Morgunblaðið - 16.06.1998, Blaðsíða 56

Ttó6 ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚNÍ 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JÓNÍNA
ÁRNADÓTTIR
+ Jónína Árna-
dóttir var fædd
á Stórahvarfi í Víði-
dal í V-Húnavatns-
sýslu 28. nóvember
1900. Hún lést á
Sjúkrahúsinu á
Hvammstanga 7.
júní síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Sigríður
Guðmundsdóttir, f.
. 11.6. 1871 í Þor-
móðsdal í Mosfells-
sveit, d. 4.2. 1960, og
Árni Vernharður
Gíslason, f. 10.6.
1871 á Fremri-Filjum í Mið-
fírði, d. 26.10. 1934. Þau bjuggu
fyrstu búskaparár sín á Stóra-
hvarfí í Víðidal, en síðan allan
sinn búskap á Neðri-Fitjum í
Fitjárdal. Systkini Jóni'nu eru:
Gísli, f. 21.3. 1894, d. 19.8. 1955,
Hálfdán, f. 15.3. 1897, d. 20.12.
1959, Þuríður Kristín, f. 7.6.
1898, d. 14.9. 1980, Finnur Ar-
inbjörn, f. 16.8. 1904, Sæunn
Ágústa, f. 25.8. 1906, d. 28.12.
1991, Guðmundur Alexander, f.
* 8.6. 1908, d. 16.3. 1978, Jóhann-
es Pétur, f. 30.6. 1911, d. 12.8.
1981. Uppeldissystkin: Jóhann
Benediktsson, f. 15.1. 1919, Álf-
heiður Björnsdóttir, f. 15.2.
1931.
Hinn 12. maí 1928 giftist
Jónína Kristófer Jóhannessyni
frá Fremri-Fitjum í Filjárdal, f.
30.11. 1893, d. 15.9. 1966. Þau
hófu búskap á Þóreyjarnúpi í
Vesturhópi og bjuggu þar í eitt
ár, en fluttust að Barkarstaða-
seli 1929. Árið 1939
fluttust þau að Finn-
mörk í Fitjárdal og
bjuggu þar á meðan
Kristófer entist
heilsa til. Jónína
dvaldist nokkur ár
hjá syni sínum á
Finnmörk og hjá
systur sinni, Þuríði
Kristínu, á Hvamms-
tanga. Eftir erfíð
veikindi árið 1975
dvaldi hún á heimil-
um barna sinna,
lengst af á heimili
Erlu dóttur sinnar í
Reykjavík. Síðan haustið 1995
hefur Jónína dvalist á Sjúkra-
húsinu á Hvammstanga.
Börn Jónínu og Kristófers: 1)
Jóhanna, f. 10.4. 1929, gift Ein-
ari Long, sem er látinn. Jó-
hanna á einn son. 2) Erla, f.
17.6. 1930, gift Herði ívarssyni
frá Melanesi á Barðaströnd og
eiga þau tvö börn og fjögur
barnabörn. 3) Jóhannes, f. 4.6.
1931, kvæntur Soffíu Péturs-
dóttur frá Geitafelli á Vatns-
nesi, og eiga þau fjögur börn og
sex barnabörn. 4) Sigríður Ár-
ný, f. 15.7. 1932, gift Skúla Ax-
elssyni frá Valdarási í Víðidal.
Börn þeirra eru fjögur og
barnabörn tíu og eitt barna-
barnabarn. 5) Gunnar, f. 3.12.
1940, kvæntur Guðrúnu Sigurð-
ardóttur frá Reykjavík og eiga
þau þijú börn.
Útför Jónínu fer fram frá
Melstaðarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
Elsku mamma.
Drottínn er minn hirðir, mig mun ekkert
bresta.
A grænum grundum lætur hann mig
hvílast,
leiðir mig að vötnum,
þar sem ég má næðis njóta.
Hann hressir sál mína,
leiðir mig um rétta vegu
fyrir sakir nafns síns.
