Morgunblaðið - 14.03.1998, Page 40

Morgunblaðið - 14.03.1998, Page 40
0 LAUGARDAGUR 14. MARZ 1998 MORGUNBLAÐIÐ AÐSENDAR GREINAR Hagræðing í landbúnaði VIÐ ISLEND- INGAR búum nú við kvótakerfi í tveimur atvmnugreinum, sjáv- arútvegi og landbún- aði. Nú fjórtán árum eftir að kvótakerfið var tekið upp í sjávar- útvegi hefur það leitt til verulegrar hagræð- ingar. Hví skyldi hið sama ekki hafa átt sér stað í landbúnaði? Góð gild hagfræðileg rök eru að baki kvóta- kerfinu í sjávarútvegi. Fiskistofnarnir eru takmörkuð auðlind. Framtíðarstærð stofnsins ræðst af nýtingu hans í dag og því getur of mikil veiði ver- ið óhagkvæm. Eftir tillögu sér- fræðinga setti Alþingi lög sem kveða á um að ekki skal veitt meira en 25% af þorskstofninum á hverju ári. A það að tryggja viðun- andi framtíðai’vöxt stofnsins. Þrátt fyrir deilur um eignarhald yfir fiskistofnunum verður að segjast að kvótakerfið okkar er <jjtt skynsamlegasta kerfið sem völ er á. Ekki aðeins tryggir það viðunandi vöxt stofnsins heldur einnig hagkvæmni við veiðarnar þar sem kvótinn er framseljanleg- ur á frjálsum markaði. I landbúnaði er allt annað upp á Jón Steinsson teningnum. Mjólkur- framleiðsla er ekki takmörkuð frá náttúr- unnar hendi á sama hátt og fiskveiðar. Við getum í rauninni fram- leitt eins mikið af mjólk eins og við vilj- um án þess að það skerði möguleika okk- ar til framleiðslu seinna meir. Sömu hagfræðilegu rök gilda því ekki um kvóta á mjólk og kvóta á þorski. Astæðurnar fyrir því að komið var á kvótakerfi í landbún- aði voru þær að of- framboð var á mjólk og ríkið, sem niðurgreiddi mjólk, vildi ekki nið- urgreiða meira en sem nam neysl- unni í landinu. Það er skiljanlegt en það breytir ekki því að kvóta- kerfi er ekki rétta lausnin á slíku vandamáli. Vandi landbúnaðarins er ekki offramboð á mjólk heldur það sem veldur offramboðinu, þ.e. niðurgreiðslurnar. Eitt mikilvægasta takmark hvers kyns löggjafar um atvinnu- mál er að laga hagsmuni framleið- enda að hagsmunum neytenda og þar með gera það eftirsóknarvert fyrir framleiðendur að þjóna hags- munum neytenda. Hagsmunir neytenda í þessu tilviki eru þeir að mjólk og aðrar landbúnaðarvörur séu framleiddar á sem hagkvæm- astan hátt svo að neytendur þurfi að greiða sem minnst fyrir þær. Eitt mikilvægasta skilyrði fyrir því að svo geti orðið er að verð á landbúnaðarvörum endurspeigli framleiðslukostnað í greininni, svo að neytendur geti tekið upplýstar ákvarðanir um það hversu mikið þeir vilja kaupa og að framleið- endur geti tekið ákvarðanir um hversu mikið er hagkvæmt að framleiða. Niðurgreiðslur bregla þessa ákvarðanatöku og leiða því til óhagkvæmni. Ef niðurgreiðsl- um á landbúnaðarvörum væri hætt og verðlagning gefin frjáls myndi frjáls samkeppni meðal bænda leiða til þess að framboð yrði ekki meira en eftirspurn og óhagkvæmni af því tagi sem áður var nefnd yrði eytt. Niðurgreiðlsur, eins og hvers kyns önnur mismunun í hagkerf- inu s.s. tollar eða opinber afskipti af verðlagningu, eru nær alltaf til þess fallnar að vernda hagsmuni hóps sem er áhrifamikill í þjóðfé- laginu á kostnað hinna sem í flest- um tilfellum eru allur þorri neyt- enda. Þegar stuðningur við mis- mununina þverr reynir forrétt- indahópurinn að réttlæta hana með staðhæfingum sem við fyrstu sýn hljóma vel en reynast villandi þegar betur er að gáð. Þannig ISLEJVSKT MAL