Morgunblaðið - 15.04.1998, Blaðsíða 37

36 MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1998
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
MaJJhías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANDSBANKINN
ÞAÐ VAR við því að búast að bankastjórar Landsbankans segðu
störfum sínum lausum. Trúnaðarbresturinn var orðinn slíkur að
án afsagnar þeirra hefði enginn friður getað orðið um þessa virðu-
legustu bankastofnun landsins. Almenningsálitið krafðist ábyrgðar
fyrir þau mistök sem uppvís hafa orðið og engin leið önnur en taka
tillit til þess eins og fram hefur komið í greinargerðum fyrir afsögn-
unum. Samt er engin trygging fyrir því að þær nægi sem friðþæg-
ing fyrir reiði almennings, undrun hans og hneykslun. Bankastjór-
arnir hafa starfað í skjóli endurskoðaðs bókhalds og bankaráðs sem
kosið hefur verið af Alþingi og starfað á ábyrgð þess. Það er þannig
hin pólitíska ábyrgð sem er ekki síst undir smásjánni og enginn veit
hvernig almenningur lítur á hana þegar reikningarnir verða gerðir
upp að lokum. I skjóli þessarar ábyrgðar hafa stjórnmálamenn get-
að notað eða misnotað aðstöðu sína og þjónað hagsmunum skjól-
stæðinga sinna eða stjórnmálaflokka. Af þessum viðskiptum hefur
bankinn skaðast og er nærtækt dæmi það sem forsætisráðherra
nefndi í umræðum um þetta mál á Alþingi nú fyrir skemmstu. Öll
hafa þessi viðskipti farið fram með bankaleynd sem hefur ekki haft
við nein rök að styðjast þegar slík pólitísk viðskipti hafa átt sér
stað, þótt þau séu jafnsjálfsögð þegar fyrirtæki og einstaklingar
eiga í hlut. Ástæðan er auðvitað sú nástaða sem hefur verið milli
stjórnmálaflokkanna og bankaráða sem hafa starfað í skjóli þeirra.
Þegar Samband íslenskra samvinnufélaga hrundi mátti litlu muna
að Landsbankinn tapaði hundruðum milljóna, og vel það, en það var
ekki síst fyrir atbeina Sverris Ilermannssonar að komið var í veg
fyrir það á sínum tíma eins og raunar mátti lesa út úr frægum
greinaflokki hér í blaðinu. Bankaleynd í þeim viðskiptum var til
þess eins að koma í veg fyrir að almenningur gæti fylgst með þeim
stórpólitísku viðskiptum sem þarna áttu sér stað.
Það sem einkum hefur gengið fram af almenningsálitinu er
þrennt: Að Alþingi skyldi hafa fengið rangar upplýsingar um lax-
veiðikostnað bankans, upphæðin sjálf, þ.e. 42 milljónir króna, og
loks viðskipti vegna Hrútafjarðarár. Um þetta sagði m.a. í forystu-
grein hér f blaðinu 8. apríl sl.: „Að vonum er allur almenningur
furðu lostinn vegna þeirra miklu fjárhæða, sem laxveiðar hafa kost-
að Landsbankann og reyndar aðrar opinberar stofnanir. En nú
keyrir um þverbak, fólk stendur agndofa andspænis 42 milljónum
króna í veiðileyfi og kostnað. Þessa eyðslu er ekki hægt að réttlæta,
enda reynir það enginn, og kominn tími til að taka þá ákvörðun í
eitt skipti fyrir öll, að laxveiðar á kostnað hins opinbera, þ.e. skatt-
borgara og viðskiptavina, verði með öllu óheimilar. Slíkt bann þarf
að ná yfír allar stofnanir og fyrirtæki í eigu ríkis og sveitarfélaga.
Engin sátt verður í þjóðfélaginu um aðra lausn eins og komið er . ..
(Fyrrverandi formaður bankaráðs Landsbankans og núverandi
varaformaður sagði á blaðamannafundi í gær að farið hefði verið út
fyrir öll mörk og sér þætti sjálfgefið að Landsbankinn hætti öllu
bruðli eins og hann komst að orði og ber að fagna því en um það var
lögð fram tillaga 1993 í bankaráðinu að laxveiðum yrði hætt, en var
ekki samþykkt - innsk.) . . . Það er að sjálfsögðu stórvítavert, að
réttar upplýsingar skuli ekki hafa borist Alþingi um veiðar þessar
og verður ekki hjá því komist að upplýsa orsakir slíkra mistaka . . .
Þeir sem ábyrgðina bera verða að axla hana . . . en í augum almenn-
ings hefur verið varpað skugga á þennan virðulegasta banka lands-
ins. Það þarf átak til að rétta við álit bankans, en hjá því verður
ekki komist."
