Morgunblaðið - 16.06.1998, Blaðsíða 52

MORGUNBLAÐIÐ
,;52 ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
Ljóti andar-
unginn
SAGA Botswana er
ævintýraleg að mörgu
leyti og minnir um
furðu margt á ísland.
Landið hét áður
Bechuanaland og var
verndarsvæði Breta.
Þjóðin var lengi fátæk,
landið ekki gjöfult
enda illa fallið til rækt-
unar. Það var því auð-
veld ákvörðun fyrir
Breta að veita Bechu-
analandi sjálfstæði að
fullu árið 1966. Nafni
ríkisins var þá breytt í
Botswana og fóru
fyrstu lýðræðislegu
kosningarnar fram
sama ár. Aðeins þremur árum eft-
ir stofnun lýðveldisins finnst
stærsta demantanáma í heimi og
breytti þessi fundur efnahag
Botswana til frambúðar. Útflutn-
ingsverðmæti demantanna er enn
■’ippistaðan í útflutningi landins
eða um 70%. Minnir þetta nokkuð
á hlutfall fiskafla í útflutningverð-
mæti okkar íslendinga. Fleiri
þættir eru hliðstæðir, landið er
582.000 km2 og íbúar um 1500 þús-
und. Því er landið nákvæmlega
jafndreifbýlt og Island.
Þótt elstu mannvistarleifar
bendi til búsetu manna í 30.000 ár,
fór það svæði sem nú heitir
Botswana ekki að byggjast mikið
fyrr en á fjórðu öld. Enn má finna
afkomendur frummanna sem nú
eru um 60.000 talsins. Fyrir um
tvö þúsund árum fóru Tswana
menn að flytjast til landsins og
náðu þessir fólksflutningar há-
marki á 16. öld. Landið var snautt
af gæðum, utan gullnámur sem
Búar ásældust. Botswana menn
sem þá nefndust, sóttust eftir
vernd Breta gegn yfirgangi Búa.
Voru höfðingjar sammála um
þessa aðferð sem gekk eftir undir
forystu höfðingjans Khama hins
mikla. Árið 1885 er landið gert að
verndarsvæði Breta og nefnt
Bechuanaland. Þrátt fyrir ítrekað-
Eyþór Arnalds
Botswana
1966.
ar tilraunir Suður-Af-
ríku til yfirráða, tókst
að halda landinu
óskiptu og óháðu yfir-
ráðum Búa. Þegar
kemur fram á miðja
tuttugustu öld, vex
sj álfstæðishreyfíng-
unni fiskur um hrygg
og fer svo að ný
stjórnarskrá er sam-
þykkt 1963 sem veitir
svæðinu aukna sjálfs-
stjórn. Eins og svo oft
þegar frelsi er fengið
að hluta styrktist kraf-
an um fullt sjáfstæði
og fór svo að stofnað
var sjálfstætt ríki;
hinn 30. september
Sjálfstæð þjóð
Að fengnu sjálfstæði, varð
Botswana fljótt málsvari lýðræðis
og jafnréttis í álfunni. Stöðugleiki
og jákvæð efnahagsþróun styrkti
Sendiherra Botswana
er hér í heimsókn
ásamt viðskipta- og
menningarfulltrúum
sem komnir eru til að
auka samskipti
Botswana og Islands.
Eyþór Arnalds rekur
sögu Botswana.
þessa viðleitni ríkisins, en hagvöxt-
ur hefur verið yfir 10% mestallan
lýðveldistímann. Arið 1967 finnast
einar stærstu demantanámur
heimsins í Orapa og verður útflutn-
ingur á demöntum fljótt helsta
tekjulind þjóðarinnar. Þjóðin sem
áður var ein sú fátækasta í Suður-
Afríku hefur verið með einna mest-
an hagvöxt í heimi eftir lýðveldis-
YFIRLITSMYND yfir Kalaliari-eyðimörkina.
stofnun. Það sem kannski athyglis-
verðast í þessu sambandi fyrir ís-
lendinga er hvernig Botswana hef-
ur varðveitt auðlindir sínar og gætt
þess að ganga skynsamlega á þær
frá upphafí.
