Morgunblaðið - 04.04.1998, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 4. APRÍL 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Lestur Passíusálma
FAÐIR minn, Tryggvi heitinn
Ofeigsson útgerðarmaður, dvaldi
löngum í Aberdeen í Skotlandi á
árunum fyrir 1950 og fylgdist
grannt með smíði tveggja togara,
b.v. Neptúnusar og b.v. Marz, hjá
skipasmíðastöð John Lewis &
Sons og b.v. Úranusar hjá Alex-
ander Hall. Var hann þar ýmist
einn, með Bjarna Ingimarssyni
skipstjóra eða Olafí skipstjóra,
bróður sínum. Þar var svo sann-
arlega ekki kastað til höndum.
®Eftirfarandi skráði faðir minn á
bréfsefni Imperial Hotel í Aber-
deen á þessum árum um efni, alls
óviðkomandi skipasmíðum:
„Bollaleggingar höf. um Suður-
nesjamenn er rugl langskólageng-
ins innanhússmanns sem ekki
skilur verðmæti hins hrjúfa en líf-
ræna athafnalífs sem alla ævi
Suðurnesjamannsins var barátta
milli lífs og dauða og einmitt um-
hverfi. Við þessi skilyrði náði
óvenju þroska mesti sálusorgari
sem Island hefur alið. Ef til vill
hafa þau lyft honum til þeirrar
háu snilldar sem alltaf er að skír-
ast, þótt síðan séu 300 ár.“
. > Ekki veit ég hver þessi „lang-
skólagengni innanhússmaður"
Passíusálmarnir eru
af sumum taldir
----------------?------
helzta framlag Islend-
inga til heimsmenn-
______ingarinnar.______
Rannveig Tryggva-
dóttir leggur til að
þeir verði lesnir í sjón-
varpi og helgimyndir
prýði skjá meðan
lesið er.
hefur verið en „mesti sálusorgar-
inn“ var auðvitað séra Hallgrímur
Pétursson (1614-74) sem var höf-
uðskáld sinnar tíðar og mesta trú-
arskáld Islendinga. Hann var
fyrst prestur á Suðurnesjum en
svo í Saurbæ á Hvalfjarðarströnd.
Passíusálmarnir hans (1666) hafa
yljað mörgum manninum um
hjartaræturnar en stór hluti þjóð-
arinnar hefur jafnframt verið
svikinn um að fá hlutdeild í að
MYNDIN er úr bókinni Tryggva saga Ófeigssonar eftir Ásgeir Jak-
obsson. Hún er tekin þegar botnvörpungnum Marz var hleypt af
stokkunum. Frá vinstri: Guðmann Hróbjartsson vélstjóri, Tryggvi
Ófeigsson útgerðarmaður, Rannveig Tryggvadóttir (sem gaf botn-
vörpungnum nafn), Bjarni Ingimarsson skipstjóri og Andrew Lewis,
forstjóri skipasmíðastöðvar.
njóta þeirra því þeir eru aðeins
lesnir í hljóðvarpi Ríkisútvarpsins
á föstunni en ekki í sjónvarpi.
Það ýtti við mér að skrifa þessa
grein að ég heyrði mann segja
(efnislega) í sjónvarpi fyrir
nokkrum dögum að Passíusálmar
Hallgríms Péturssonar væru
helsta framlag þjóðarinnar til
heimsmenningarinnar. Þessu er
ég innilega sammála.
Einn forfeðra minna í föðurætt,
séra Kolbeinn Þorsteinsson, var
nafntogað latínuskáld og þýddi
meðal annars á þá tungu Passíu-
sálma Hallgríms Péturssonar og
hélt hvarvetna bragarhætti
(„Psalterium passionale", 1778).
Hann er nú kunnastur fyrir Gils-
bakkaþulu.
