm, fannst þetta mál með
ólíkindum. Ellen Holager Andenæs,
fyrrverandi yfirmaður norsku leyni-
þjónustunnar, átti marga fundi með
Gerd Liv, fyrrverandi dómsmálaráð-
herran, en hún vildi varla trúa því,
að Rússar væra jafn iðnir við kolann
nú og á sovéttímanum. Andenæs
fullvissaði hana þó um, að svo væri.
Andenæs sagði í samtali við dag-
blaðið Aftenposten í ágúst sl., að
jafn mikið væri um njósnir í Noregi
og áður en Sovétríkin hrandu og var
þeirri yfirlýsingu hennar tekið held-
ur óstinnt upp af ýmsum norskum
stjórnmálmönnum. Meðal þeirra var
Gunnar Skaug, varaformaður
stjórnarskrárnefndar Stórþingsins.
í gær vildi hann aðeins svara því til
um gagnrýni sína á Andenæs, að í
Evrópu væri komin upp ný, pólitísk
staða og mikilvægt fyrir Norðmenn
að sýna ríkjunum í Austur-Evrópu
tillitssemi.
Á þessum tíma fékk Lamark eng-
in norsk skjöl fyrir Alex en aftur á
móti fékk hann sænsk. I samstarfi
við sænsku leyniþjónustuna var búið
til heilmikið af „fölskum" skjölum,
sem Lamark þóttist hafa stolið hjá
NUTEK, sænskri ríkisstofnun, þeg-
ar hann var þar í heimsókn.
Fundurinn í Helsinki fór fram í
einbýlishúsi fyrir utan borgina og
þar lagði Alex handskrifaðan spurn-
ingalista fyiir Lamark. Meðal ann-
ars var spurt um Noreg og NATO,
norðursvæðin, stefnu Norðmanna í
olíumálum og sambandið milli Nor-
egs og Rússlands. Lamark lofaði að
koma með svörin daginn eftir.
Fylgdist finnska leyniþjónustan með
þessum fundi.
Þjarmað að Lamark
Á Helsinki-fundinum var ákveðið,
að næsti fundur yrði í Múrmansk og
þangað fór Lamark 17. október sl. Á
þeim fundi var Alex mjög ágengur,
tók samtöl þehTa upp á myndband
og var stundum ógnandi. Vildi hann,
að Lamark gengi undir lygamælis-
próf en því neitaði Lamark nema
hann fengi vel greitt fyrir það. Hann
neitaði líka að eiga fleiri fundi í
Rússlandi og krafðist þess, að þeir
yrðu í Noregi. Féllst Alex að lokum
á, að næsti fundur yrði þar.
Lamark hitti Serebrjakov fyrst í
nóvember sl. og lykillinn að þessum
fyrsta fundi þeirra var efth'farandi:
„Hittumst við ekki á Polarní Zorí?“
og Lamark jánkaði því.
Eftir þetta áttu þeir nokkra fundi
og þá gat Lamark afhent skjöl, sem
norska leyniþjónustan taldi skað-
laus.
LAUGARDAGUR 14. MARZ 1998 37
-------------------------
Heilbrigðisþjónustu vegna
fæðinga og kvensjúkdóma
þarf að nýta betur
Allt að 2-4 sinnum fleiri meðgöngur og fæð-
ingar eru að baki hverjum fæðingarlækni og
hverri ljósmóður á Kvennadeildinni en víðast
annars staðar á landinu, segir Reynir Tómas
Geirsson, forstöðulæknir hennar. Hann spyr,
hvort það geti verið verjandi að hafa bæði
ljósmæður og lækna á vakt 365 sólarhringa
ársins til að taka á móti 10-20 börnum?
7
Mundu menn hafa þetta svona í öðram
rekstri? Af hverju ekki að flytja fjár-
magn bak við illa nýttar stöðuheimildir
þangað sem þess er meiri þörf og bæta
þannig þjónustuna? Hvergi í nálægum
löndum væri fé eytt með þessum hætti.
Hvernig getur verið verjandi að hafa
bæði ljósmæður og lækna á vakt 365
sólarhringa ársins til að taka á móti 10-
20 börnum? Læknar eru hvort eð er á
vakt á þessum stöðum. Góð greiðsla
fyrir útköll til viðbótar dagvinnu væri
rökréttari. Menn verða að horfast í
augu við að starfsemin er einfaldlega
orðin of lítil á sumum stöðum til þess að
faglegur eða fjárhagslegur grundvöllur
sé fyrir hendi.
