Morgunblaðið - 09.05.1998, Qupperneq 40

MORGUNBLAÐIÐ
. 40 LAUGARDAGUR 9. MAÍ 1998
bj órglasa
tunga
„Það er vandræðalegt að sjá hvernig
við höldum áfram hernámi íslenska
menningararfsinsþrátt fyrir harðorð
mótmæli Islendinga. “
ANAMSSTEFNU á
vegum Verslunarráðs,
auglýsenda, auglýs-
ingastofa og Reykja-
víkurborgar sem ég
sat nýlega í því skyni að fræðast
af tveimur nafntoguðum markaðs-
mönnum frá Noregi sem sérhæft
hafa sig í markaðssetningu
íþrótta og menningar, svokallaðri
kostun, vakti það ekki athygli
mína að Norðmennirnir mæltu á
ensku.
Pað sem kom mér á óvart var
að þegar þeir gripu til norskunnar
í eitt skipti voru menn í salnum
sem virtust skilja þá og kunnu
greinilega norskunni vel. Það stóð
að vísu stutt.
VIDHORF
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
Eftir fáeinar
kunnuglegar
norskar setn-
ingar barst
rödd úr salnum,
einbeittur maður bað um að ensk-
an yrði tekin upp aftur og hafði
eftirfarandi skýringu um norsk-
una: „Við þurfum tvö glös af öli til
að skilja þetta.“
Það verður æ algengara að
Norðurlandabúar tali saman á
ensku, einkum á ráðstefnum og
þingum. Enska er svo mikið við-
skiptamál að varla verður spornað
gegn því að hún sé notuð af versl-
unarmönnum. Einkum eru það
bókmenntaþing hvers konar og
norrænir nefndai'fundir í bók-
menntum og skyldum fræðum
sem reyna að bregðast ekki hin-
um norræna anda og tala saman á
þeim afskekktu smálandamálum
sem eru okkar. Þetta tekst yfir-
leitt ágætlega þótt ýmislegt sé
farið að minna á yfirráð stærri
tungumála. Ekki síst fræðimenn-
irnir sjálfir, t.d. bókmennta- og
listfræðingar, eiga það tii að nota
orð og setningar langt frá nor-
rænum uppruna. Því skyldi ekki
einungis ásaka viðskiptafólk þótt
það líti á ensku sem sitt sam-
skiptamál.
Af því að ég er ekki vanur að
sitja námsstefnur, allra síst um
viðskiptamál eins og kostun og
markaðssetningu, verð ég aftur á
móti að segja að efth- fyrrnefndri
samkomu að dæma eru þær
prýðilega skipulagðar og um
mai-gt lærdómsríkar. Að meðtöld-
um ölglösunum voru fyrirspurnir
og innskot þátttakenda með mál-
efnalegum hætti og til þess falln-
ar að glæða umræðuna og koma
með ný sjónarhorn. Það er meh’a
en hægt er að segja um margar
menningarráðstefnur, ekki síst á
íslandi, þar sem erfítt getur '
reynst að halda furðufuglum í
skefjum og menn hallast að eintali
sem er utan og ofan við dag-
skrámar.
I nýlegri grein í norska Aften-
posten vítti Knut 0degárd skáld
landa sína fyi’ir að eigna sér ís-
lenska rithöfunda og landafunda-
menn og mæltist vel. Okkur
blöskrar þegar við sjáum nafn
Snorra Sturlusonar í bókmennta-
sögum um norska höfunda, Sturlu
Sighvatssonar, Egils Skallagríms-
sonai- og hinna ónefndu Eddu-
kvæðaskálda svo að fáein dæmi
séu tekin. Kannski skiljum við
Knut Odegárd
ekki heldur hvers vegna Norður-
Ameríkumenn eigna sér ekki
skáld eins og Stephan G. Steph-
ansson og Guttorm J. Guttorms-
son. Þetta er nú að breytast því
að Kanadamenn eru óðum að taka
Islendingana sér í faðm sem
kanadísk skáld þótt verk þeirra
flestra séu samin á íslensku.
Við raulum stolt Þótt þú lang-
fórull legðir og minnumst órjúf-
andi heimalandsmóts hugar og
hjarta Islendingsins. Svo gleym-
um við því hversu sterk ítök Nor-
egur átti á öldum áður í íslend-
ingum, ekki síst íslenskum skáld-
um sem störfuðu við hirðir og
þáðu laun úr rithöfundasjóðum
norskra konunga og jarla. Ég er
viss um að þau voru betur launuð
en þeir rithöfundar sem nú draga
fram lífið á takmörkuðum og
óvissum launum (margir fá ekkert
ár eftir ár) og þurfa sífellt að vera
að minna á sig með nýrri bók til
að sýna að þeir séu ekki lagstir í
leti á kostnað ríkisins.