Fyrir mörgum árum fór ég í
dálkum Velvakanda tvívegis fram
á það við Útvarpsráð að Passíu-
sálmarnir yrðu jafnframt fluttir í
sjónvarpi. Eg ræddi málið við
Pétur Guðfinnsson þáv. sjón-
varpsstjóra og var hann sammála
mér. Hugmynd mín var sú að
helgimynd yrði höfð á skjánum
meðan á lestrinum stæði. Út-
varpsráðsmenn létu beiðni minni
ósvarað. Hollara sálarfóður tel ég
Passíusálmana vera en þann yfir-
þyrmandi ljótleika sem sjónvarps-
stöðvarnar bjóða upp á í alltof
miklum mæli.
Höfundur er húsmóðir og þýðandi.
ÍSLEIVSKT MAL
Barnið vex en
brókin ekki
TORF AN/TORFIÐ
* *' og (hiand)ketillinn
UMSJÓNARMAÐUR birtir
með þökkum svofellt bréf frá
Halldóri Kristjánssyni frá
Kirkjubóli:
„Kæri Gísli!
Mér finnst ég verði að segja
þér frá orðtaki sem ég hef heyrt
og lært, ef þú skyldir ekki kunna
það fyrir.
Það var um miðjan janúar að
útvarpstæki var opið yfir mér.
Eg veit ekki hvert það var eða
hvaða fólk var að vinna. En þar
voru karl og kona að verki og
hafa eflaust átt að skemmta okk-
ur hlustendum, sennilega með
. „léttara hjali“. Þau voru eitthvað
að tala um Clinton forseta og
fannst mér ekki mikið til um það.
En svo segir karlmaðurinn:
„Þú vandar ekki torfið undir
ketilinn þinn.“
Mér fannst að í þessu lægi það
að hún væri ekki vandlát að efni
til að birta það hún vildi birta,
hirti jafnvel hvorki um heimildir
né málavexti.
Ég held að þetta orðtæki sé
gamalt. Það hljóti að vera eldra
en þeir sem nú eru ofan jarðar,
og miklum mun eldra.
Ég leit í Orðsifjabók en fann
þar ekkert að gagni um ketil eða
y torf. Hins vegar heyrði ég gam-
alt fólk kalla svartasta og harð-
asta móinn harðatorf. Og segir
ekki sagan að Einar Rögnvalds-
son væri nefndur Torf-Einar
vegna þess að hann hafði mó til
eldiviðar í Orkneyjum? Og var
ekki ketill nafn á íláti sem kjöt
var soðið í? Og eflaust hefur
eldsneytið verið misjafnlega
geðslegt.
Ég hef engan hitt sem kannast
við þetta orðtak. Gunnar Stef-
ánsson, sveitungi þinn, taldi að
fremur hefði þessa verið von frá
eldri manni en yngri. En það var
enginn öldungur sem ég heyrði
þetta hjá.
En mér finnst orðtakið gott.“
★
Spumingum bréfritara svarar
umsjónarmaður umsvifalaust
játandi. En svo er að hyggja að
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
947. þáttur
torfu og katli. Bréfið rifjaði upp
fyrir mér orðtak sem ég heyrði
stundum í æsku. Ég held það
þurfi nú ekki að vanda torfuna
undir hlandketilinn. Og í hvaða
sambandi var þetta þá sagt? Ég
man best eftir frænku minni sem
var langdvölum heima og talaði
stundum sérkennilega. Ef hún
var að matbúa, eða hita kaffi, og
vantaði eldivið, var hún vís til að
segja það sem áður greindi. Mér
fannst það eiga að merkja, að
það sem hún væri að matbúa,
væri ómerkilegt. Þetta var þá
sagt í góðlátlegu niðrunarskyni
um eigin athafnir. ílátið, sem
maturinn/kaffið var í, var kallað
„hlandketill“, og eldiviðurinn
„torfa“, hvort tveggja til að gera
lítið úr eigin athöfnum.