AKVENNADEILD Landspít-
alans fæðast 2/3 af öllum
börnum landsins, sem betur
fer flest eðlilega og af heil-
brigðum konum. Kvennadeildin verður
fimmtug á næsta ári. Með árunum hef-
ur hún þróast í að vera miðstöð fyrir
hin sérstöku heilbrigðismál kvenna.
Kvennadeildin er eina fæðinga- og
kvensjúkdómadeildin á landinu sem er
af þeirri stærð sem þarf til að halda
uppi sérhæfðri fósturgreiningu og
mæðravernd, sjá um meðferð alvarleg-
ustu meðgöngusjúkdóma, kvensjúk-
dóma og krabbameina í grindarholi og
bjóða tækniírjóvgun. Kvennadeildin
þarf að vera vel búin tækjum og eink-
um vel menntuðum mannafla til að
unnt sé að veita verðandi læknum, ljós-
mæðrum og hjúkrunarfræðingum full-
nægjandi menntun og stunda jafnframt
rannsóknavinnu sem stenst alþjóðlegan
samjöfnuð varðandi ýmis heilsufarsmál
kvenna. Sérhæfing á sambærilegum
deildum hefur allsstaðar í heiminum
aukist hraðfara. Margt af því sem gert
er nú krefst mikillar þjálfunar starfs-
fólks og réttra aðstæðna sem ekki er
hægt að hafa nema á einum stað á land-
inu. í umræðu um sparnað í heilbrigð-
iskerfinu verður að hafa þetta í huga.
Á Kvennadeildina leita 30-40 þúsund
manns á ári, fæðingar eru tæplega
3000, skurðaðgerðir um 3600, ómskoð-
anir 9500, legvatnsástungur nær 500,
yfir 2000 konur koma vegna vandamála
snemma í þungun og 13000 skoðanir
eru í mæðravernd. Á hverjum degi ber-
ast okkur 3-400 símtöl og fyrirspurnir
frá konum og aðstandendum þeirra.
Allskonar heilsuvandamálum kvenna á
öllu landinu er sinnt og hjá því verður
ekki komist. Mörg ný starfssvið var
ekki hægt að sjá fyrir þegar deildin var
byggð eða þegar hún var stækkuð síð-
ast íyrir aldaifjórðungi. Fæðingum
hefur fjölgað um nær helming á tveim
ái-atugum. Glasafrjóvgun var ekki til og
ómskoðun, fósturgreining og erfðaráð-
gjöf með allt öðrum hætti en nú tíðkast.
A sama tíma hefur kvensjúkdómaað-
gerðum og fæðingum fækkað víða ann-
ars staðar á landinu. Taka þarf mið af
því hvar verið er að veita þjónustuna og
hvers eðlis starfsemin er á hverjum
stað. Nútíma samgöngur, ný fjar-
skiptatækni og framþróun hafa ger-
breytt öllum forsendum skipulagningar
í heilbrigðisþjónustu.
Of fátt starfsfólk
Kvennadeildin er í mörgu vel búin,
ekld síst vegna góðra gjafa ýmissa líkn-
arfélaga og annarra velunnara á liðnum
árum. Samt vantar allmargt til að
mæta þörfum líðandi stundar og næsta
áratugar. Þyngst vegur að bæði lækn-
ar, Ijósmæður og annað starfsfólk er
fæn-a en það ætti að vera miðað við
sambærilegar stofnanir í Norðvestur-
Evrópu. Margir starfsmenn verða að
afkasta mun meira en kollegar þeirra
erlendis og vinnuálagið er oft mikið.
Við slíkar aðstæður má nær ekkert út
af bera til að hægt sé að anna öllu sem
gera þarf. Nægur sérhæfður mannafli
er undirstaða þess að vel gangi að
byggja upp fjölþætta starfsemi, aðlaga
hana breyttum tímum og taka upp nýj-
ungar. Kvennadeildin hefur hagrætt og
gætt ráðdeildar. Hún er nú eina svið
Ríkisspítala sem hefur tekist að haldið
sig að þröngum ramma fjárveitinga.
Rými til að stuðla að framfórum er
samt mjög lítið og vonbiðlun til stjórn-
valda hefm- ekki borið mikinn ávöxt.
Því miðm' fær deildin ekki einu sinni að
láta sértekjur deildarinnar renna fi’á
konum til kvenna, nema í litlum mæh.
Er þá undarlegt þó litið sé til þess
hvort ekld sé tími til kominn að færa til
Kvennadeildar eitthvað af því sem ætl-
að er til þessarar þjónustu annars stað-
ar en er ónotað eða lítt notað?