Umsjónarmaður Gísli Jdnsson 944. þáttur. þáttur h HALLDÓR Halldórsson, meistari minn, skrifaði bókina Ævisögur orða, þá sem út kom 1986. í þeirri bók er ritgerðin Aldur og uppruni lóðarmálsins, skemmtileg og sér- stæð. Nú hefur skrifað mér Har- aldur Guðnason í Eyjum og hefur verið að fara yfir þessa ritgerð og rekist þar á eitt og annað í málfari, það sem hann kannaðist við austan úr Landeyjum. Tökum fáein dæmi: 1) Það vill ekki nema rautt eitt úr eggi. Það merkir að fúlsa við öllu í mat nema því besta. 2) Að fara til stúlku = að biðja hennar. 3) Sjaldan [H.G. setur í sviga skjaldanj er á botninum betra nema liunang í heitum graut. Fyrri hluti þessa orðtækis er al- þekktur. 4) Þetta er melur í heimilinu = þetta er eyðslukló sem rýrir efna- hag heimilisins. Þetta var vel þekkt eystra, segir H.G. 5) Odóslegur = óhræsislegur, andstyggilegur. Haraldur segir að þetta niðrunarorð hafi oft verið notað um sauðfé í Landeyjunum. Haraldur Guðnason hafði ýmis- legt fleira að segja, þótt hann kærði sig ekki um að allt væri birt. . f. Nefna skal örfá atriði: a) Vegna þrástags á orðinu „áhafnarmeðlimur“, spyr hann hvort orðið skipverji eða þá báts- verji sé gleymt. Svo er vonandi ekki. b) Hann kann illa við orðalagið „að missa sig upp“ eða „missa sig niður“, þegar lýst er skíðaferðum. Nú verður umsjónarmaður að játa að hann veit ekki meir en svo við hvað er átt. Hann gleðst hins veg- ar í hvert sinn sem fréttamenn og skíðamenn tala um að renna sér. [Sérstakar þakkir færi ég Jóni Aðalsteini Jónssyni fyrir sunnu- dagsþætti sína hér í blaðinu um sagnirnar skíða og skauta. Eg minni á hið glæsilega kvæði Gríms Thomsens um Arnljót Gellina, það sem hefst svo: Fer í gegnum skóg á skíðum skörulegur halur einn. Hugsum okkur hvað hefði orðið úr þessu kvæði, ef Grímur hefði notað sögnina að ,,skíða“.] c) Haraldur hneykslast að von- um á því, þegar jafnvel stjómend- ur þátta í útvarpi og sjónvarpi nota óyrðið „ókei“. Umsjónarmað- ur tekur hraustlega undir þetta. „Ókei“ er að vísu í sjálfu sér ekk- ert verra tökuorð en ýmis önnur, en hugarletin, sem á bak við notk- un þess býr, er alvarlegust. Eins og oft hefur komið fram í þessum pistlum merkir „ókei“ býsna margt, og stundum ræður radd- hreimur merkingunni. ★ Sumt fólk vill skíra börn sín sjaldgæfum nöfnum, en þó góðum og gildum. Hér em fáein að moða úr aftanvert í stafrófinu. Umsjón- armaður hefur ekkert þeirra búið til, en fundið þau svona hér og þar. Fram skal tekið að forliðurinn þjóð í mannanöfnum merkir „góð- ur“, sbr. þjóðráð og hina eldri merkingu orðsins þjóðskáld: tilfdís, Úlfrún, Valgrímur, Vali, Vatni, Veig, Véfreyja, Véfríður, Vérún, Vígborg, Þiðrandi, Þjóð- laug, Þjóðleifur, Þjóðmar, Sal- geir, Sigfinna, Sigri. ★ Það er ekki þar með sagt að um- sjónarmaður mæli með öllum þessum nöfnum. Umsjónarmaður birtir með þökkum eftirfarandi bréf frá Einari Vilhjálmssyni í Garðabæ: I. „Fyrir nokkrum árum síðan fjölluðu fjölmiðlar um fíkniefna- mál, þar sem flugumaður átti þátt í uppljóstrun máls. Við meðferð málsins fyrir dómi kom flugumað- urinn við sögu. Flugumaðurinn var alltaf nefndur tálbeita í þessari umfjöllun, bæði af blaðamönnum, lögmönnum og dómurum. Orðið flugumaður kemur fyrir í Bjarnar sögu Hítdælakappa, Vatnsdæla sögu, Víga Glúms sögu, Reykdælasögu og Víga Skútu og efalaust víðar. Flugumaður er svikari, sem ginnir