Á tímum þeirra Snorra, Sig-
hvats og Egils þurfti ekki að
halda enskar ráðstefnur því að þá
töluðu menn saman á eigin máli,
jafnvel noiræna tungu á
Englandi. Egill neyddist ekki til
að tala ensku við Eirík blóðöx í
Jórvík. Báðh- voru þeir af norsk-
um uppruna, annar íslendingur,
hinn orðinn Englendingur.
NoiTæn áhrif á Englandi eru
vissulega enn sýnileg og heyran-
leg, þar og annars staðar á Bret-
landseyjum eru meira að segja
skáld sem leggja metnað sinn í að
yrkja eins og hin eina sanna ætt-
jörð þeh’ra sé fornar norrænar
bókmennth’. Vilji menn rifja þetta
upp nægir að rýna í bókina Scott-
ish Skalds and Sagamen eftir
Julian D’Arcy eða fletta ljóðabók-
um Nóbelsskáldsins Seamus Hea-
ney.
Það var fróðlegt að lesa drengi-
lega gi-ein Knuts 0degárds.
Sterklega er tekið til orða í grein
hans að tala um „hernám íslenska
menningararfsins" í tilefni nýrrar
útgáfu yfirlitsverks um norska
ljóðlist: „Það er vandræðalegt að
sjá hvernig við höldum áfram her-
námi íslenska menningararfsins
þrátt fyrir harðorð mótmæli ís-
lendinga. Þeir líta á það sem
þjófnað þegar við Norðmenn
kynnum t.d. Egil Skallagrímsson
sem norskt skáld og ljóð á borð
við Sonatorrek sem norskt !jóð.“
Enn fremur stendur þar að ít-
rekaðar innrásh- í íslenskar bók-
menntir ýti undir andúð gagnvart
Norðmönnum.
Skaðinn er vitanlega skeður.
Umrædd bók verður notuð í
norskum háskólum. En það er
líka umhugsunarefni fyrir okkur
að Norðmenn hafa stundum sýnt
íslenskum bókmenntum meiri
áhuga og virðingu en íslendingar
sjálfir. Þannig eiga Norðmenn
myndskreyttar viðhafnarútgáfur
með íslenskum ljóðum eins og
Lilju Eysteins, Geisla Einars
Skúlasonar og Rósu Sigurðar
blinds svo að fáein verk séu
nefnd. Þýðendur þessara ljóða
eru þeir Knut 0degárd og Ivar
Orgland.
AÐSENDAR GREINAR
Hagkvæmara að aka
undir Qörð en fyrir Qörð
VEGGJALD, sem
notendur Hvalfjarðar-
ganga koma til með að
greiða, er í flestum til-
vikum lægra en svarar
til kostnaðar við að aka
fyrir fjörðinn. Þessi
fullyrðing er byggð á
umfangsmikilli könnun
á rekstrarkostnaði öku-
tækja og aksturstengd-
um kostnaði sem fyrir-
tækin Rekstrarstofan
og Rekstrarstoð ehf.
unnu að í vetur fyrir
Spöl ehf. Könnunin
sýnir að það er afar
hagstætt fyrir flesta
vegfarendur að aka um
göngin þótt eingöngu sé horft á
kostnaðarhliðina. Við bætist svo að
menn eru fljótari í ferðum um göng-
ir. en íyrir fjörð og njóta að jafnaði
meira öryggis þar en á veginum fyr-
ir fjörðinn, einkum að vetrarlagi.
Mikilvægt er að minna á að akst-
ursleiðin um Hvalfjörð styttist um
42 til 60 kílómetra eftir því hver
áfangastaður vegfarenda er.
í aksturskostnaðarkönnuninni
var í veigamiklum þáttum stuðst við
viðmiðunartölur Félags íslenskra
bifreiðaeigenda um bifreiðakostnað.
