Morgunblaðið - 16.06.1998, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
Listkennsla Eiga skólaþróun og listir eitthvað sameiginlegt? Getur list verið grunnur að hagnýtu námi? Hef-
ur listmenntun áhrif á vitsmunaþroska einstaklings? Margret Guttormsdóttir átti samtal við Elliot W. Eisner,
virtan kennslufræðing, sem hefur lagt mikið af mörkum til að efla listræna sýn á skólastarf í heiminum.
Skólastarf
lagt á
vogarskálar
listarinnar
• Hvaða áhrif hefur hugmyndin að
kennsla sé fremur list en vísindi?
• Samræmdu prófin mæla fremur sam-
félagið en einstaklinginn
AÐ MORGNI 4. júní
myndaðist löng röð við
inngang salar þrjú í Há-
skólabíói. í hópnum sem
beið eftir að komast inn, mátti
gi’eina kennara á ýmsum skóla-
stigum, ekki síst listgreinakenn-
ara. Einnig var þarna fólk í stjórn-
unarstöðum og áhugafólk um
menntun og listir. Hátíðabragur
og létt eftirvænting var í salnum
sem var um það bil að fyllast.
Spurt var: Getur list gefíð kennur-
um ný tækifæri og hagnýta leið-
sögn? Er hægt að þroska fagur-
fræðilega greind? Er hægt að nýta
listrýna hugsun til að bæta mennt-
un og skólastarf?
Fyi’ir ráðstefnunni „Skólaþróun
og listir“ stóðu fagfélög list- og
verkgreinakennara, Háskólinn á
Akureyri, Háskóli Islands, Kenn-
araháskóli Islands og Myndlista-
og handíðaskóli Islands. Framund-
an var tveggja daga veisla fyrir
fróðleiksþyrst fólk um hvemig
bæta megi menntun.
Fjöldi fyrirlestra var á dagskrá
en meginþemun voru tvö: „Skóla-
þróun og mat“ og „Skólaþróun og
listir".
Einvera kennarans -
skortur á gagnrýni
Aðalfyrirlesarinn var öllum ráð-
stefnugestum góðkunnur úr fræð-
unum, aðrir hafa margir látið að
sér kveða innanlands í
skólamálaumræðu. Þeg-
ar um það bil 300 manns
höfðu komið sér íyrir
setti Björn Bjamason
menntamálaráðherra
ráðstefnuna. Ráðstefnu-
stjóri, Ólafur Proppé, kynnti svo
Elliot W. Eisner, sem hefur breytt
sýn manna á kennslu og mat með
áherslu sinni á listina.
I fyi-irlestri sínum um notkun
prófa og mats vitnaði Eisner til
konu í Nebraska sem sagði við
hann, „Prófessor Eisner. Hér í
Nebraska fítnar kálfurinn ekki af
því að vera settur á vigt.“ Á sama
hátt fítnar vit nemenda ekki af
prófum heldur því hvað og hvernig
honum er kennt.
í umræðum um skólamál em all-
ir sammála um stefnuna að bæta
menntun og gera skólann beti’i. En
hvaða leiðir á að fara? Nú stendur
hnífurinn í kúnni.
Rannsóknir sem Eisner vinnur
að núna em um hlutverk listrýnnar
hugsunar og fagurfræðilegrar sýn-
ar í stýringu félagsvísindalegra
rannsókna; sem beinast einkum að
mats- og stuðningskerfí fyrir kenn-
ara og skóla til að efla kennslu í
listum í Ameríku. Hann líkir þessu
við listrýni. „Ef við tækjum dæmi
um vínsmökkunarfræðing sem
hjálpar neytandanum við að njóta
vínsins betur með því að draga
fram einstaka mikilvæga þætti og
setur það í samhengi við aðrar vín-
gerðir, hver er sérstaða þess og
hvað á það sameiginlegt með öðr-
um skyldum víntegundum," spyr
hann.
Eisner vill nota orðið „connoisse-
urship“ um þessa sérfræðinga eða
kunnáttumenn, sem geta á fágaðan
hátt sagt kennurum hvemig fín-
stilla megi kennsluna, námsefni
eða matsaðferðir. „Pavarotti hefur
til að mynda þjálfara í söng!“
Eisner telur mildlvægt fyrir kenn-
ara að fá, líkt og tíðkast hjá mörg-
um öðrum starfstéttum, gagnrýni
fagmanna á kennsluna sína. „En
kennarinn er alltaf einn,“ bætir
hann við.