Það er rétt sem forsætisráðherra nefndi í fjölmiðlasamtali fyrir
skemmstu þegar hann var spurður um mál þetta að fólk virðist vera
viðkvæmast fyrir vínveitingum og bíla- og laxveiðikostnaði ríkisfyr-
irtækja. En þar hefur einnig fleira komið til, t.a.m. dagpeningar. Er
þessi viðkvæmni að vonum. Annað virðist ekki fara eins fyrir
brjóstið á fólki og má í því sambandi nefna taumlausar leyfisveit-
ingar fyrir skemmtistöðum í miðborg Reykjavíkur (tillitsleysi gagn-
vart íbúum og umhverfi) svo að ekki sé nú talað um glataðar rann-
sóknir á fíkniefnamálum og hvarf þessara efna í vörslu lögreglu
(stjórnleysi). Slíkt virðist fremur haft í flimtingum en þess sé kraf-
ist af almenningi, að embættisafglöp og óreiða kalli þá til ábyrgðar
sem hafa breytt umhverfi okkar í eins konar Spaugstofu. Dóms-
málaráðherra hefur þó brugðist rétt við og reynt að upplýsa málið
með því að skipa sérstakan ríkislögreglustjóra til að kanna það. Slík
rannsókn hefur raunar farið tvisvar fram á þessum vettvangi.
Það verður víst ekki á allt kosið þegar reynt er að horfast í augu
við siðferðisbrest samtíðarinnar. Þá er engu líkara en haft sé mið af
einhvers konar afstæðiskenningu sem enginn veit hvort framkallar
spaug og hlátur eða dauðans alvöru eins og í laxveiðimálum Lands-
bankans. Það fer að öllum líkindum eftir þanþoli almenningsálits-
ins. En þá væntanlega einnig réttlætiskennd sem á ekkert skylt við
pólitíska skinhelgi, heldur kröfu almennings um réttlátt og heiðar-
legt samfélag sem byggir á aðhaldi og gerir miklar kröfur til þeirra
sem taka að sér mikilvæg störf í þágu lands og þjóðar.
En hvað sem því líður, þá er afsögn bankastjóranna þriggja nán-
ast einsdæmi hér á landi og hlýtur að teljast til stórtíðinda. En hjá
henni varð ekki komist og full ástæða til að fagna því að í þessu efni
tóku þeir réttan pól í hæðina, mátu stöðu sína og samfélagið rétt, og
veita nú svigrúm til endurreisnar virðulegrar stofnunar sem fær þá
væntanlega tækifæri til að starfa í friði, svo mikilvæg sem hún er í
íslensku þjóðlífi. Af þeim sökum ber að fagna þessari niðurstöðu
hvað sem fyrri mistökum líður og án tillits til þess hver málalok
verða þegar upp er staðið. Og þá er að síðustu ástæða til að óska
hinum nýja bankastjóra velfarnaðar í vandasömu starfi.
MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 1998 3£
+
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLADIÐ
S
Sögulegt samkomulag í höfn um framtíð N- Irlands
Vonin víkur
hatrinu úr vegi
ÞRJATIU ARA AÐDRAGANDI SAMKOMULAGS A NORÐUR-IRLANDI
• 1968: Mínnihluti kaþólikka á Norður-ítlandi
hefur baráttu fyrir auknum réttindum frá
mótmælendum, sem eru við stjórnvölinn.
Til óeirða kemur.
• 1969: Breski herinn sendurtil Norður-írlands.
Mestu átökin þar i 50 ár.
• 1971: Yfirvöld áskilja sér rétt til að fangelsa
gmnaða hryðjuverkamenn kaþólikka
og mótmælenda án réttarhalda.
• 1972: Breskar hersveitir fella 14 kaþólska
mótmælendur blóðuga sunnudaginn' í
Londonderry. Ellefu láta lífið í bílsprengju
IRA I Belfast. Bresk stjórnvðld binda enda
á stjórn mómælenda á Norður-írlandi og
taka hana f sínar hendur.
• 1974: Norður-írska þingið kynnt og 78 fulltrúar
kosnir hlutfallskosningu. Framkvæmda-
stjóm fer frá í mai í kjölfar verkfalls
mótmælenda, sem boðað vartil í
mótmælaskyni við þvf að kaþólikkar
og mótmælendur deildu vðldum.
Sprengjutilræði IRA á tveimur krám
i Birmingham kosta 21 mann lifið..
• 1976: IRA myrðir sendiherra Breta á irlandi,
Christopher Ewart-Biggs.
• 1979: IRA myrðir Sir Richard Sykes, sendiherra
Breta í Hollandi, Airey Neave, talsmann
íhaldsflokksins í málefnum N-írlands, og
AA Mountbatten lávarð, frænda Elísabetar
Bretadrottningar.
• 1981: Tfu fangar IRA fara i hungurverkfall
og svelta sig (hel til að reyna að tryggja
sér réttindi pólitískra fanga.
• 1982: írski þjóðfrelsisherinn (INLA) kemurh/rir
sprengju á krá í Ballykelly, sem kostar 17
manns lífið. Nýtt þing kjörið á N-írlandi en
kaþólikkar hunsa kosningamar.
• 1983: Sex manns láta Iffið i sprengingu IRA (
Harrods-versluninni i London.
• 1984: Sprengjutilræði IRA
m á flokksþingi íhalds-
manna í Blackpool
rerðurfimmað bana.
