Morgunblaðið - 12.06.1998, Síða 10

10 FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Niðurstaða Jóns Steinars Gunnlaugssonar hrl. um mál fyrrverandi bankastjóra Landsbankans
Ekki efni til að krefjast
endurgreiðslu á kostnaði
Hér er birt í heild greinargerð Jóns Stein-
ars Gunnlaugssonar hæstaréttarlögmanns
um réttarstöðu þriggja fyrrverandi banka-
stjóra Landsbanka Islands hf., sem hann
lagði fyrir bankaráð Landsbankans í gær.
Bankaráð Landsbanka íslands hf.
Austurstræti 11,
Reykjavík.
Reykjavík, 27. maí 1998
Á fundi yðar 15. apríl 1998 var
lögð fram greinargerð Ríkisendur-
skoðunar til bankaráðs Landsbanka
íslands hf. um kostnað bankans
vegna veiðiferða, risnu o.fl., dags. í
apríl 1998. Á fundinum var ákveðið
að fela mér að kanna hver væri rétt-
arstaða hinna þriggja fyrrverandi
bankastjóra Landsbanka Islands hf.,
þeirra Björgvins Vilmundarsonar,
Halldórs Guðbjai’nasonar og Sverris
Hermannssonar, gagnvart bankan-
um að því er varðaði hugsanlegar
endurkröfur bankans á þeirra hend-
ur og starfslokakjör þeirra að öðru
leyti. Þá var mér falið að kanna hver
kynni að vera ábyrgð bankastjór-
anna að lögum á þeim atriðum sem
greinargerð Ríkisendurskoðunar
fjallaði um.
I.
Ég hóf athugun mína á að senda
hinum þremur fyrrverandi banka-
stjórum bréf, þar sem ég gerði þeim
grein fyrir verkefni mínu og óskaði
eftir að þeir tjáðu sig um þau atriði
úr greinargerð Ríkisendurskoðunar
sem sérstaklega sneru að þeim
hverjum og einum. Taldi ég upp í
bréfunum þau atriði sem mér sýnd-
ist sérstaklega þörf á að þeir tjáðu
sig um en lét þess jafnframt getið, að
æskilegt væri að þeir létu koma fram
í svörum sínum athugasemdir um
önnur málsatriði, sem þeir teldu hafa
þýðingu fyrir athugun mína. Mér
hafa borist svarbréf frá þeim öllum.
Tekið skal fram að ég sendi banka-
eftirlitinu afrit bréfa minna til þre-
menninganna.
I svarbréfi Halldórs Guðbjarna-
sonar kemur m.a. fram, að hann hafí
óskað eftir því við báða þá banka-
ráðsformenn, sem gegnt hafi störf-
um á tímabilinu 1991-1997, að við
hann yrði gerður skriflegur starfs-
samningur. Þetta hafi ekki borið ár-
angur. I tilefni af þessu fór ég þess á
leit við Kjartan Gunnarsson núver-
andi varaformann bankaráðsins, sem
gegndi starfi formanns lengst af á
þessu tímabili, að hann gerði skrif-
lega grein fyrir launa- og kjaramál-
um bankastjóranna, svo sem þau
hefðu þróast í meðförum bankaráðs-
ins þetta tímabil. Skilaði hann mér
ítarlegri greinargerð dags. 21. maí
1998 um þessi efni ásamt 28 fylgi-
skjölum.
í viðbót við þetta hef ég aflað
nokkurra annarra gagna, sem ég
taldi að kynnu að skipta máli fyrir
verkefni mitt. M.a. skrifaði ég
nokkrum opinberum stofnunum bréf
með ósk um upplýsingar um setn-
ingu skráðra reglna á þeirra vegum
um kostnað vegna gestamóttöku og
risnu. Þá fór ég tvívegis á skrifstofu
Ríkisendurskoðunar til þess að fá
þar gögn og upplýsingar um atriði
sem um er fjallað í greinargerð Rík-
isendurskoðunar.
Þá skal þess einnig getið, að ég
hef aflað skriflegra upplýsinga hinna
þriggja fyrrverandi bankastjóra um
þau tæki og muni í eigu bankans,
sem þeir segjast hafa í vörslu sinni.
Ég læt fylgja bréfi þessu þau
fylgiskjöl sem ég tel ástæðu til að
fyigí-
II.
Ég lít svo á að verkefni mitt megi
greina í sundur á eftirtalinn hátt:
1. A bankinn kröfur á hendur
bankastjörunum fyrrverandi um
endurgreiðslur á einhverjum kostn-
aði, sem að er vikið í greinargerð
Ríkisendurskoðunar?