Hvernig listin
eykur þroska
En hvað er það sem leiðir mál-
ara og hönnuð á braut mennta-
mála?
„Ég byrjaði sem málari og hóf
síðan að vinna með börnum í mið-
borg Chicago að list. Upphaflegt
markmið mitt var að fræðast um
listina með því að vinna með böm-
um - en ég fékk þá áhuga á böm-
unum og spurningunni
um „Á hvaða hátt og að
hve miklu leyti getur
listin bætt líf þeirra og
þroska?" Þetta leiddi
mig til kennslufræðinn-
ar og þeirrar stöðu sem
ég hef í Stanford-háskóla sem pró-
fessor í listum og menntun. Aðal-
starf mitt hefur því verið að leiða
saman kennslufræðina og listina.
Þetta kemur fram í hugsun minni
um kennslu og mat og líka um
menntunarferlið og árangur þess.
Hugsunin á rætur sínar í listinni og
að kennsla sé einskonar list.“
Aðstæður sem efla
sköpunargáfuna
Elliot W. Eisner hefur sem
gestafyrirlesari og kennari heim-
sótt fjöratíu og þrjú lönd en var nú
í fyrsta skipti á Islandi og sagðist
mjög ánægður með það að vera
hér. Hann er heiðursprófessor í
fímm háskólum: Óslóarháskóla í
Noregi; Hofstra University í New
York; Maryland Institute í Mary-
land; Doane College í Nebraska;
og De Montfort University í
Englandi. Hann er forseti Americ-
Eisner er í
fremstu víg-
línu hugsuða
um skólastarf
Morgunblaðíð/Golli
.GAGNRÝNENDUR eru eins og kennarar. Þeir benda fólki á eitthvað sem það hefur ekki tekið eftir áður.
Þetta er ekki neikvæð gagnrýni heldur vekjandi og lýsandi," segir Eisner.
an Educational Research Associ-
ation (sem eru stærstu samtök
Bandaríkjanna um rannsóknir á
sviði menntamála) og hefur verið
forseti margra annarra samtaka og
ritstjóri ýmissa tímarita um
menntamál. Fimmtán bækur efth’
hann hafa verið gefnar út.
Ymsir hafa haldið því fram að
ekki sé hægt að kenna list og því
eigi listkennsla ekki heima innan
almenna skólakerfisins. Að verða
listamaður er meðfæddur hæfíleiki
segja sumir, aðrir segja að hægt sé
að kenna öllum allt. Togstreitu hef-
ur gætt milli menntunargeirans og
listamannageirans um hvernig sé
best að vinna að uppbyggingu list-
greinakennslu.
Eisner segir á hinn bóginn að í
vissum skilningi sé ekki hægt að
kenna sköpunarmátt, en það megi
svo sannarlega skapa aðstæður
fyrir marga grundvallarþætti list-
arinnar til að þroskast. Svo sem að
fínstilla heilbrigða skynsemi, að
öðlast sjálfstraust í verktækni, að
koma auga á samhengi og að öðlast
skilning á list sem sögulegu og
menningarlegu ferli og afurð. „Það
er hægt að skapa aðstæður sem
kæfa sköpunarmátt og líka til að
hlúa að honum. Þessar aðstæður
auka líkur á að fólk geti nýtt sköp-
unargáfu sína. Það er heldur ekki
hægt að kenna vísindi eða skapandi
vísindalega hugsun, ef út í það er
farið, einungis er hægt að skapa
aðstæður til að læra.“
List sem vinna
Work of art eða listaverk eru
sambærileg orð þó svo að áherslan
á vinnuna sé meiri á enskunni, fel-
ur það íslenska líka í sér að um
vinnu eða verk sé að ræða.