■■ Margaret Thatcher
W L forsætis-ráðherra
sleppur ómeidd.
• 1985: Bretar og Irar ná samkomulagi um rétt
írskra stjómvalda til að hafa áhrif á stjóm
N-irtands. Sambandssinnar mótmæla.
• 1987: Átta liðsmenn IRA falla í umsátri sérsveita
breska hersins. Ellefu manns láta lífið er
sprengja IRA springur við minningarathöfn
í Enniskillen.
• 1988: Breskir
ik hermenn
skjóta og
• 1989:
Á
• 1991:
&
• 1992:
• 1993:
*
Ellefu manns falla í sprengingu IRA í tón-
listarskóla breska hersins í Suður-Englandi.
IRA skýtur flugskeyti á bústað breska
íorsætisráðherrans. Enginn slasast.
Bílsprengja IRA springur í fjármálahverfinu
í London. Þrír falla og 91 særist.
Þrír láta lífið í sprengingum IRA í Warring-
ton og miðborg London. Tíu manns falla í
sprengingu (verslunarhúsi í hverfi mótmæl-
enda i Belfast. Hryðjuverkamenn mótmæl-
enda myrða sjö manns í hefndarskyni.
Bresk yfirvöld reyna að stilla til friðar í des-
ember með tilkynningu um að þau muni
ekki koma I veg fyrir að endir verði bundinn
á stjórn Breta á Norður-írlandi, sé það vilji
meirihluta íbúanna og bjóða Sinn Fein,
stjórnmálaarmi IRA, aðild að friðarviðræð-
um, verði endir bundinn á hryðjuverk IRA.
• 1994: IRA lýsir yfir vopnahléi i september og
hryðjuverkamenn mótmælenda fylgja í
kjölfarið nokknim vikum síðar. Breskir
embættismenn eiga fyrstu viðræði
við Sinn Fein í sjötíu ár.
• 1995: Bretar binda endi á 23 ára
bann við viðræðum ráð-
herra við fulltrúa Sinn Fein
en Sinn Fein hættir viðræðun
um nokkrum vikum sfðar.
Nóv.: Stjómir Bretlands og írlands stefna að því
Xfft að hefja viðræður allra flokka á Norður-
H írlandi í febrúar 1996 og afhending vopna
il hryöjuverkahópa hefst.
• 1996: Bandaríski samninga-
Xra maðurinn George
Ul Mitchell leggur til að
11 viðræöur hefjist í
tengslum við afhend-
ingu vopnanna. John
Major, forsætisráð-
herra Bretlands,
leggur til að gengið
verði til kosninga á Norður-írlandi, og
bregðast lýðveidissinnar æfir við.
Feb.: IRA rýfur vopnahléð með sprengingu i
London sem kostar tvo lifið auk þess
sem 100 manns særast.
Júní: Fjðlflokkaviðræður um framtíð Norður-
(rlands hefjast í Belfast. Sinn Fein fær ekki
að taka þátt i þeim vegna hryðjuverka IRA.
Um 200 manns særast f sprengingu IRA í
verslunargðtu í Manchester.
• 1997: IRA lýsir yfir vopnahléi og sex vikum síðar
hefur Sinn Fein þátttöku i friðarviðræðum.
Breska stjórnin fyrirskipar rannsókn á
atburðum „blóðuga sunnudagsins" 1972.
Sautján manns falla á þremur mánuðum i
tílræðum hópa kaþólikka og mótmælenda
sem ekki virða vopnahléð. Sinn Fein og
UDP, flokki sambandssinna, vikið tlma-
bundið frá friðarviðræðunum vegna árása
sem hryðjuverkahópar er tengjast
flokkunum, eru gmnaöir um.
25. mars: Mitchell setur samningamönnum tímamörk,
þeir verði að ná samningum fyrir 9. apríl.
7. aprít: Mitchel! kynnir flokkunum drög að sam-
komulagi sem stærsti flokkur
sambandssinna hafnar.
8. apríl: Forsætisráðherrar Bretlands og írlands
segjast telja að samkomulag muni nást
á tilsettum tíma.
10. apríl: Samkomulag mótmælenda og kaþólikka
í höfn, síðdegis á
föstudaginn langa.
NORÐUR-IRLAND
Belfast
BRETLAND
FRESTURINN sem sátta-
semjarinn George Mitehell
gaf mönnum til að ná sam-
komulagi rann út á mið-
nætti síðastliðinn fimmtudag en
áfram var haldið fram eftir nóttu.
Síðdegis á föstudag náðist loks sam-
komulag og fulltrúar átta fiokka
þjóðernissinna og sambandssinna
skrifuðu undir samning sem felur í
sér umfangsmiklar breytingar á
stjórnskipan Norður-írlands. Jafn-
framt er það von flestra að samning-
ur þessi bindi enda á þriggja áratuga
átök sem kostað hafa 3.200 manns
lífið.