Asgerður á Orðabók Háskól-
ans sagði mér að í talmálssafninu
þar væru um 20 dæmi, en ekkert
í ritmálssafninu. Fyrir kom að
þetta var notað í sambandi við
ullarþvott, en langoftast notað
líkt og frænka mín gerði, haft þá
um það sem ekki þarf að vanda
sérstaklega til, er alveg sama
hvemig gert er. Ýmist sögðu
menn torfið eða torfan.
Ég er næsta viss um að orð-
takið var einnig haft í mun óeig-
inlegri merkingu. Við skulum
hugsa okkur ljótan og leiðinlega
karl í kvonbænarstandi. Var þá
ógætinn maður vís til að segja
þetta: Ég held það þurfi nú ekki
að vanda torfuna undir hlandket-
ilinn. Karlinn gat sem sagt sætt
sig við mjög óvirðulegt kvon-
fang.
★
Jón Isberg bekkjarbróðir
minn sendir mér klippu úr
Feyki, en þar stendur að Élín R.
Líndal sé „vonarpeningur“
Framsóknarmanna varðandi
þriðja sæti flokksins í kjördæm-
inu fyrir næstu þingkosningar.
Jón spyr hvort orðið vonarpen-
ingur sé notað þama í réttum
skilningi.
Umsjónarmaður heldur að svo
sé ekki. Spurning Jóns kemur á
ágætum tíma, því að ég ætlaði
einmitt að fara að fjalla um þetta
eftir að hafa heyrt á Stöð tvö að
„vonarpeningur“ væri notað í
merkingunni vonarstjama. En
mér til hægri verka, og með þvi
að ég get ekki gert betur, leyfi
ég mér að birta pistil Jóns Aðal-
steins Jónssonar hér í blaðinu
fyrir skemmstu:
„Fyrir stuttu hafði lesandi
þessara pistla samband við mig.
Sagðist hann hafa heyrt orðið,
sem er fyrirsögn þessa pistils,
notað í einkennilegri merkingu í
frétt í Ríkisútvarpinu og sér áð-
ur óþekktri. Var hún á þá leið,
að einhver maður væri vonar-
peningur í málinu. Var ljóst af
samhengi frettarinnar, að átt
var við, að menn byndu vonir
sínar við manninn í því máli. Er
ljóst, að sá sem samdi þetta,
hefur misskilið no. vonarpening-
ur og merkingu þess. Er þetta
enn eitt dæmi af of mörgum um
það, að merkingar ýmissa orða
eru farnar að brenglast í vitund
manna. Eitt slíkra orða er no.
gylliboð, sem ég hef séð haft um
það að lofa gulli og grænum
skógum, en merkir samkvæmt
almennri málvenju ginnandi til-
boð, sem er í raun mjög ótryggt.
Og vonarpeningur hefur aldrei
verið haft um eitthvað, sem
hægt er að setja traust sitt á.
Það er, eins og ég býst við, að
flestir kannist við, haft í alveg
þveröfugri merkingu. í OM er
þessi merking gefin upp: „e-ð
sem lítils er að vænta af; e-ð
sem brugðið getur til beggja
vona um.“ Um mann, sem talið
er erfitt að treysta eða reiða sig
á, má segja sem svo: Hann er nú
hálfgerður vonarpeningur. Er
því best að eiga sem fæst skipti
við hann. Af framansögðu má
því sjá, að fráleitt er að snúa
merkingu orðsins algerlega
við.“
★
Nikulás norðan kvað:
Bílda, sem borin var lút í,
er bálskotin tvævetrum hrút í,
en ef Sigga i Kofa
á Kidda að lofa,
þarf hún kaffi og brennivín út í.
AFGREIÐSLUFÓLK í fata-
verslunum þekkir að margir átta sig
seint á að vaxtarlag breytist gjarn-
an með auknum þroska og að það
kallar á nýjan fatastíl. Þá kemur til
kasta færs afgreiðslu-
fólks að sýna stæðileg-
um viðskiptavinum
fram á að það fari betur
að klæðast heldur
stærri fötum, sniðnum
að vaxtarlagi hvers og
eins.