Frá árinu 1969 má segja að
Botswana taki frumkvæði meðal
þeirra þjóða sem ekki bjuggu við
aðskilnaðarstefnu í suðurhluta álf-
unnar. Þessi vinna leiddi til stofn-
unar Þróunarbandalags Suður-Af-
ríku (SADC), en höfundur þess var
fyrsti forseti Botswana; Seretse
Khama. Hugmyndin að baki
bandalaginu var að auka samvinnu
lýðfrjálsra þjóða og mótvægi við
aðskilnaðarstefnuna. Botswana
hefur undanfarið sótt markvisst
inn á nýjar brautir í einhæfu at-
vinnulífinu og laða að alþjóðleg fyr-
irtæki. Þetta hefur verið gert með
athyglisverðum skattaívilnunum og
verulegum skattafslætti vegna
þjálfunar starfsfólks. Ymis teikn
eru á lofti um nútímavæðingu al-
mennings og má nefna verulega út-
breiðslu GSM farsímakerfa á þessu
ári, rekstur sjónvarpsstöðva og
mikils áhuga á Netinu.
Fflar og hvalir
Það sem er einna athyglisverð-
ast í samanburði á Islandi og
Botswana er sameiginleg hags-
munamál í nýtingu stórra spen-
dýra. Hér er að sjálfsögðu átt við
skynsamlega nýtingu hvalastofna
við Islandsstrendur. Þar hafa nátt-
úruvemdarsinnar beitt sér mikið
og fengið samstöðu á alþjóðavett-
vangi um að banna með öllu veiðar
á hvölum. Stofnun og aðild alþjóða
Hvalveiðiráðsins er dæmi um hve
undarlega málin geta þróast, en
meirihluti aðildarríkja hefur aldrei
veitt hval. Afar hliðstætt mál hefur
verið uppi í Botswana, en þar er of-
fjölgun fíla orðin vandamál. Ekki
bara gagnvart íbúum, heldur og
gagnvart lífríki þeirra svæða sem
um ræðir. Ætla má að fjöldi fíla í
Botswana sé um tvöfalt meiri en
gróðurlendið getur borið. Skilning-
ur þessara Afríkuþjóða er því mik-
ill á aðstæðum Islendinga og hafa
þessar þjóðir stutt Islendinga á al-
þjóðavettvangi.
Kalahari eyðimörkin setur mik-
inn svip á Botswana, en hún þekur
mestan hluta Botswana. Það var
landkönnuðurinn David Livingsto-
ne sem fýrstur evrópskra manna
fór yfir eyðimörkina og kom til
Okavango ósa, árið 1849. Okavan-
goáin rennur úr Namibíu á sam-
nefnt svæði í Botswana sem ekki á
sinn líka í veröldinni. Þarna fellur
áin í flatlendi og myndar 16.800
km2 samfellt svæði, sem hefur lit-
skrúðugt dýi’alíf svo ekki sé meira
sagt. Þarna er um að ræða stærsta
landlukta delta svæði í heimi. Fen
og mýrar svæðisins eru mjög
ógreiðfær en við bakkana eru ljón,
antilópur og bufflar. Á verndar-
svæðum hefur síðan fjöldi gíraffa
og fíla orðið afar mikill. Þegar Bill
Clinton Bandaríkjaforseti heim-
sótti Afríku, þótti honum tveggja
daga dvöl í Chobe þjóðgarði
Botswana eftirminnilegust. Sagði
hann veruna þar vera „betri en í
villtustu draumum", sem hlýtur að
vera nokkuð.
Sekgoma Khama er sendiherra
Botswana fýrir ísland, Norður-
löndin og Rússland og hefur aðset-
ur í Stokkhólmi. Hann er skyld-
menni þjóðhetjunnar Seretse
Khama og sömu ættar og Khama
mikli sem greint er frá hér að ofan.
Að vissu leyti má bera saman
Gandhi ættina og Khama ættina,
þó sú síðarnefnda sé ekki eins
þekkt. I raun er Khama ættin kon-
ungsætt sem hefur aðlagast lýð-
ræðislegum stjómarháttum og nú-
tímalegum vinnubrögðum. Báðar
hafa ættimar verið viðloðandi
stjórnun ríkisins um langan aldur
og báðar börðust fyrir sjálfstjórn
ríkja sinna. Stjórnarfar Botswana
hefur þó verið friðsælt og framfarir
því óhindraðar og skjótar. Sendi-
herrann er nú í heimsókn á Islandi
ásamt viðskipta- og menningarfull-
trúum sem komnir era til að auka
samskipti Botswana og Islands.
Eitt er víst að báðar þjóðir geta
mikið lært hvor af annarri og sam-
an geta þær beitt sér á alþjóðavett-
vangi þar sem leiðir liggja saman.
Höfundur er kjórræðismaður.