Samningum fagnað
Viðræðurnar sigldu nánast í strand
fyrri hluta síðustu viku þegar Sam-
bandsflokkur Ulster (UUP) hafnaði
samningsdrögum Mitchells. Tony
Blair, forsætisráðheiTa Bretlands, sá
sig tilneyddan að halda þegar til
Belfast í þeirri von að hann gæti að-
stoðað við að miðla málum. Blair sat
við samningaborðið í þrjá sólarhringa
og fagnaði ákaft þegar Ijóst varð að
samkomulag væri í höfn. Hann sagði
samningamenn hafa sýnt hugrekki og
valið von í stað haturs, bjartari fram-
tíð í stað eiturs fortíðarinnar. Blair
varaði menn hins vegar við að margt
stæði enn í vegi þess að varanlegur
friður kæmist á. „Dagurinn í dag
markar aðeins upphafíð. Hann mark-
ar ekki endalokin. I dag finnum við
einungis smjörþef þess sem gæti beð-
ið okkar. Við þurfum áfram að vinna
að hinu endanlegu takmarki okkar,“
sagði breski forsætisráðherrann við
fjölmiðla. Næst á dagskrá er þjóðar-
atkvæðagreiðsla um samningana, en
hún mun fara fram 22. maí, baeði
sunnan og norðan landamæra Ir-
lands.
Viðbrögð við samkomulaginu hafa
•Viðurkenndur er réttur íbúa N-
Irlands til að ráða því sjálfir
hvort þeir tilheyri Bretlandi eða
sameinist Irlandi. Jafnframt er
viðurkennd sú staðreynd að
meirihluti íbúa N-Irlands vilji
sem stendur halda sambandinu
við Bretland.
• Bresk stjórnvöld munu fella úr
gildi frlandslög frá 1920 en í
þeim er írland allt talið í umsýslu
Breta. Sömuleiðis munu írsk
stjórnvöld fella úr gildi afar um-
deilt sijórnarskrárákvæði frá
1937 sem gerir kröfu til land-
svæðis N-Irlands og í raun yfir-
ráða Ira yfír því. Þetta ákvæði
hefur lengi verið mikill þyrnir í
augum sambandssinna.
• Sett verður á stofn 108 manna
n-írskt þing sem kosið verður til
með hlutfallskosningu. Slíkt
kosningafyrirkomulag á að
tryggja að líklegur meirihluti
sambandssinna sé ekki með al-
gert meirihlutavald og auk þess
eru frekari ákvæði sem tryggja
áhrif kaþólskra.
• Þingið mun kjósa sér fram-
kvæmdavald með forsætisráð-
herra og aðstoðarforsætisráð-
herra, auk allt að tíu annarra
ráðherra. Uthlutun þessara emb-
ætta verður í hlutfallslegu sam-.
ræmi við styrk flokkanna á þing-
inu og því eins konar samstjórn
allra flokka. Líklegt er talið að
Eftir langar og tvísýnar
samningaviðræður náðu
fulltrúar mótmælenda
og kaþólikka samkomu-
lagi um framtíð Norður-
—?--------------------
Irlands. Davfð Logi Sig-
urðsson fjallar um sam-
komulagið og þær hætt-
ur sem ryðja verður úr
vegi áður en friður
kemst á.
víðast hvar verið jákvæð. Elísabet
Bretadrottning var að sögn tals-
manna „afar ánægð“ og Mary McA-
leese, forseti írlands, tók í sama
streng. John Major, fyrrverandi for-
sætisráðherra og leiðtogi breska
íhaldsflokksins, sagði samkomulagið
stórt skref fram á við og jós lofi á
Tony Blair fyrir að hafa tekið póli-
tíska áhættu til að ná mætti samning-
um. Bent hefur verið á að Blair hefur,
síðan hann tók við embætti forsætis-
ráðherra í maí síðastliðnum, átt fleiri
fundi með fulltrúum flokkanna á
Norður-írlandi en allir forverar hans
í starfi síðustu þrjátíu árin áttu sam-
anlagt.
Ekki síður hefur sáttasemjarinn
George Mitchell hlotið lof manna rétt
eins og margir hafa orðið til að hrósa
Bill Clinton Bandaríkjaforseta fyrir
hans hlut. Kom fram í frétt í The
Washington Post á laugardag að for-
setinn hefði átt fjölmörg símtöl við
samningamenn þegar viðræðumar
virtust ætla að fara út um þúfur á
David Trimble, formaður stærsta
flokks sambandssinna (UUP),
verði forsætisráðherra og John
Hume, leiðtogi hófsamra kaþ-
ólikka (SDLP), sem er næst-
stærsti flokkur á N-írlandi, að-
stoðarforsætisráðherra.
• Þingið kemur til með að hafa
löggjafarvald yfír málefnum N-
frlands. Fyrst um sinn starfar
það hins vegar einungis sem
bráðabirgðastjórn og á að undir-
búa störf löggjafarsamkundunn-
ar og eigin starfshætti auk þess
sem það undirbýr störf nýs
„norður-suður“-þings og „austur-
vestur“-stofnana.