2. Er líklegt að hinir fyrrverandi
bankastjórar hafí bakað sér refsiá-
byrgð með háttsemi, sem tengist
einhverju þeirra málefna, sem um er
fjallað í greinargerð Ríkisendur-
skoðunar?
3. Njóta bankastjórarnir fyrrver-
andi réttar til launa á 8 mánaða upp-
sagnarfresti talið frá 1. maí 1998 í
samræmi við 6. gr. ráðningarsamn-
inga þeirra?
Hér á eftir verður í kafla III. fjall-
að um hvert þessara atriða fyrir sig.
Áður en að því kemur skal þess að-
eins getið, að á því er ekki nokkur
vafi að mínu áliti, að hugsanleg mis-
tök bankastjóranna fyrrverandi í
starfi sínu íyrir Landsbanka íslands
fram til áramótanna 1997/98, er
bankanum var breytt í hlutafélag,
hafa að öllu leyti sömu réttaráhrif
fyrir starf þeirra í þágu Landsbanka
Islands hf. og verið hefði í stai-fi fyrir
bankann með óbreyttu rekstrar-
formi. Vísast um þetta til 1. gr. laga
nr. 50/1997 um stofnun hlutafélaga
um Landsbanka Islands og Búnað-
arbanka íslands.
III.
1. Á bankinn kröfur á hendur
bankastjórunum fyrrverandi um
endurgreiðslur á einhverjum kostn-
aði, sem að er vikið í grcinargerð
Ríkisendurskoðunar?
1.1. Almenn atriði
Hafa verður ríkt í huga við athug-
un á þessu, að spurningin um endur-
kröfu bankans á hendur fyrrverandi
bankastjóra er allt önnur heldur en
spurningin um hvort bankastjóri hafi
í starfi sínu brotið gegn starfsskyld-
um sínum, þannig að valda eigi slit>
um á ráðningarsamningi. Vel má
vera að bankastjóri teljist hafa brot-
ið af sér í starfi sínu, þannig að valda
eigi starfsmissi, þó að ekki verði talið
að bankinn geti endurkrafið hann
um fé sem hann er talinn hafa
sólundað án þeirrar ráðdeildar sem
ætlast verður til af honum. Við gá-
lausa meðferð á fjármunum kann
bankastjóri að rjúfa þann trúnað,
sem ráðning hans til hinna æðstu
trúnaðarstarfa krefst, þannig að ekki
sé við það unandi að hann gegni
þeim lengur. í þessu þarf hins vegar
alls ekki að felast, að nokkur skilyrði
séu til endurkröfu á hendur honum
vegna slíkrai- fésýslu.
Vinnuveitandi sem vill endur-
krefja starfsmann um útgjöld, sem
starfsmaður stofnai’ til í starfi sínu,
ber að öðru jöfnu sönnunarbyrði um
að skilyrði fyrir slíkri kröfugerð séu
uppfyllt. Hann þarf því að sanna, að
starfsmaðurinn hafi gegn betri vit-
und stofnað til útgjalda sem teljist
rekstrinum óviðkomandi. Um flesta
óbreytta starfsmenn gildir sú starfs-
regla, að þeir þurfa samþykki yfir-
manna sinna til þess að mega stofna
til útgjalda. Það er því oft einfaldara
að meta hvort slíkir starfsmenn hafi
brotið af sér að þessu leyti heldur en
yfirmennimir sjálfir; einfaldlega
nægir þá að athuga, hvort samþykki
eða ákvörðun yfirmanns hafi legið
fyrir eða hvort útgjöld hafí verið
venjuleg eða augljóslega nauðsynleg,
þó að samþykkis hafi ekki verið afl-
að. Hafi starfsmaður verið í stöðu yf-
irmanns verður málið flóknara vegna
þess að hann gegnir þeirri starfs-
skyldu að þurfa að meta hvort stofna
beri til þeirra útgjalda sem málið
varðar. Þar getur oft verið um ýmis
vafaatriði að tefla og menn kann að
greina á um hvað nauðsynlegt teljist
eða eðlilegt í slíkum efnum. Með því
að fela viðkomandi manni stjómun-
arstarfið er í reynd búið að ákveða
að hans mat á þessu skuli ráða frem-
ur en mat annarra manna. Þar við
bætist að ákvarðanir yfirmannsins
um slík málefni sæta eftirliti við end-
urskoðun reikninga viðkomandi
reksturs. í dæmi Landsbanka Is-
lands hefur skv. lögum verið mjög
tryggilega um þetta eftirlitskerfi bú-
ið. Hafi yfirmaður tekið útgjaldaá-
kvarðanir, sem ekki sæta athuga-
semdum eftirlitsaðila við ársuppgjör,
hefur hann efth’ það ríkari ástæður
en fyiT til að ætla að sambærileg út-
gjöld séu honum heimil síðar. I til-
viki bankastjóra Landsbanka ís-
lands er ljóst að um var að ræða
æðstu yfirmenn bankans, sem höfðu
það beinlínis á verksviði sínu að taka
ákvarðanir um hin ýmsu rekstrarút-
gjöld bankans. Greiðslur úr sjóðum
bankans áttu sér allar stað á grund-
velli fylgiskjala, þó að sum þeirra
kunni að hafa verið ófullnægjandi.