Menntamálaráð-
herra hefur gefið út
nýja skólastefnu sem
leggja á til grundvallar
endurskoðun á aðal-
námskrám fyrir grunn-
skóla og framhalds-
skóla. I henni er m.a.
gert ráð fyrir fjölgun
kennslustunda á næstu
árum, breyttum áhersl-
um og skóla sniðnum að þörfum
allra. Allt er þetta til fyrirmyndar.
Sá böggull fylgir hins vegar
skammrifi að þó að stefna mennta-
Grunnskólanum
í Reykjavík, segir
Þorgerður Ragnars-
dóttir, hefur lengi verið
of þröngur stakkur
skorinn.
málaráðherra gefi fögur fyrirheit
er umgjörðin um grunnskólann í
Reykjavík enn of þröng.
Meðal þess sem þrengir að
grunnskólanum er stærð bekkja og
núverandi vinnutímaskipulag kenn-
ara. Kennslutími í grunnskólanum
miðast oft fremur við kjarasamn-
inga kennara og sauðburð en þann
skólatíma sem nemendum ber sam-
kvæmt lögum. Lítum á nokkur
dæmi:
Börn eiga rétt á 170 kennsludög-
um og ákveðnum kennslustunda-
fjölda á ári eftir aldri. Dögunum
fækkar t.d. fyrir það að skólarnir
kalla foreldradaga og prófdaga
kennsludaga. Þá eru þess dæmi að
starfsdagar kennara séu haldnir á
kennsludögum barnanna sé ekki
hægt að koma þeim öðruvísi fyrir á
skólaárinu.
Vegna þess að bekkir eru óþægi-
lega stórir er þeim gjaman skipt í
heimilisfræði, myndmennt og tón-
mennt. I fámennari hópi
er auðveldara að veita
einstaklingum athygli
en við það fækkar lög-
bundnum kennslustund-
um á hvem nemanda í
viðkomandi fógum.
Margir kennarar ná
ekki að uppfylla
kennsluskyldu sína hjá
sínum umsjónarbekk.
Þeir verða því að taka
að sér tíma í öðrum
bekkjum, stundum í
fögum sem þeir hafa
ekki sérþekkingu á.
Loks miðast skólaár-
ið enn við það að börn
komist í sauðburð og
réttir þó að næsta fáum borgar-
börnum standi það til boða nú orðið.
Skólastarfið passar ekki lengur í
umgjörðina sem þvi er ætluð. Til að
koma í veg fyrir rýrnun á lögbundn-
um námstima barnanna þurfa
bekkirnir að verða fámennari eða
skiptistundir fleiri, kennarar fleiri
og viðvera þeirra skilgreind á annan
hátt en nú tíðkast.
Grunnskólanum í Reykjavík hef-
ur lengi verið of þröngur stakkur
skorinn. Ytri umgjörðin miðast við
löngu úrelta skólastefnu. Ef ekki er
gert ráð fyrir meira svigrúmi til að
taka við þeim nýjungum og fram-
förum sem samtíminn gerir kröfur
um má líkja ástandinu við lotu-
græðgi. Sé of mikið innbyrt verður
að losa sig við eitthvað svo hægt sé
að nota þröngu spjarirnar áfram.
Lotugræðgi er sjúkdómur sem þarf
að lækna. Nú gefst foreldrum bama
í grunnskólum Reykjavíkur tæki-
færi til að stuðla að bata með því að
bregða sér í hlutverk hjálpsamra af-
greiðslumanna í fatabúð og leiða
frambjóðendum til borgarstjórnar
fyrir sjónir að ef barnið á að vaxa og
dafna verður að auka í brókina. Það
fer svo miklu betur.
Höfundur á sæti í stjórn SAMFOKS
(Sambandi foreldrafélaga og for-
eldraráða í skólum Reykjavíkur á
grunnskólastigi).
Þorgerður
Ragnarsdóttir