• „Norður-suður“-þing er eins
konar samráðsþing N-Irlands og
írlands þar sem tekið verður á
málefnum sem snerta bæði samfé-
lög, svo sem ferðamálum, um-
hverfísmálum og öðru slíku. Þetta
þing á sjálft að þróa umrætt sam-
ráð og hrinda í framkvæmd. Full-
trúar á þessu þingi heyra bæði
undir þing N-írlands og írska
þingið og samstaða verður að
vera um ákvarðanir þess. Líklegt
er að nokkrir sambandssinna
muni beita sér gegn því að þetta
ráð hljóti nokkur völd en í samn-
ingnum eru ákvæði sem tryggja
að það verði sett upp þrátt fyrir
slíka andstöðu. Einnig er ákvæði
um að þing N-írlands og Irlands
geti í framtíðinni aukið hlutverk
samráðsins og þar sjá væntanlega
föstudag.
Trimble staðfastur
Það er ljóst að það eru þeir Tony
Blair, Gerry Adams, leiðtogi Sinn
Féin, og David Trimble, leiðtogi Sam-
bandsflokks Ulster (UUP), sem eiga
mest hrós skilið fyrir frammistöðu
sína. Blair fyrir frumkvæði sitt í mál-
inu, Adams fyrir að hafa sýnt það
hugrekki að berjast á lýðræðislegum
vettvangi, sem sannarlega er hættu-
spil fyrir leiðtoga stjórnmálaarms
írska lýðveldishersins IRA, og
Trimble fyrir að hafa tekið á málum
af meira raunsæi en forverar hans og
margir félagar. Jafnt Trimble og Ad-
ams sögðust sjá samkomulagið sem
mikilvægt skref til friðsamlegrar
framtíðar á Norður-írlandi, en báðir
eiga þeir það erfiða verkefni
framundan að sannfæra fylgismenn
sína um ágæti samningsins.
Skiptar skoðanir eru meðal sam-
bandssinna og um miðjan dag á fostu-
dag virtist jafnvel líklegt að UUP
myndi ekki geta sætt sig við endan-
legan samning þar sem ekki væri
nægjanlega skýrt kveðið á um af-
vopnun öfgahópa. Blair bað þá Bill
Clinton að róa Trimble, leiðtoga
UUP. Að loknu samtalinu við Clinton
virtist sem Trimble væri öllu sáttfús-
ari og staðráðinn í að samþykkja
samninginn. Áfram voru þó uppi
raddir innan flokksins sem voru and-
snúnar samningnum og Jeffrey Don-
aldson, varaformaður UUP, gekk á
dyi- stuttu áður en skrifað var undir
hann. Lýsti hann yfir andstöðu við af-
stöðu Trimbles.
Trimble tókst hins vegar á laugar-
dag að fá samninginn samþykktan á
fundi flokksstjórnar UUP. Aðeins
fjórir af tíu þingmönnum flokksins
hafa hins vegar lýst yfir stuðningi við
samninginn og allt eins víst að hinir
fulltrúar Sinn Féin sóknarfæri í
framtiðinni en sambandssinnar að
sama skapi hættu.
• „Austur-vestur“-stofnanir eru
settar upp að kröfu sambands-
sinna sem vilja tryggja samband-
ið við Bretland. Þar munu hittast
fulltrúar ekki aðeins íra og N-íra
heldur einnig Skotlands, Wales
og annarra hluta Bretlands. Þar
verða rædd sameiginleg verkefni,
t.d. í landbúnaði, umhverfísmál-
um og Evrópumál.
• f samkomulaginu er lögð
áhersla á nauðsyn þess að af-
vopnun öfgasamtaka hefjist þeg-
ar í júní. Bresk stjórnvöld munu
um leið draga úr fjölda her-
manna á N-Irlandi. Ymis mann-
réttindaákvæði munu hljóta auk-
ið vægi og jafnrétti þegnanna
skal verða tryggt án hliðsjónar af
því hvort þeir eru sambandssinn-
ar/mótmælendur eða þjóðernis-
sinnar/kaþólskir.
• Framtíðarskipan löggæslu-
mála verður endurskoðuð. Þetta
er væntanlega gert að kröfu
þjóðernissinna, sem lengi hafa
talið n-írsku lögregluna and-
snúna sér. Gert er ráð fyrir að
fangar sem nú afplána dóma
vegna ódæðisverka og sprengju-
herferða síðustu árin hljóti lausn
fyrr en ella. Þau öfgasamtök sem
ekki hahla algert vopnahlé munu
þó ekki njóta góðs af þessu.
sex lýsi yfir andstöðu við hann. Þegar
við bætist að þrír þingmenn sam-
bandsflokkanna, þ.e. flokks Ians Pa-
isleys (DUP) og Roberts MacCart-
neys (UKUP), eru allir hatrammir
andstæðingar þessa samkomulags er
ljóst að Trimble á við nokkurn vanda
að stríða og því er jafnvel spáð að
reynt verði að fella hann úr sæti for-
manns UUP. Að minnsta kosti sagði
William Ross, þingmaður UUP á
breska þinginu, að Trimble ætti afar
erfiða daga framundan: „Fólk er
mjög, mjög, mjög ósátt.“
EINRÓMA lof hefur verið
borið á framgöngu Banda-
ríkjamannsins George
Mitchell í friðarviðræðunum
á Norður-írlandi og eru menn sam-
mála um að líklega eigi hann skildai-
mestar þakkir fyiTr að samkomulag
stríðandi fylkinga er nú í höfn. Mitchell
á að baki mikla reynslu í stjórnmálum
og dómsmálum og hefði getað sest í
helgan stein, orðinn 64 ára gamall.