Jafnvel þótt ég fari um dimman dal,
óttast ég ekkert illt,
þvíaðþúerthjámér,
sproti þinn og stafur hugga mig.
* Þú býr mér borð
frammi fyrir fjendum mínum,
þú smyr höfuð mitt með oh'u,
bikar minn er barmafullur.
Já, gæfa og náð fylgja mér
alla ævidaga mína,
og í húsi Drottins bý ég
langa ævi.
(23. Davíðssálmur.)
Minning þín raun lifa í hjörtum.
Þín dóttir
Erla.
Sunnudaginn 7. júní sl. andaðist á
sjúkrahúsinu á Hvammstanga
Jónína Árnadóttir, merk og mæt
kona, eftir langa, reynsluríka og
'J*ftrsæla starfsævi frá gamaldags bú-
skaparháttum til nútíma tækni og
vélvæðingar.
Hún var fædd á Stóra-Hvarfi í
Þorkelshólshreppi og fluttist
þriggja ára með foreldrum sínum
og þremur eldri systkinum að
Neðri-Fitjum þar sem hún elst upp
til fullorðinsára ásamt stórum hópi
systkina, átta alsystkinum og
tveimur fóstursystkinum. Æskuárin
var hún lengst heima í foreldrahús-
um þó kæmi fyrir að hún væri um
tíma á öðrum stöðum ef hjálpar var
þörf. Einn vetrartíma var hún í
Síðumúla á Hvítársíðu í Borgarfirði
hjá þeim hjónum Ingibjörgu og
Ándrési Eyjólfssyni fyrir atbeina
Nínu Elíeserdóttur, fermingarsyst-
ur sinnar og æskuvinkonu, er átti
þá heima á Signýjarstöðum í Hálsa-
sveit. Var það upphafið að langri
vináttu hennar við Síðumúlaheimil-
-■mÍö. Þannig var hún, þessi kæra syst-
^ir mín, vinfóst og einlæg í öllum sín-
um háttum. Hún var mér tæpum
fjórum árum eldri og eru því marg-
ar bernskuminningar mínar við
hana tengdar. Tuttugu og átta ára
ræðst hún í það að festa ráð sitt.
Hún giftir sig nágranna sínum og
gömlum leikfélaga á næsta bæ sem
var á líkum aldri, Kristófer Jóhann-
essyni frá Fremri-Fitjum, vænum
manni og dreng góðum. Hófu þau
búskap 1929 á Þóreyjarnúpi í Vest-
urhópi. Eftir eitt ár fluttust þau að
Barkarstaðaseli í Miðfírði, þar sem
búið var í tíu ár og búnaðist vel. Þá
fóru þau að Finnmörk í sömu sveit,
þar sem heimili þeirra stóð upp frá
því, á jarðnæði sem langafi hennar,
Finnur Finnsson, hafði byggt upp
sem nýbýli úr heimajörð sinni
Fremri-Fitjum. Alla búskapartíð
sína búnaðist þeim hjónum vel, þau
voru samhent og mátu hvoi’t annað
mikils og farsæld var í garði þeirra.
Mann sinn missti hin dugmikla
kona eftir 37 ára sambúð. Þau hjón
eignuðust fimm börn, þrjár dætur
og tvo syni.