Gögn með ítarlegum upplýsingum
um allar forsendur og niðurstöður
voru aflient fréttamönnum um leið
og gjaldskrá Hvalfjarðarganga var
kynnt opinberlega 27. apríl sl. Þar
kemur skýrt fram að vegfarendur
spara fjármuni með því að nota
göngin, ef undan eru skildir þeir
sem aka í minnstu fólksbílunum. I
flestum stærðai'flokkum bifreiða
sparast fjármunir þótt miðað sé við
gjald fyrir staka ferð (1.000 krónur
fyrir heimilisbíl og sendibíl) en
sparnaðurinn verður að sjálfsögðu
enn meiri við það að gerast áskrif-
andi, fá veglykil í bílinn og kaupa 20
eða 40 ferðir í einu með 20 eða 40%
afslætti, sbr. meðfylgjandi töflu.
Stjórn Spalar ehf. er bundin
samningum við lánveitendur til
Hvalfjarðarganga við
ákvörðun gjaldskrár
fyrir notkun mann-
virkisins. í umræðu
um nýbirta gjaldskrá
er nokkuð áberandi að
eingöngu sé talað um
gjald fyrir stakar ferð-
ir en horft fram hjá af-
sláttarkjörum áskrif-
enda. Slíkt er hvorki
rétt né sanngjarnt.
Það hefur líka verið
fullyrt að veggjaldið sé
hærra en menn hafi
getað búist við eftir
umræðu undanfarinna
ára. Því er til að svara
að veggjaldið er í góðu
samræmi við það sem sagt hefur
verið um málið af hálfu Spalar. í
bæklingi um göngin, sem gefinn var
út snemmsumars 1996, er t.d. talað
um að áætlað gjald fyrir venjulegan
heimilisbíl verði 700-800 krónur en
2.600 til 2.700 krónur fyrir flutn-
ingabíl.
I fjármögnunarsamningum gang-
anna var á sínum tíma miðað við að
gjald fyrir venjulegan heimilisbíl
væri 700 krónur, auk virðisauka-
skatts, á verðlagi ársins 1994. í nýj-
ustu rekstrarspá fyrir göngin er
stuðst við reynslu Norðmanna og
gert ráð fyrir að níu bílar af hverj-
um tíu bílum, sem um Hvalfjarðar-
göng fara, séu í I. gjaldflokki og
greiði þar af Ieiðandi Iægsta veg-
gjald. Ennfremur er gert ráð fyrir
að greitt sé fullt veggjald fyrir
helming þessara bíla, hinn helming-
urinn sé á afsláttarkjörum.
Niðurstaðan er sú, samkvæmt
nýbirtri gjaldskrá, að meðalgjald
fyrir alla notendur ganganna í I.
gjaldflokki er 760 krónur (704 krón-
ur á verðlagi 1994, sem er nánast
sama tala og miðað var við í samn-
ingum við lánveitendur forðum).
Meðalgjald fyrir öll ökutæki í öll-
um gjaldflokkum í rekstrarspánni
er tæplega 930 krónur (860 krónur
á verðlagi ársins 1994, sem er fjór-
Hvorki er rétt né
sanngjarnt, segir
Gísli Gíslason, að tala
eingöngu um verð
á stökum ferðum
en horfa fram hjá
afsláttarkj örum.
um krónum hærra en gert var ráð
fyrir í samningi við lánveitendur).
Ríkið leggur síðan 14% virðis-
aukaskatt á veggjöldin í öllum til-
vikum.
Stjórn Spalar lagði mikla vinnu í
undirbúning gjaldskrár Hvalfjarð-
arganga, ekki síst í útreikninga á
aksturskostnaði sem fyrr er getið.
Gjaldskrána má hafa með ýmsum
hætti hvað varðar fast gjald og af-
slætti. Verkefni stjórnarinnar var
að stilla gjaldinu þannig upp að
ákvæði samninga við lánveitendur
væru haldin og að hagkvæmt yrði
fyrir notendur ganganna að fara
undir fjörðinn í stað þess að aka
fyrir hann. Gjaldski’áin getur ekki
byggst á óskhyggju og þegar niður-
staðan er skoðuð þá teljum við að
hún sé á þeim grunni sem áður hef-
ur verið kynnt og treystum því að
hún höfði til vegfarenda.
Enn má nefna að metin var
reynsla af hliðstæðum verkefnum
erlendis, einkum í Noregi. Norð-
menn lentu til dæmis í því að hafa
gjaldskrár í nýlegum jarðgöngum of
flóknar og ráðlögðu okkur eindregið
að læra af þeirri reynslu og nota
skýra og einfalda gjaldskrá. Akveð-
ið var að fara að þessum ráðum og
bjóðum við brátt landsmenn vel-
komna í göng undir Hvalfjörð sem
stytta leið, flýta fór, spara fjármuni
og auka öryggi í umferð.