Hann kaus hins vegar að stýra löngum
og ströngum samningaviðræðum á
Norður-írlandi og þegar hann var
spurðui- um ástæðu þess nefndi hann
fæðingu hálfs árs gamals sonar síns.
Daginn sem drengurinn fæddist, í
október sl., lét Mitchell kanna hversu
mörg börn hefðu fæðst sama dag á
Norður-írlandi. Þau reyndust 61. „Ég
trúi því að þau eigi rétt á sömu mögu-
leikum í lífinu og ég óska syni mínum,“
sagði Mitchell. „Friður, pólitískur stöð-
ugleiki og sættir eru ekki of stór krafa.
Það eru lágmarksskilyrði sem setja
verður í siðmenntuðu þjóðfélagi.“
Er samningar voru í höfn luku
deiluaðilar lofsorði á þolinmæði
Mitchells, þrautseigju og samn-
ingalipurð. „Ekki veit ég hvemig þú
þoldir okkur allan þennan tíma,“
sagði einn samningamanna, David
Ervine, leiðtogi Framfaraflokks Ul-
sters, sem er stjómmálaarmur
hryðjuverkasamtaka sambandssinna.
Og Alderdice lávarður, formaður
Sambandsflokksins, sem er flokkur
hófsamra mótmælenda og kaþólikka,
sagðist á stundum hafa kennt í brjósti
um Mitchell. „Bandaríkin sendu okk-
ur einn af hæfustu og hógværastu
stjórnmálamönnum sínum, frábæran
málamiðlara, og í einlægni sagt verð-
skulduðum við hann ekki.“
Sjálfur sagði Mitchell að ekki hefði
fallið styggðaryrði í sinn garð og
standist sú fullyrðing er hann líklega
sá eini fundarmannanna sem ekki varð
að sitja undir skömmum. Mitchell
Það er hins vegar ólíklegt að 800
manna miðstjórn UUP hafni samn-
ingnum og því þrátt fyrir allt senni-
legt að Trimble takist að afla honum
nægilegs stuðnings, enda þrá flestir
íbúar Norður-írlands frið. Það er
þessi stuðningur sem er lykilatriði ef
nokkur von á að vera til að samning-
urinn haldi.
Klerkurinn Ian Paisley hefur þeg-
ar tilkynnt að flokkur sinn DUP muni
gera allt til að tryggja að samkomu-
lagið verði fellt í þjóðaratkvæða-
greiðslunni sem efna á til hinn 22. maí
hefur notið virðingar og vinsælda á
Norður-írlandi þá 22 mánuði sem
samningaviðræðurnar hafa tekið.
Margir vilja heilsa sáttasemjaranum
er hann gengur um götur Belfast og
gantast við hann. Mitchell hefur enda
lagt óhemjuvinnu í viðræðurnar, síð-
astliðna 22 mánuði hefur hann að
jafnaði verið þrjá daga vikunnar í
Belfast, og hina fjóra í Washington,
þar sem hann starfar á virtri lög-
mannsstofu.
Fyrstu kynni hans af málefnum
Norður-írlands vom þegar Bill Clint-
on Bandaríkjaforseti skipaði hann
efnahagsráðgjafa í málefnum svæðis-
ins. Blaðamaður The Irísh Times,
sem hitti Mitchell árið 1995 er hann
var nýlega tekinn við embættinu, seg-
ist hafa tekið eftir því af hve miklum
skilningi og hlýju hann talaði um
óbreytta borgara hins stríðshrjáða
Norður-írlands, mótmælendur og
kaþólikka.
Rómaður fyrir þolinmæði
Mitchell var síðan fenginn til að
stýra þriggja manna alþjóðanefnd um
afvopnun á N-írlandi en það var ein
helsta hindrunin í friðarviðræðunum.
Mitchell sýndi þar að reynsla hans af
dómarastörfum kom að góðum notum
og til þess var tekið hversu skýr og
skorinorð skýrsla hans um málið var.
og strax á morgun hefst auglýsinga-
herferð á vegum þeirra sambands-
sinna sem ekki vilja sætta sig við
samkomulagið. I kvöld fundar stjórn
Óraníureglunnar, sem hefur mikil
ítök í röðum sambandssinna, og bíða
menn spenntir eftir viðbrögðum
hennar við samningunum.
Sinn Féin fundar á laugardag
Þjóðemissinnar, sem vilja samein-
ast írlandi, eru öllu sáttari við samn-
inginn. John Hume, formaður flokks
hófsamra kaþólikka (SDLP), sagðist í
Reuters
LÉTTIR George Mitchell var að
vonum mikill er samningarnir á
Norður-Irlandi voru í höfn.