Nú við leiðarlok, þegar ég kveð
þessa kæru systur mína, þá er svo
margs að minnast: Vel man ég eftir
þegar við hjálpuðumst að í fyrsta
votabandinu mínu, hvemig þú
hjálpaðir mér þá við að koma blaut-
um heysátunum á klakkinn, sem
flytja átti heim á þeirivöllinn. Eg
var þá ekki orðinn nógu stór eða
sterkur, þótt ég þættist vera full-
fær, er á reyndi varstu alltaf viðbú-
in til hjálpar. Eins minnist ég þess
þegar þið stelpurnar, systur mínar,
voruð að brýna okkur bræðuma við
sláttinn og þóttust ætla að raka
okkur upp að ljánum, svo þið gætuð
klórað í hælana á okkur með þeim
afleiðingum sem þeirri athöfn átti
að fylgja og þótti fremur niðurlægj-
andi. Það vom þá æskudagar í leik
og starfi. Stundum gat þó komið
fyrir að misfellur brutust út en gott
er þá að muna eftir, hvernig þú af-
vopnaðir mig sökudólginn með jafn-
aðargeði og glettni í tilsvari. Þetta
eru aðeins skyndileiftur, sem koma
fram í hugann. Eftir að við urðum
eldri áttum við saman skemmtilegar
ferðastundir um helgar á sumrin,
því bæði áttum við góða hesta.
Alltaf varstu sami góði ferðafélag-
inn sem gott er að minnast. Þú áttir
svo góða skaphöfn, glöð í viðmóti,
jafnlynd og vinfóst. Þegar ég skrifa
þessar minningar mínar finnst mér
sem ég sjái þig sem í gamla daga,
þegar dagurinn var of stuttur til að
sinna hugðarefnunum sem hugur-
inn snerist um, hannyrðunum. Hvar
hún ein við litla ljóstýru sat uppi
fram á nótt við hekl og útsaum eða
aðra þvílíka handiðn, sem var hug-
anum hugleikin á þeim árum.
Nú er önnur tíð^ ævidagurinn lið-
inn í sátt við lífið. Eg kveð þig, kæra
systir mín, með sárum trega, og
þakka allt sem varstu mér, þú varst
svo falslaus og ástrík og óeigin-
gjörn, full af trú, von og kærleika.
Eg bið góðan Guð að gefa þér ríkan
ávöxt og góða heimkomu í eilífðar-
ríki sitt, sem þú hefur henni tilbúið.
Drottinn gaf og Drottinn tók, lof-
að veri nafn Drottins.
Þinn bróðir,
Arinbjörn.
Að fæðast um síðustu aldamót í
íslenskri sveit í fögrum dal norður í
landi þar sem torfbærinn stendur
einsamall tilbúinn að verja menn og
dýr fyrir brigðulum veðrum íslands
eins vel og efni stóðu til. Að fæðast í
samfélagi sem ekki hafði náð að
þróa sig og sína í samfélagi þjóð-
anna um margar aldir þannig að allt
var eins og áður og aðeins var hægt
að tala um „fornaldar frægð“. Hér
mátti aldrei láta deigan síga, aldrei
láta verk úr hendi falla, hver stund
dýrmæt svo hægt væri að nýta allt
það sem náttúran gaf í trogið. En
lögmál náttúrunnar var, er og verð-
ur að gefa og taka. Það finnur sá
sem allt á undir náttúrunni. Fædd í
fögrum dal norður í landi um síð-
ustu aldamót. Þetta var veganesti
og raunveruleiki Jónínu í upphafi
þessarar aldar og hana óraði ekki
fyrir, né aðra í fagra dalnum norður
í landi á eyjunni gleymdu, hvílíkar
breytingar þessi aldamótakynslóð
ætti eftir að upplifa. Já, og allt
mannkyn jarðar. En nú skyldi horft
á nýja og betri tíma. Tíma, vísinda,
tækni, samgangna, sjálfstæðis,
styrjalda, geimferða, atóma og ör-
einda. Allt átti að vera hægt, ekkert
ómögulegt og ekkert óyfirstígan-
legt. Margra alda stöðnun lögð af.
Kannski var þúfnabaninn sem kom í
dalinn fagra norður í landi á öðrum
áratug aldarinnar upphafið af nýj-
um tímum. Nú var hægt að slétta úr
grasgefnum þúfum svo ljárinn færi
léttar yfir í sterkum höndum bónd-
ans og gúmmístígvélið sem gerði
börnum og fullorðnum, öllum, fært
að labba um grundir án þess að vera
votur í lappir. Þessi tveir hlutir
komu upp í huga Jónínu þegar ég
spurði hana hverjar hefðu verið
mestu tækniframfarimar í dalnum
fagra norður í landi í upphafi þess-
arar aldar. Þetta kristallar lífsýn
Jónínu sem varð næstum jafngömul
þessari öld og sagði manni hve vel
hún var tengd við sinn uppruna.
