Morgunblaðið - 16.06.1998, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Óvita- og hjástefna
Dada og surrealismi
MARIE Berthe Aurenche Ernst og Max Ernst: Andlitsmynd, portrett,
af Max Ernst i upphafí þriðja áratugarins.
MYMDLIST A
LISTAUÁTÍÐ
Listasafn Islands
HÖGGMYNDIR/LJÓSMYNDIR
Verk eftir Max Ernst. Opið alla
daga nema mánudaga frá 11-17.
Til 28. júní. Aðgangur 300 kr., sýn-
ingarskrá 400 kr. Á sænsku 2.700,
ensku og ítölsku 5.000 kr.
ÝMSAR brotakenndar sýningar
stórstima aldarinnar á myndlistar-
sviði hafa ratað hingað á fyrri lista-
hátíðir, Picasso, Chagall, Masson
o.fl. og hafa menn yfirleitt tekið
þeim þakklátum huga. Framar öðru
í ljósi þess hve mörg ljón eru í veg-
inum um slíkar framkvæmdir er svo
er komið, kostnaður mikill og eftir-
spurnin yfirþyrmandi.
Slíkar framkvæmdir þurfa mik-
inn og góðan undirbúning og langan
aðdraganda, sem ekki hefur verið til
að dreifa fyrr en nú, er farandsýn-
ing á höggmyndum og frotta-
geverkum hjástefnulistamannsins
Max Ernst hefur ratað í sali Lista-
safns íslands. Fyrrverandi for-
stöðumaður listhallarinnar í Malmö,
Sune Nordgren, átti frumkvæðið og
var sýningunni hleypt þar af
stokknum 1995. Hún hefur svo gert
víðreist eins og sýningarskrárnar á
sænsku, ensku, ítölsku og loks ís-
lensku eru til vitnis um.
Orðið hjástefna nær að mínu mati
hugtakinu vel, og minnist ég þess að
þegar mín kynslóð var að vaxa úr
grasi var litið á dada og surrealisma,
sem eitthvað til hliðar við allt annað
í núlistum, stflbrögð sem mjög fáir
iðkuðu í algjörleika sínum en margir
sóttu hugmyndir til. Að vísu er verið
að kynna afmarkað svið hins fjöl-
hæfa og frumlega fulltrúa þeirra,
sem hóf feril sinn með því að skipa
sér í fremstu röð óvitastefnunnar,
dada. Þar höfðu listamenn hin viður-
kenndu hámenningarlegu gildi tím-
anna að háði og spotti, rifu niður af
viðlíka ákafa og stríðsvélarnar
gengu á milli bols og höfuðs á feg-
ursta tímaskeiði Evrópu, Belle
Epoque, tímabili sem hinn mikli rit-
höfundur Stefan Zweig hefur lýst
manna best í bók sinni, Veröld sem
var: Heimurinn brjálaður, styrjöldin
óvitaskapur, og hvað var þá eðli-
legra en að framsæknir listamenn
kryfu ástandið á raunsæjan hátt,
líkt og margir forverar þeirra og
sjónrænir sagníræðingar tímanna?
Skyndilega var óvitaskapurinn, da
da-hjal reifabamsins, orðinn að
gildri rökfræði og inntaki listrænnar
samræðu sem fékk hljómgrunn
beggja vegna Atlantsála, ásamt
nokkurs konar framandlegum neista
óræðs skáldskapai- á myndfleti sem
á eftir fylgdi og fékk nafnið
hjástefna, surrealismi. Þar er stefnt
saman einu eða fleiri óskyldum fyr-
irbærum í umhverfi sem er þeim
fullkomlega framandlegt sbr. hinn
fræga framslátt skáldsins Lautr-
eamont: „Hið tilviljunarkennda
stefnumót saumavélarinnar á skurð-
arborðinu."
Hafi einhverjir verið að harma að
þessar stefnur bárust ekki fljótt og
vel til Islands, líkt ýmsum öðrum
núviðhorfum á seinni tímum, gætu
hinir sömu allt eins bai-mað sér yfir
að svið hörmunganna barst ekki
hingað, sviðin jörð og skotgrafa-
hernaður ásamt niðurrifi alls hins
helgasta í íslenskri menningu. I
þess stað urðu hremmingarnar á
meginlandinu að vítamínsprautu
fyrir íslenskan efnahag og undir-
staða framfara og velsældar meðal
almennings, sem seinni heimstyrj-
öldin svo kórónaði til stórra muna.
Hjástefnan náði sömuleiðis engri
umtalsverðri útbreiðslu norðan
Kaupmannahafnar og Halmstad
hinum megin við sundið, er vart
finnanleg í Noregi, og Finnlandi,
sem voru fjær stríðsátökunum og
uppruna stflbragðanna um leið,
hvað þá í eyríkinu norður við
Dumbshaf.
Það er mikilsverðara en margan
grunar að fá þessa sýningu hingað,
ekki einasta fyrir það hve vel er að
henni staðið, heldur ber hún í sér
mikinn fróðleik og sannindi um hið
sanna eðli myndlistarinnar, hinar
miklu þverstæður sem hún framber
í sjálfri sér.
Eins og listamenn fundu ekki upp
aðferðina til að framleiða ódýra liti
sem fæddi mikið til af sér áhrifa-
stefnuna, heldur efnaiðnaðurinn,
kveiktu þeir ei heldur ófriðarbálið,
sem færði þeim upp í hendumar
nýjan efnivið, ný myndefni og nýjar
hugmyndir. En listamenn eru börn
síns tíma, og eiga að vera það, speg-
ilmynd umhverfis síns og uppruna,
sem framherjar núlista nær undan-
tekningalaust hafa verið.
Rétt er að geta þess einnig, að
hjástefnan var jarðtengd á Norður-
löndum í janúarmánuði 1935, en þá
var sýningarhúsnæði hinna óháðu,
Den Frie, í Kaupmannahöfn rammi
fyrstu alþjóðlegu ráðstefnu
hjástefnulistamanna í okkar hluta
heimsins. Daninn Vilhelm Bjerke-
Petersen var í fyrirsvari fyrir sýn-
ingunni Kúbismi-surrealismi, og
Erik Olson af hálfu Halmstad-hóps-
ins. Hún varð þýðingarmikið inn-
legg í samræðunni milli sænskra og
danskra surrealista annars vegar
og upphafsmannanna og fyrirmynd-
anna hins vegar. A sýningunni voru
myndir eftir Jean Arp, Max Emst,
Man Ray, Réne Magritte, Juan
Miró og Salvador Dali. Eins og fyrri
daginn voru Danir fljótir að taka við
sér og sýningin lét fáa ósnorta sem
vora á annað borð vakandi fyrir nýj-
um hræringum í núlistum. Hún olli
miklu róti meðal ungra og varð í og
með kímið að þeirri list sem við