Er til tals kom að Mitchell yrði
fenginn til að stýra friðarviðræðunum
voru þó ekki allir á eitt sáttir.
Herskáustu sambandssinnarnir þver-
tóku í fyrstu fyrir tilnefningu hans,
töldu hann fulltrúa írsksættaðra
Bandaríkjamanna og kaþólikka.
Engu að síður þótti mörgum and-
stæðingum hans mikið til rósemi
hans og staðfestu koma.
Mitchell er rómaður fyiir einstaka
þolinmæði. Á fyrstu vikum samninga-
viðræðnanna leyfði hann til dæmis
gær sannfærður um að mikill meiri-
hluti íbúa á Norður-írlandi myndi
samþykkja samkomulagið. Forysta
Sinn Féin hefur lýst yfir stuðningi við
samkomulagið. Gerry Adams, leiðtogi
flokksins, hefur lagt áherslu á það við
stuðningsmenn sína að samningurinn
sé skref í rétta átt þótt baráttan fyrir
sameinuðu Irlandi haldi áfram. Óg í
páskayfirlýsingu frá æðstaráði IRA
sagði: „Við emm áfram staðráðnir í
því að binda enda á bresk yfirráð á
Irlandi og vinna að sameiningu lands-
ins. Við munum grandskoða sam-
komulagið og meta kosti þess í ljósi
lokatakmarks okkar, sem er samein-
að lýðveldi, lýðræðislegt og sósíal-
ískt.“ Eftir er að sjá hvort Adams
tekst að fylkja Sinn Féin á bak við
samkomulagið án þess að til klofnings
komi og ljóst er að margir fulltrúar
flokksins eru ekki sáttir. Sjálfsagt
verður deilt hart um samkomulagið
næsta laugardag þegar miðstjórn
Sinn Féin kemur saman til að taka af-
stöðu til þess.
Afstaða smærri og róttækari hópa
lýðveldissinna, sem sagt hafa skilið
við IRA vegna vopnahlés samtak-
anna, er hins vegar þegar ljós og
samtökin INLA hafa hótað því að
efna til sprengjuherferða á næstu
vikum til að mótmæla samkomulag-
inu, sem þeir telja svik við hugsjónina
um sameinað írland.
Afvopnun gæti orðið vandamál
Þá er það óleyst vandamál hvernig
tekið verður á þeim aragrúa vopna og
drápstóla sem öfgasinnar úr röðum
jafnt sambandssinna sem þjóðernis-
sinna hafa yfir að ráða. Lögreglu-
stjórinn á Norður-írlandi, Ronnie Fl-
anagan, fagnar samkomulaginu en
segist óttast að öfgahópar hyggi á
herferð ódæðisverka á næstunni til
að lýsa andstöðu sinni. Þótt sam-
bandssinnar segist hafa fengið trygg-
ingu fyrir því að Sinn Féin, stjórn-
málaarmur IRA, fái ekki að taka þátt
í stjórnun Norður-írlands fyrr en
Irski lýðveldisherinn hafi látið af
hendi vopn sín er ekki minnst á þetta
atriði í samningnum sjálfum. Hefur
sú staðreynd valdið mörgum áhyggj-
um.
John Major lýsti því yfir um helg-
ina að markmið samkomulagsins
myndi einungis verða að veruleika ef
afvopnun ætti sér stað sem fyrst.
„Það er ekki hægt að setja á laggirn-
ar lýðræðislegt þing með sprengibún-
að undir fundaborðinu. Því er ljóst að
herskáum sambandssinna að láta
móðan mása í sjö klukkustundir án
þess að gera nokkra tilraun til að
grípa fram í fyrir honum. Rök
Mitchells fyrir því vora þau að sú stað-
reynd að stjómmálaleiðtogar á Norð-
ur-írlandi ræddu saman í stað þess að
berjast væri framför. Mitchell hefur
langa reynslu af því að ná samningum.
Hann sat fyrir Demmókrataflokkinn í
öldungadeild Bandaríkjaþings í
fimmtán ár og var leiðtogi meirihluta
deildarinnar í sex ár. Segir Mitchell að
munurinn á Norður-írlandi og öld-
ungadeildinni sé fyrst og frenist ógn
ofbeldisverkanna á fyrmefnda staðn-
um. Hver dagur samningalotunnar
hófst á því að aðstoðarmaður Mitchells
taldi upp sprengju- og morðtilræði
undangenginnar nætur.
Mitchell tók fljótlega eftir því að
samningamenninrir vora mun her-
skárri í yfirlýsingum sínum utan
Stormont-kastala, þar sem viðræð-
urnar fóru fram, en inni á fundum.
Því lagði hann til að þær yrðu fluttar
frá Norður-írlandi, t.d. til Wales, en
það féllust fulltrúar samningamanna
ekki á þar sem þeir óttuðust að slíkt
myndi ýta undir ótta almennings á
Norður-írlandi um að hvor um sig
væri að svíkja sitt fólk.