Allt að einu er ljóst að ekki var um
neina sviksamlega leynd að ræða og
þeir aðilar sem endurskoðuðu reikn-
inga bankans höfðu tilefni til að
bregðast við hafi þeim þótt útgjöld
tortryggileg, og þá m.a. vegna ófull-
nægjandi frágangs fylgiskjala. Þess-
ai- almennu kringumstæður er nauð-
synlegt að hafa ríkt í huga við athug-
un þá sem hér fer á eftir.
Jafnvel þó að hin almenna sönnun-
araðstaða sé með þeim hætti sem að
framan greinir, er engu að síður ljóst
að sönnunarbyrðin getur færst á við-
komandi yfirmann, sé um að ræða
kostnað, sem ólíklegt virðist að geti
hafa verið tilheyrandi þeim rekstri
sem honum var ætlað að stýra. Hafi
hann með nafnritun sinni á viðkom-
andi fylgiskjöl heimilað greiðslu á
slíkum kostnaði, án þess að þar sé
getið tilefnis með þeim hætti að meta
megi síðar réttmæti þess að láta
reksturinn bera kostnaðinn, getur
verið rétt að gera þá kröfu til hans
að hann a.m.k. skýri tilefnið, þegar
um það er spurt eftirá. Þetta myndi
þá hafa þau áhrif, að slíkur kostnað-
ur, sem yfirmaðurinn færist undan
að skýra, teldist vera rekstrinum
óviðkomandi og þar með bæri yfir-
manninum skylda til að endurgreiða
hann. Við þessa hugleiðingu verður
þó að gera fyrirvara. í fyrsta lagi
kann að vera óhæfilegt að krefjast
slíkra skýringa langt aftur í tímann.
Rekstm; fyrirtækis á borð við Lands-
banka Islands er stærri en svo að
sanngjarnt sé að ætlast til að yfir-
menn hans muni eftir tilefnum út-
gjalda þegar langt er um liðið. Eink-
um á þetta við ef um er að ræða út-
gjöld sem teljast mega smávægileg í
rekstri bankans. Verða raunar
ákveðnar lyktir í bókfærslu kostnað-
ar og mati á réttmæti útgjalda við
endurskoðun og samþykkt ársreikn-
inga hverju sinni. í öðru lagi verður
að hafa í huga að bankastjórar
Landsbanka íslands eru bundnir
þagnarskyldu um ýmiss konar sam-
skipti sín við viðskiptamenn bank-
ans. Bankastarfsemi er viðkvæm at-
vinnugrein að þessu leyti og er eng-
inn vafi á að þar ber að taka kröfur
um þagnarvemd viðskiptavina alvar-
lega. Vikið verður nánar að þessum
aðstæðum síðar í samantekt þessari,
þegar látið verður í Ijós álit á því,
hvort efni séu til kröfugerðar á
hendur bankastjórunum fyrrver-
andi.
Hafa verður í huga, að samantekt
þessi er byggð á þeim sönnunar-
gögnum um atvik hinna ýmsu þátta
málsins sem þegar liggja fyrir. Út af
fyrir sig mætti ráðast í öflun ítar-
legra sönnunargagna um ýmsa þætti
þess, þ.m.t. yfirheyrslna yfir mönn-
um sem gætu gefið upplýsingar um
einstök málsatvik. Það heyrir ekki til
míns verkefnis að gangast fyrir
slíkri gagnaöflun, enda yrði vart séð
fyrir endann á henni ef í hana yi’ði
ráðist. Tel ég raunar að bankaráðið
geti tekið ákvarðanh’ um þau málefni
sem mér var falið að skoða, án þess
að frekari öflun sönnunargagna eigi
sér stað. Koma fram hér á eftir hug-
leiðingar um þetta eftir því sem þörf
er á við hvert það efnisatriði málsins,
sem um verður fjallað.