Hvaðan er hægt að færa fé?
Hvaðan er þá hægt að færa fé? Það
er frá stöðum þar sem nú er tæpast
hægt að veita viðunandi þjónustu mið-
að við þær kröfur sem gerðar eru í dag.
Dæmi væri staður í dreifbýli þar sem
fæðingar voru kannski 30-40 á árinu,
fæðingaraðgerðir einungis þrjár og 4
rúm stóðu tilbúin til að taka við einni
sængurkonu eftir auðvelda fæðingu á
12 daga fresti. Þar getur
hvorki talist hagkvæmt né
skynsamt að hafa tvískipta
vakt ljósmæðra allan sólar-
hringinn eða skurðlækni
stöðugt til taks. Grundvöll-
ur skurðlækninga hefur gjörbreyst.
Annars staðar er stöðug vakt Ijós-
mæðra þó aðeins fá böm fæðist á ári og
mæðra- eða ungbarnaeftirlit að sama
skapi ekki fyrirferðarmikið. Annars
staðar eru sérfi'æðingar og skurðstofu-
viðbúnaður langt umfram það sem í ná-
grannalöndunum væri talið eðlilegt.
Allt að 2-4 sinnum fleiri meðgöngur og
fæðingar eru að baki hverjum fæðing-
arlækni og hverri ljósmóður á Kvenna-
deildinni en víðast annars staðar á
landinu og afköstin mun meiri. Hvaða
skynsemi eða réttlæti er í slíku gagn-
vart starfsfólki og skjólstæðingum hér?
Endurskipulagning starfa
lækna og ljósmæðra *
Endurskipuleggja þarf störf lækna
og ljósmæðra varðandi meðgöngu-,
fæðinga- og sængurleguþjónustu í
landinu þannig að þau verði í takt við
raunverulega þörf. Fagleg og hagsýn
sjónarmið verða að ráða þegar ákveðið
er hvar á að byggja upp með meiri
mannafla og nýjum tækjabúnaði og
hvar þarf að draga í land. Á höfuðborg-
arsvæðinu vantar starfsfólk, en einnig
sums staðar annars staðar, eins og á
Isafirði eða Akureyri. Annars staðar er
starfslið og rekstrarfé meira en rétt>
mætt er. I Reykjavík er löngu tíma-
bært að sameina hinar tvær sérhæfðu
mæðraverndareiningar. Þar fæst hag-
ræðing, sem þó nær aðeins skammt.
Því þarf að tryggja að í næstu fjár-
lögum fari fjárveitingar til þessa mála-
flokks á þá staði þar sem verið er að
veita meginhluta þjónustunnar. Með
endurskipulagningu og tilfærslu mætti
jafnframt auka hagkvæmni, sem gæti
tryggt reglubundna sérfræðiþjónustu
frá Reykjavík eða Akureyri á stærri
heilsugæslustöðvar í dreifbýli. Slíkt
væri góð viðbót við þjónustu ljós-
mæðra og heimilislækna sem fyrir eru
á staðnum og mun betri kostur fyrir
konur.
Landlæknir hefur ítrekað lagt
áherslu á að betri mönnun Kvenna-
deildar sé forgangsatriði í heilbrigðis-
þjónustunni. Fólkið sem leitar hingað
hvaðanæva af landinu á heimtingu á
þjónustu sem er ekki síðri en þar sem
best gerist í nágrannalöndum okkar.
Þar er fjöldi lækna á barnadeildum og
kvennadeildum viðast hvar svipaður,
en hér í Reykjavík er mun-
urinn 25% Kvennadeildinni
í óhag. Fjárveitingar nú
miðast að verulegu leyti við
mönnun sem nægði varla
fyrir 15 árum. Fjárlaga-
nefnd, heilbrigðisnefnd og ráðherrar
þessara málaflokka vita að það sem
beðið er um af læknum og Ijósmæðrum
er minna en nemur kostnaði ef eitt-
hvað fer úrskeiðis á deildinni. Almenn-
ingur setur traust sitt á Kvennadeild- ‘
ina nú sem fyrr og hún verður að geta
staðið undir því. Með því að færa til
fjármagn og leiðrétta rekstrargrund-
völl deildarinnar til samræmis við
kröfur nútímans fengist betri og enn
hagkvæmari stofnun. Það yrði besta
afmælisgjöfin sem Kvennadeildin gæti
fengið á fimmtugsafmæli sínu þann 4.
janúar 1999. -Of
Betri mönnun
kvennadeildar
forgangsatriði