ginningarfífl sitt með táli. Það eru hinsvegar mútur ef yf- irvöld stytta refsivist fanga, gegn því að hann gerist flugumaður þeirra og honum fengnir peningar eða fíkniefni til tálbeitu. Lögspek- ingur skrifaði fyir nokkrum árum lærða grein um beitingu flugu- manns við uppljóstran gæpamála, en notaði orðið tálbeita um hug- takið flugumaður. II. Þegar vél skips bilar eða veiðar- færi fer í skrúfuna nefnist það á fréttamáli að skipið sé vélarvana. Það er engu líkara samkvæmt þessum fréttaflutningi að skipið hafi misst vélina en ekki að vélin hafi misst afl sitt við bilun. Auðvit- að er skip með bilaða vél ekki vél- arvana, vélin er til staðar og gert er við bilunina. III. Um borð, frá borði og fyrir borð, er fyrst og fremst tjáning um hreyfingu til og frá skipsfjöl. Farþegar skips, áhöfn skips og hafnarverkamenn eru um borð eða farnir frá borði, á meðan skipið liggur við bryggju og fólk ýmist í landi eða á skipsfjöl. Þegai- skipið leggur frá landi eru áhöfn og far- þegar með skipinu, þau hafa farið um borð fyrir brottför (yfir borð- stokk). í Morgunblaðinu 26.2. 1998 er frásögn af tilraun til flugráns. Þar segir í greininni: „Um borð í vél- inni voru 63 farþegar og fimm manna áhöfn.“ (Ekki er þess getið hve margir voru utanborðs). Um borð er þarna sjáanlega ofaukið. Með þakklæti fyrir þætti þína um íslenskt mál.“ Hlymrekur handan kvað: Fyrir kjaft legg ég til að við límum, þó við lifum á erfíðum tímum; út af engu við körpum í alls konar vörpum og með of margt af póstum og símum. ★ Auk þess fá fréttastofa útvarps- ins og Morgunbiaðið stig fyrir að nota orðið krítarkort fyrir „kreditkort". tekst forréttindahópnum að fresta afnámi réttinda sinna um tíma. Þetta hefur oft verið nefnt harð- stjórn tregðunnar „the tyrany of the status quo.“ Ein helstu rökin fyrir áframhaldandi niðurgreiðsl- um í landbúnaði eru að niðurfell- ing þeirra myndi leiða til mikillar uppstokkunar í bændastéttinni með tilheyrandi byggðaröskun og kostnaði fyrir þjóðfélagið. Það er hárrétt, en það sama á við um hvers konar skipulagsbreytingar og afnám á forréttindum. Það er hins vegar alrangt að halda því fram að slíkar breytingar skaði hagkerfið. Sömu hagfræðilegu rök gilda ekki um kvóta á mjólk, segir Jdn Steins- son, og kvóta á þorski. Tregða við að ráðast í breyting- ar af þessu tagi og sú skoðun að þær séu skaðvænlegar fyrir hag- kerfið eru byggðar á útbreiddum misskilningi um hagfræði; það er að slíkar breytingar leiði til þess að störfum fækki í þjóðfélaginu þar sem erfitt sé að skapa ný störf í stað þeirra sem tapast við skipu- lagsbreytingarnar. Þetta er rangt. Með réttri peninga- og fjármála- stefnu af hálfu Seðlabankans og ríkisins er hægt að skapa skilyrði fyrir ný atvinnutækifæri í stað þeirra sem töpuðust. Samdráttur í þjóðarframleiðslu er því aðeins tímabundinn og þeim mun minni sem yfirstjórn peninga- og fjár- mála er betri. Eitt skýrasta dæm- ið um þetta er þróun mála í Bandaríkjunum á síðustu árum. Meðan á kaldastríðinu stóð eyddu Bandaríkin gríðarlegum fjármun- um í vígbúnaðarkapphlaup við Sovétríkin. Eftir að kommúnista- stjórnum austantjaldslandanna var steypt af stóli í byrjun þessa áratugar hófust Bandaríkjamenn handa við að skera niður útgjöld til varnarmála úr 6,5% af þjóðar- framleiðslu árið 1985 í 3,4% 1997. Þetta leiddi (ásamt öðru) til kreppu í Bandaríkjunum