1.2. Einstök
athugiinarefni
I greinargerð Ríkisendurskoðunar
koma fram eftirtalin efnisatriði, sem
þurfa skoðunar við, þegar hugað er
að hugsanlegum endurkröfum bank-
ans á hendur hinum þremur fyrrver-
andi bankastjórum. Þar er þess í
fyrsta lagi getið, að a.m.k. þriðjung-
ur veiðiferða á kostnað bankans þau
ár sem athugun stofnunarinnar tók
til, verði vart rökstuddur með vísan
til sjónarmiða um viðskiptahags-
muni. Tekið er fram að þessi athuga-
semd eigi ekki við um veiðiferðir á
vegum Halldórs Guðbjarnasonar.
Um þetta verður fjallað undir lið
1.2.1. að neðan. Þá er í öðru Iagi
talið, að á það skorti að bankastjór-
ai-nir Björgvin Vilmundai-son og
Sverrir Hermannsson hafi gert full-
nægjandi grein fyrir öðrum útgjöld-
um til risnu þetta tímabil. Nemur
fjárhæðin sem stofnunin tengir
Sverri kr. 2.813.012,-, af henni hafi
hann endurgreitt bankanum kr.
853.950,- og standi þá eftir kr.
1.959.062,-. Að því er Björgvin varð-
ar telur stofnunin óskýrða fjárhæð
nema kr. 2.051.808,-. Tenging þess-
ara fjárhæða við nöfn bankastjór-
anna tveggja helgast af því, að þeh’
hafi samþykkt greiðslu þeirra reikn-
inga sem standa fjárhæðunum að
baki með uppáskrift sinni. Óútskýrð
risna sem stofnunin tengir öðrum
starfsmönnum bankans er talin
nema kr. 499.740,-. Loks hafi risnu-
útgjöld að fjárhæð kr. 2.109.253,-
ekki verið samþykkt af neinum
starfsmanna bankans. Að þessu
verður vikið í lið 1.2.2. að neðan. Þá
eru loks gerðar athugasemdir um
ferðakostnað vegna nokkurra utan-
landsferða bankastjóranna á árinu
1997. Þessar athugasemdir vh’ðast
beinast að öllum þremur hinum fyrr-
verandi bankastjórum. Verður fjall-
að um þetta í lið 1.2.3.
Fréttatilkynning frá bankaráði
Á FUNDI bankaráðs Landsbanka íslands hf. í dag,
fimmtudaginn 11. júní 1998, var tekið til afgreiðslu
bréf Jóns Steinars Gunnlaugssonar, hrl., til banka-
ráðsins, dags. 27. maí 1998, þar sem hann gefur álit á
réttarstöðu hinna þriggja fyrrverandi bankastjóra
Landsbanka íslands hf., þeirra Björgvins Vilmundar-
sonar, Halldórs Guðbjarnasonar og Sverris Her-
mannssonar við starfslok þeirra. Hafði bankaráðið
samþykkt á fundi sínum 15. apríl 1998, þar sem grein-
argerð Ríkisendurskoðunar um kostnað vegna veiði-
ferða, risnu o.fl. var lögð fram, að leita álits lögmanns-
ins um þessi efni.
Meginniðurstöður í bréfi lögmannsins eru eftirfar-
andi:
1. Landsbanki íslands hf. á ekki kröfur á hendur
bankastjórunum fyi-rverandi um endurgreiðslur á
þeim kostnaði sem að er vikið í greinargerð Ríkisend-
urskoðunar umfram það sem einn þeirra þegar hefur
endurgreitt og annar boðist til að endurgreiða.
2. Ólíklegt er að til refsiábyrgðar bankastjóranna
þriggja geti komið vegna háttsemi sem tengist ein-
hverju þeirra málefna sem um er fjallað í greinargerð
Ríkisendurskoðunar.
3. Bankastjórarnir njóta réttar til launa á 8 mánaða
uppsagnarfresti talið frá 1. maí sl. í samræmi við ráðn-
ingarsamninga þeirra.
Á fundi sínum féllst bankaráðið á niðurstöður lög-
mannsins þ.m.t. um endurgreiðslur tveggja af banka-
stjórunum á hluta risnukostnaðar sem að er vikið í
bréfinu. Mun bankaráðið því hvorki endurki’efja
bankastjórana um kostnað umfram fyrrgreindar end-
urgreiðslur né óska eftir opinberri rannsókn í tilefni
þeirra málefna sem gi’einargerð Ríkisendurskoðunar
fjallar um. Þá munu þeim greidd laun út uppsagnar-
frestinn í samræmi við ráðningarsamninga þeirra.
Um rök fyrir þessum ákvörðunum er vísað til bréfs
Jóns Steinars Gunnlaugssonar, hrl., sem er afhent fjöl-
miðlum með fréttatilkynningu þessari.