Höfundur er formaður stjórnar
Spalar ehf.
Gísli
Gíslason
Samanburður á kostnaði við akstur fyrir Hvalfjörð og um Hvalfjarðargöng
Ágóði m.v. Ágóði m.v. 42
Staögr. Afsl. I 20 ferðir Afsl II 40 feröir Aksturskostn. kr/km Staðgr. Afsl. 1 Afsl. II Staögr. Afsl. I Afsl. II
Litlir fólksbílar 1000 800 600 16,00 -40 160 360 -328 -128 72
Stórir fólksbílar 1000 800 600 22.50 350 550 750 -55 145 345
Jeppar 1000 800 600 33.96 1038 1238 1438 426 626 826
Vöruflutn.bílar minni 3000 2550 2250 85.68 2141 2591 2891 599 1049 1349
Vðruflutn.bílar stórir 3800 3230 2850 109,70 2782 3252 3732 807 1377 1757
Fólksflutn.bílar miðlunqs 3000 2550 2250 66.51 991 1441 1741 -207 243 543
Fólksflutn.bílar stórir 3800 3230 2852 82 07 1124... 1684 £074 -353 217 522
Eru börn vandamál?
ÚRRÆÐI, þetta
orð hljómar óþyrmi-
lega mikið í eyrum og
áreitir augu borgar-
búa nú þegar borgar-
stj órnarkosningar
fara í hönd. I mínum
huga þarf að leita úr-
ræða þegar vanda
steðjar að og á honum
þarf að finna lausn.
Hver er svo þessi
vandi sem steðjar að
borgarbúum? Það eru
börnin sem eru
vandamálið. f Reykja-
vík fæðast daglega
börn og stjórnmála-
menn virðast líta svo á að blessuð
börnin séu vandamál sem þarf að
fmna lausn á. Þær lausnir sem
boðnar eru þessa dagana í litríkum
bæklingum og greinaskrifum er
fjölskyldugreiðslur til þeirra for-
eldra sem kjósa það úrræði að
vera heima með börnunum sínum,
og svo er boðið upp á dagvistar-
tryggingu eða dagvistarúrræði.
Hvorugur þeirra stóru lista sem
nú bjóða fram til kosninga í
Reykjavík virðist gera sér grein
fyrir að börn eru ekki vandamál.
Böm hafa mannrétt-
indi og það eru þeirra
mannréttindi að vera
með öðrum börnum í
leik og starfi, böm í
umhverfi sem horfir á
mátt þeirra og megin
og gerir þeim kleift að
eflast og dafna. Hér-
lendis er börnum að
sex ára aldri tryggður
sá einstæði réttur að
eiga rétt á að vera í
leikskóla ef foreldrar
æskja þess. Þau eiga
rétt á að vera í leik-
Kristín skóla þar sem fer fram
Dýrfjörð sértækt leikskólaupp-
eldi. Leikskólauppeldi er viðbót og
öðravísi uppeldi en það sem fer
fram á heimilum, leikskólanum er
ekki ætlað að koma í stað foreldra
heldur er hlutverk þeirra að vera
stuðningur við foreldrana. Sam-
kvæmt lögum er rétturinn til að
vera í leikskóla bamanna; þessi
sýn á barnið sem einstakling og sú
mikla framsýni sem birtist hjá lög-
gjafanum ætti að verða sveitar-
stjórnaimönnum til eftirbreytni.
Það er óskandi að ýmsir stjórn-
málamenn fari að gera sér grein
Hvorugur þeirra stóru
lista sem nú bjóða fram
til kosninga í Reykjavík
virðist, að mati Kristín-
ar Dýrfjörð, gera sér
grein fyrir að börn eru
ekki vandamál.
fyrir að börn em ekki vandamál,
þau em ekki fjárútlát sveitarfélag-
anna, þau era fjársjóðurinn okkar.
I flestum fjölskyldum er barnsfæð-
ing stóratburður sem hún fagnar.
Fjölskyldan skilgreinir ekki börnin
sem vandamál sem takast þarf á
við. Börn eiga þá virðingu sldlið frá
samfélaginu að það vandi þau hug-
tök sem það notar í umfjöllun um
þau. Ég skora hér með á stjórn-
málamenn hvar í flokki sem þeir
standa að skoða það sem þeir láta
frá sér fara, bæði í ræðu og í riti.
Þeir gæti þess sérstaklega að
leyndir fordómar í garð barna skíni
ekki í gegn.
Höfundur er leikskólakennari.