þegar fjöldi fyrirtækja í hergagnaiðnaði varð gjaldþrota og varð hún sér- staklega skæð í þeim ríkjum sem mest höfðu stuðst við fjárlög varn- armálaráðuneytisins. En þegar frá leið fór þess að gæta að banda- ríska hagkerfið gat nú notað aukið fé til uppbyggilegri hluta. Alan Greenspan, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, sagði nýverið að endalok kalda stríðsins hafi mynd- að töluverðan friðararð og sé það einn af þeim þáttum sem skýra ótrúlega frammistöðu bandaríska hagkerfisins á síðustu misserum. Nærtækara dæmi eru þær um- fangsmiklu breytingar í sjávarút- vegi og í banka- og sjóðakerfinu sem ráðist var í hér heima í byrj- un þessa áratugar sem leiddu til kreppu með tilheyrandi gjaldþrot- um og endurskipulagningu. En hagræðið sem hlaust af hefur gert það að verkum að á síðustu miss- erum hafa fá hagkerfi staðið sig betur en það íslenska. I dag eru fáir sem draga í efa ágæti þeirra aðgerða fyrir þjóðarbúið. Það er því undarlegt ef stjórnvöld sjá ekki að breytingar í landbúnaði myndu á sama hátt leiða til hag- ræðis fyrir þjóðarbúið og styrkja stoðir hagkerfisins enn frekar. Það er yfirlýst stefna núverandi ríkisstjórnar að mismuna ekki at- vinnuvegum. Það skýtur því skökku við að opinberir styrkir séu enn við lýði í landbúnaði. Höfundur er hagfræðinemi. Leiksköli, fram- tíðarstarfsvett- vang-ur karla A MORGUN verður námskynning Háskóla Islands, Kennarahá- skóla Islands og ann- arra sem eru að kynna hvaða spennandi námsefnisval býðst ungu fólki sem er að ljúka framhaldsskóla. Ungir karlmenn horfa ekki allir til þess að velja nám og starf leik- skólakennara sem fyrsta kost í starfsvali þrátt fyrir mikilvægi starfsins og möguleika á fjölbreytni í starfi. Starf leikskólakennara er stjórnunarstarf og námið felur í sér þjálfun í mann- legum samskiptum, uppeldis- og sálarfræði, listgreinakennslu, og Foreldrar gera miklar kröfur, segir Ragnar Sær Ragnarsson, og eiga að gera það vegna þess að það eykur ár- vekni og þróun í starfí leikskólakennara. útskrifar skólinn hæfa einstak- linga sem geta tekist á við krefj- andi verkefni. Nám leikskólakennara er val- svið við Kennaraháskóla Islands og Háskólann á Akur- eyri og því er hægt að stunda leikskólakenn- aranám bæði á Akur- eyri og í Reykjavík. Mikil fjölbreytni er í framhaldsnámi að námi loknu, bæði hér- lendis og erlendis. Mikil hvatning fylg- ir því að starfa á leik- skóla. Foreldrar eru að láta í hendur fag- fólks stóran hluta af uppeldi barna sinna. Þeir gera miklar kröf- Ragnar Sær ur og eiga að gera það Ragnarsson vegna þess að það eyk- ur árvekni og þróun í starfi leikskólakennara sem vilja starfa með foreldrum að því að ala upp ábyrga og hugsandi einstak- linga. Launa- og menntunarmál leik- skólakennara hafa tekið stór stökk. Skilningur sveitarstjórnar- manna á því að gæði í uppeldi barna fyrstu æviárin skipta sköp- um hefur aukist hér á landi s.l. áratug. Nú er það oft nefnt að per- sónuleiki barna mótist á leikskóla- árunum fyrstu 6 æviárin. Auknar rannsóknir á dvöl barna á leik- skóla hafa verið á einn veg - að æsKilegt sé að börn dvelji á leik- skóla, og því fyrr því betra. Eg skora á alla karla sem ætla að nýta sér námskynningardaginn að kynna sér hvað starf leikskóla- kennara hefur upp á að bjóða. Höfundur er leikskólnkcnnnri.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.