Menn og dýr urðu að hafa nóg svo
öllum liði vel og ekki bara þeir sem
næstir vora þeldur allir í dalnum
fagra, á öllu Islandi og öllum heim-
inum. Hvergi mátti hún aumt sjá.
Alltaf að gefa það besta af hjarta
sínu og því veraldlega sem til var.
Islensk bóndakona, alþýðukona
sem tók öllu veraldarvafstri með
jöfnum höndum og horfði á um-
hverfið sitt og allan heiminn breyt-
ast svo mikið að engin kynslóð hef-
ur orðið vitni að öðrum eins um-
skiptum. Hún var persónugerving-
ur tuttugustu aldar. Allt það sem
maður hafði lesið í sögubókum um
upphaf þessarar aldar og meira til
hafði hún upplifað og tekið þátt í á
einn eða annan hátt. Og þrátt fyrir
þessa miklu reynslu og dugnað við
að halda lífshjólinu gangandi, koma
bömum og búi á legg og hlúa að af-
komendum og skömmu síðar missa
allt sitt bú í bruna. Ævistarfið farið.
Þrátt fyrir langa ævi var ekki verið
að velta sér upp úr spurningunni,
„Var þetta til einhvers?“ heldur að-
eins reynt að miðla sinni reynslu til
þeirra sem erfa eiga landið. í hvert
skipti sem ég talaði við Jónínu
fannst mér ég eftirá standa betur í
báðar lappir, horfa á tilveruna öðr-
um augum, meta betur það sem til
er og sættast við sjálfan mig og
aðra. Ekki af því að hún væri með
einhverjar predikanir um hvemig
maður ætti að haga lífinu, þó síður
væri. Heldur þessi ró og höfgi sem
fylgdi henni alltaf. Þessi mikla
hlustun á náungann. Lífsspekin lág
í loftinu, lág í hennar fasi og í hand-
bragði hennar. Já og vel á minnst,
aldrei mátti verk úr hendi falla.
Sífellt verið að prjóna og gefa af-
komendum. Engum mátti vera kalt.
En núna á fardögum hefur Jónína
lagt sitt fallega og góða fas til hvílu.
Reynsla hennar og lífsýn liggur eft-
ir í huga okkar hinna svo við getum
lært. Þetta voru mér ómetanleg
kynni, ungan manninn sem stend
frammi fyrir nýrri öld, nýjum tím-
um. Af öllu hjarta - hvíl þú í friði.
Hinrik Olafsson.
Minn hugur spannar himingeiminn.
Mitt hjarta telur stjömusveiminn,
sem dylur sig í heiðlofts hyl.
Svo hátt og vitt mér finnst ég skynja,
Guðs veröld! Andans hlekkir hrynja
sem hjóm við þetta geislaspil.
Mér fmnst ég elska allan heiminn
og enginn dauði vera til.
(Einar Benediktsson.)
Það er dýrmætt fyrir böm og
ungt fólk að alast upp með mann-
eskju sem átti jafn langa og við-
burðaríka ævi og hún amma okkar.
Amma sem var fædd um síðustu
aldamót og upplifði svo margar og
stórfenglegar breytingar á Islandi.