„Það felur í sér skemmtilega tví-
hyggju að nota orðin work of art,“
segir Eisner, „venjulega er átt við
afurðina eða listaverkið en það má
líka skoða það út frá merkingunni,
verkið eða vinnan, og kanna hvað
það er sem gerist hjá fólki þegar
það vinnur að list og spyrja:
„Hvemig þroskar það hugann,
hvernig þrósast hugarstarfsemin
og hvernig skilning öðlast fólk með
list?“ Fólk tjáir sig oft á annan hátt
en það gerir venjulega til dæmis
við jarðarfarir og brúðkaup og
gi’ípur þá til ljóðsins eða skáldlegs
málfars. Þegar fólk hafði ekki einu
sinni til hnífs og skeiðar skreytti
það samt híbýli sín! Sköpunarþörf-
in er því fyrir hendi og það þarf að
hlúa að henni.“
Mikilvægi mynd- og
tónlistarkennslu
Tíðrætt er um skort á iðn- og
verknámi hérlendis en tiltölulega
fáum orðum eytt á listnám. Sam-
kvæmt skoðanakönnunum sem
Unnur G. Kristjánsdóttir skýrði
frá á ráðstefnunni álíta foreldrar til
dæmis að myndmennt sé
mjög mikilvæg (talsvert
ofan við miðju af fögum
þeim sem kennd era) í
grunnskólum sem könn-
unin náði til. Einnig var
sýnt fram á gildi tónlist-
arkennslu hjá nokkrum fyrirlesur-
um.
Eisner segir um gildi list- og
verkgreinakennslu, að það felist
einkum í að þroska ýmis hugsana-
ferli, auka næmi í skynjun, gefa
aukna möguleika á breytilegum
upplifunum sem ekki væru mögu-
legar að öðrum kosti, „þær hjálpa
fólki að skilja innra landslag sitt,
og upplifunin við að njóta lista-
verka hefur eigið gildi og þarf ekki
skýringar eða réttlætingar við,“
segir hann, „fólk sem ekki hefur
bakgi-unn í listum til að njóta lista-
verka fer mikils á mis.
Á hagnýta sviðinu er gi’undvöll-
ur að starfsnámi oft byggður á
list- og verkmenntun, hér á landi
er til dæmis meiri þörf á iðnhönn-
uðum, tæknihönnuðum og svo
framvegis. En jafnvel þó svo að
ekki væri þörf á listnámi gefur
listmenntun fólki betri möguleika
til að auðga líf sitt og það er ekki
slæmt markmið."
Fjórða kennsluaðferðin
Anna Jeppesen og Lilja M. Jóns-
dóttir sögðu á ráðstefnunni að
kennsluaðferðir í skólum hafi fyrst
og fremst verið þrjár. Lesið er upp
úr bókum, fyllt inn í eyður og svo
er sú aðferð sem kalla má „lesið
spurt og spjallað“ notuð. Sam-
kvæmt rannsóknum era þetta
kennsluaðferðir sem duga misvel.
Hluti nemenda á erfitt með að til-
einka sér efnið á þennan hátt. Þær
fjölluðu svo í kjölfarið um gildi
þemanáms og kennsluaðferðir lista
eins og leikrænnar tjáningar.
Eisner segir um þátt lista í
skólaþróun, að nálgast megi náms-
greinar eins og stærðfræði eða vís-
indi á áþreifanlegan og sjónrænan
hátt. „Vísindamenn gera
til dæmis líkön sem era
mjög sjónræn! Ég segi
að sérhvert skynjunar-
svið taki á móti upplýs-
ingum sem settar eru
fram á „máli“ þeirra og
því er mikilvægt í kennslu að setja
efni fram ríkulega, eða í máli og
myndum; teikningum, línurítum,
og tónum þegar það hentar. Þetta
eykur líkurnar á að nemandinn
skilji og geti tileinkað sér efnið.
Kennarar nota t.d. kort til að auð-
velda nemandanum að gera sér
grein fyrir legu lands! Hann segir
ekki bara „Það er austan við haf-
ið“.“
Umræða um gildi samræmdu
prófanna er árviss viðburður og
spurt er: Á að taka niðurstöður
þeirra bókstaflega? Segir einkunn
á prófí til um vitneskju nemand-
ans? Segir hún til um hvernig hon-
um muni reiða af í framhaldsskóla?
„Mat í skólastarfi er ávinningur
nemandans," segir Eisner um sam-
ræmd próf, „það á hinsvegar ekki
að vera einungis mælistika á stöðu,
heldur á að nota það sem hjálpar-
tæki til að bæta námskrána og
Kennsluupp-
skriftir eru
ekki til - vani
er blekking