Mitchell segir að ein aðalástæða
þess að Bandaríkjamaður var fenginn
skjótur árangur verður að nást hvað
afvopnun varðar. Sjálfsagt mun Sinn
Féin reynast erfitt af fá stuðnings-
menn sína til að sætta sig við það, en
þetta er vandamál sem þeir verða að
takast á við.“
John Hume, leiðtogi SDLP, sagði
hins vegar í gær að menn ættu ekki
að leggja of mikla áherslu á afvopni
un, enda væri ekld víst að hún
tryggði frið á Norður-írlandi. „Málið
snýst um það hvort hópar öfgasinna,
beggja vegna borðsins, meina það
sem þeir segja þegar þeir segjast
hafa snúið baki við ofbeldi. Ef þeir
standa ekki að þessu að heilindum
gætu þeir líka hvort sem er látið af
vopn sín af hendi á mánudegi og
keypt ný með leynd á þriðjudegi.“
Hvað nú?
Erfitt er að vita hvað framtíðin ber
í skauti sér og hvort samkomulagið
verður raunverulega til að tryggja
varanlegan frið á Norður-frlandi.
Margir sjá von í þeirri staðreynd að
fyrstu skrúðgöngur hinnar árlegu
„göngutíðar", sem hófst um páska-
helgina, fóru fram í kyrrþey og án
vandkvæða. Göngutíðinni hefur á
undanfömum áram fylgt mikið of-
beldi og enn er að sjá hvað gerist í
sumar þegar hún nær hámarki.
Bresk og írsk stjórnvöld munu
beita sér af alefli fyrir því á næstu
vikum að almenningur samþykki
samningana í þjóðaratkvæðagreiðslu
og með það í huga hefur Tony Blair
hvatt Bill Clinton Bandaríkjaforseta
til að hafa stutta viðdvöl í Belfast um
miðjan maí þegar hann verður stadd-'
ur á Bretlandi. Þessu hafa margir
sambandssinnar hins vegar hafnað
og sagði Reg Empey, einn samninga-
manna UUP, að best væri að slíkri
ferð yrði frestað þar til um hægðist.
„Menn gætu misskilið það ef Clinton
beitti sér með beinum hætti í kosn-
ingunum.“ Fulltrúar DUP vora
ómyrkir í máli og afþökkuðu boð
Clintons um heimsókn sem þeir töldu
að yrði ekkert nema áróðursferð.
Þeir sögðu Clinton hlutdrægan,
draga taum þjóðernissinna og að íbiV
ar Norður-írlands væru fullkomlega
færir um að gera upp hug sinn án af-
skipta hans.
Sjálfur lagði Clinton áherslu á að
þeir Blair og Bertie Ahern, forsætis-
ráðherra írlands, yrðu að ákveða
hvort af för sinni yrði. „Ég vil ekki
verða til þess að draga úr líkunum á
árangri í kosningunum."
til að stýra viðræðunum hafi verið
vonin um að óbilandi trú Bandaríkja-
manna á að hægt sé að ná samkomu-
lagi myndi auka vonir manna á Norð-
ur-írlandi, þar sem hnúturinn hafði
verið óleysanlegur um langt skeið.
Hann segist enda hafa messað yfir
samningamönnum um sögu Banda-
ríkjanna og hvernig tekist hafi að
leysa málin þar.
Aldrei upplifað annað
eins þakklæti
Þegar leið á febrúar taldi Mitchell
ljóst að þau skilyrði sem Tony Blair,
forsætisráðherra Bretlands, setti um
kosningar í maí myndu ekki nást
nema hann setti samningamönnum
enn strangari mörk. Skírdagur varð
fyrir valinu, enda reynsla Mitchells
sú úr öldungadeildinni að tímamörk
skömmu fyrir sumarfrí hefðu reynst
mönnum hvatning til að ná sáttum.
Sú reyndist raunin, en Mitchelþ
sagði á blaðamannafundi eftir atT*
samningamir vora í höfn að fréttir um
að hryðjuverkasamtök hefðu í hyggju
að ráða háttsettan embættismann af
dögum hefðu ýtt við samningamönn-
um. Þá bar Mitchell lof á framlag
Clintons, sem hann sagði hafa hringt í
forsætisráðherra Bretlands og ír-
lands, svo og helstu leiðtoga and-
stæðra fylkinga, aðfaranótt fóstudags,
síðustu klukkstundirnar áður en sam-
komulagið var í höfn. Unnu samninga-
menn sér ekki hvfldar, Mitchell kvaðst
aðeins hafa sofið tvær klukkustundir á
nóttu í kyrraviku.
Þegar Mitchell kvaddi samninga-
menn og hélt heim á leið eftir samn-
ingalotu, sem hann segir þá erfiðustu
sem hann hafi nokkum tíma upplifað,
var honum Jdó efst í huga gleði og
þakklæti. „Ég hef verið stjórnmála-
maður í þrjátíu ár og ég hef aldrei
fundið fyrir eins miklu þakklæti og
ábyrgð og ég upplifi í dag.“ <'
Helstu atriði samkomulagsins
Lof borið á milligöngu George Mitchells
„Yeit ekki hvernig
þú þoldir okkur“