Þessarar miklu reynslu sem hún
gekk í gegnum fengum við að njóta
á svo margan hátt ásamt öllum
þeim vinum okkar sem voru tíðir
gestir heima. Henni fannst gott að
hafa okkur unga fólkið í kringum
sig til að ræða málin og vita hvort
einhvem vantaði ekki sokka. Og
sokkar eða vettlingar voru vel þegn-
ir því þeir voru víðfrægir á meðal
vina okkar og á fleiri stöðum. Oft
gerðist það þegar vinir okkar komu
í heimsókn og við ekki heima að
þeir lentu í hrókasamræðum við
ömmu uppi í herbergi í langan tíma
og síðar þegar við komum heim og
búin að vera í drykklangan stund
komu þeir út úr herbeginu vel
birgdir af ullarvörum og mettir af
kökum. Ut frá þessum og mörgum
öðrum uppákomum sem vinir okkar
áttu í tengslum við ömmu fundum
við hve dýrmætt það var að alast
upp með henni. Ekki var það bara
fólk sem hændist að ömmu heldur
var það líka heimilishundurinn, Sn-
oddas sem var hennar besti vinur.
Þau áttu það til meðan amma prjón-
aði eða las að deila með sér því
konfekti sem amma átti og meðan
hún hafði heilsu til þá fóru þau
reglulega í göngutúr saman. Mest-
an hluta ævi sinnar var amma
bóndakona og tengsl við dýrin og
náttúruna voru henni hjartfólgin og
þetta skynjaði Snoddas.
I þau tuttugu ár sem Jónína
amma var hjá okkur var aðdáunar-
vert að sjá hve samrýndar mamma
og hún voru. Móðir okkar mátti
varla sjá af henni. Alltaf voru þær
að leggja á ráðin með heimsóknir
eða annað þvíumlíkt allan þann tíma
sem hún var hjá okkur. Og ekki má
nú gleyma því þegar verið var að
spekúlera í hvað fötum ætti nú að
vera í. Báðar eru þær smekkkonur
á fót og manni er sagt að amma hafi
alla sína tlð verið eftirtektarverð til
fara og allt hennar heimili. Hún
vildi hafa alla hluti á hreinu í orðs-
ins fyllstu merkingu. Ef hún var
beðin um greiða stóð ekki á henni.
Og þannig vildi hún líka að komið
væri fram við sig. Sjáfsagt hefur
amma ekki beðið marga um hjálpar-
hönd um ævina þar sem hún var
nægjusöm á alla hluti í lífinu. Þar
kemur til það umhverfi sem hún
kemur úr. Oft þurfti að fara spar-
lega með hluti sem okkur finnast
sjálfsagðir í dag. Það var líka svo
göfugt að sjá hve matmálstímar í
hennar augum voru heilagir. Alltaf
var borðað á réttum tíma. Þegar við
systkynin lítum til baka þá munum
við eftir öllum gestaganginum á
heimili okkar meðan amma bjó hjá
okkur. Þvi var oft gert góðlátlegt
grín þegar símanum var svarað og
sagt, „Hótel 59“. Mamma var alltaf
með heitt á könnunni og troðfulla
skápa af kökum. Við höfum alltaf
dáðst að foreldrum okkar, hversu
góð þau voru við ömmu. Hún hafði
óskaplega gaman af spilum og
komst stundum ekkert annað að.
Oft á tíðum gat hún setið við spilin
fram á rauða nótt þótt aldur væri
orðinn hár. Eftirlætið hennar var að
hitta vinkonur sínar Helgu og Hall-
dóru og spila við þær í Bústaða-
kirkju eða heima hjá einhverri
þeirra. Þá varð amma að vera fín og
tók það tíma að velja föt og skart-
gripi fyrir þessi tækifæri. Amma
var ein af okkur og er enn þótt hún
sé farinn. En nú er hún amma geng-
in á vit feðra sinna eftir langa ævi.
Elsku amma, þessar stundir sem
við fengum að deila með þér voru
ómetanlegar og þín verður minnst
af hlýju og væntumþykju. Megi guð
geyma þig!
Drífa og Geir.
Að afloknum vorstörfum notaði
fólk til sveita tímann til ferðalaga og
að sinna erindum sem ekki hafði
gefist tími til í vorönnum. Jónína
Arnadóttir, fyrrum húsfreyja á
Finnmörk í Miðfirði, brá ekki útaf
venju forfeðra sinna. Hún er lögð
upp í sína síðustu ferð. Ferð sem
enginn veit um ferðatíma né áfanga-
stað. Jónína lést á Sjúkrahúsinu á
Hvammstanga 7. júní sl. á 98. ald-
ursári. Hún ólst upp í foreldrahús-
um fram yfir tvítugt að því undan-
skildu var hún í vinnumennsku lít-
inn tíma á bæjum í sveitinni og einn
vetur á Síðumúla í Borgarfirði. Tím-
inn á Síðumúla var henni eftir-
minnilegur, hvað henni hafi liðið vel
og lært mikið til munns og handa.
Enda var Síðumúli annálað menn-
ingarheimili.
Hún giftist Kristófer Jóhann-
essyni frá_ næsta bæ, Fremri-Fitj-
um 1928. Á Þóreyjamúpi byrja þau
búskap árið eftir og þá á hálfri jörð-
inni. Þar fæddist þeim fyrsta barnið
af fimm. Árið eftir flytja þau að
Barkastaðaseli í sömu sveit. Þar
búa þau í 9 ár. Þeim fæddust þar
þrjú börn. Árið 1939 festa þau kaup
á Finnmörk sem er fremsti bærinn í
Fitjárdal. Þar fæddist síðasta bam
þeiraa. Á Finnmörk var þá h'tið
ræktað land en heyskapur að mestu
tekinn á engjum. En þau hjónin
voru samhent, hann afbragðs fjár-
maður, svo búið var afurðagott.
Með aukinni ræktun var hægt að
stækka búið og börnin farin að
hjálpa til. Kristófer stundaði líka
silungsveiðar á Arnarvatnsheiði
sem hefur líklega vegið þungt í af-
komu heimilisins. Okkur nútíma-
mönnum mundi þykja það erfið lífs-
barátta eins og var hjá þeim. Hey-
skapur allur handunnin, verslun
vestur á Borðeyri, engar girðingar
sem girtu af heiðarlöndin en féð
sótti á heiðar um leið og snjóa
leysti. Síðan kom kaupfélagið á
Hvammstanga, heiðarlöndin voru
girt, samgöngur bötnuðu og vélvæð-
ing var farin að gera vart við sig,
líka til sveita. Þetta létti lífsbarátt-
una. En skjótt breytast veður í lofti.
Einhverjir stórhuga menn ætluð að
breyta búskaparháttum íslendinga
með því að kynbæta sauðfjárstofn-
inn með innfluttu sauðfé. Þetta inn-
flutta fé bar með sér pest sem fór
eins og logi yfir akur um mestallt
land. Þetta var mæðiveikin. Veitti
hún bændum miklar búsifjar. Krist-
ófer sagði mér að bústofninn hefði
ekki haldist við þótt öll gimbrar-
lömb hefðu verið sett á vetur. En
áfram var haldið með þeirri trú að
öll él birtir upp um síðir og það varð
um síðir. Árið 1948 var allt sauðfé
skorið niður og heilbrigt fé flutt af
ósýktum svæðum. Þessar aðgerðir
heppnuðust fullkomlega svo fólk leit
björtum augum fram á veginn.
Jónína sagði að þetta hefði verið
þeim erfiður tími og það versta var
vonleysið. Um 1960 kynnist ég
bóndadóttur úr Húnaþingi. Fór vel
á með okkur og hafa leiðir okkar
legið saman síðan. Hún var dóttir
þeiraa hjóna Jónínu og Kristófers á
Finnmörk. Var mér vel tekið í þá
fjölskyldu. Kristófer var þá farinn
að heilsu og sonur hans að taka við
búinu. Vorum við þar oft er aðstæð-
ur leyfðu okkur og þeim til gamans
en Kristófer var þá stundum fjar-
verandi vegna lasleika. Árið 1966