Morgunblaðið - 21.10.1998, Blaðsíða 44

44 MIÐVIKUDAGUR 21. OKTÓBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ÁSTA B.
ÞORS TEINSDÓTTIR
+ Ásta Bryndís
Þorsteinsdóttir
fæddist í Reykjavík
1. desember 1945.
Hún lést 12. októ-
ber síðastliðinn og
fór útför hennar
fram frá Hallgríms-
kirkju 20. október.
Fyrir hálfum öðrum
áratug urðu ýmsir þess
áskynja hér á landi að
tölvur gætu gagnast
fötluðu fólki betur en
margt annað. Rauði
krossinn, Stjórnunarfélagið, Ör-
yrkjabandalag íslands og fleiri
hrundu af stað Skóla fatlaðra og
skömmu síðar hóf hinn atorkumikli
baráttumaður, Hrafn Sæmundsson,
að reka áróður fyrir stofnun
Tölvumiðstöðvar fatlaðra. Að því
verki komu ýmsir forystumenn og
fulltrúar samtaka sem vinna að
þessum málaflokki. Fulltrúi Þroska-
hjálpar var Asta B. Þorsteinsdóttir.
Vinnubrögð Ástu vöktu undir
eins athygli. Hún kom vel undirbúin
til fundanna, hafði gjarnan með sér
skrifaðar tillögur og ritaði meira hjá
sér en flestir fundarmenn. Ásta
hafði talsvert vit á þessum málum
- og umtalsverða þekkingu, enda
hafði dóttir hennar, Ásdís Jenna,
notað tölvustýrð hjálpartæki um
nokkurn tíma. Hún gat því miðlað
af reynslu sinni og var það ekki h'tils
virði.
Haustið 1986 var sýnt að stjórn-
völd ætluðu að skerða fram-
kvæmdasjóð fatlaðra meira en góðu
hófi gegndi. Var þá blásið til funda,
stofnað svokallað byltingarráð og
haldin vaka á Hótel Borg eftir að
< Steingrímur Hermannsson hafði
tekið við áskorun fundar á Austur-
velli. Það lá í loftinu að Öryrkja-
bandalag íslands og Landssamtök-
in Þroskahjálp væru að missa þolin-
mæðina og framboð vofði yfír.
Stjómmálamenn létu undan og
skertu ekki framkvæmdasjóðinn.
En Ásta taldi ekki nóg að gert. Vet-
urinn 1987 vann hún ásamt hópi
fólks ósleitilega að því að móta kröf-
ur heildarsamtaka fatlaðra um úr-
bætur og voru stjómmálamenn
krafðir svara á fjölmennum fundi
sem halinn var á Hótel Sögu á út-
mánuðum þetta ár. Hins vegar ent-
ust sum þeirra loforða, sem gefín
voru á þeim fundi, ekki lengur en
fram yfír kosningar og fljótlega
syrti í álinn aftur.
Það skipti miklu að á þessum ár-
um tóku forystumenn Öryrkja-
bandalagsins og Þroskahjálpar
höndum saman og höfðu virkt eftir-
lit með ríkisstjóminni. Á meðan
Steingrímur Hermannsson var for-
sætisráðherra og Jóhanna Sigurð-
ardóttir stýrði félagsmálaráðuneyt-
inu var gott samstarf við ríkis-
stjórnina. Fundir voru haldnir með
ráðherram og reynt að tryggja að
hagur öryrkja væri ekki borinn fyr-
ir borð. Samvinnunefnd Öryrkja-
bandalagsins og Þroskahjálpar
gegndi þar lykilhlutverki og enn
kom Ásta til fundanna vopnuð skjöl-
. um og staðreyndum sem erfítt var
að hrekja. Ökkur Öryrkjabanda-
lagsmönnum þótti hún stundum
heldur óbilgjöm í kröfum sínum en
hlutum þó að viðurkenna að hún
leiddi baráttuna á þessum áram og
mótaði mjög störf og stefnu hvorra
tveggja samtakanna. Hún var vel
máli farin, skelegg og lét ekki und-
an fyrr en full rök höfðu verið færð
fyrir því að öðravísi skyldi vinna en
hún taldi vænlegast.
Þegar ákveðið var að
endurskoða lög um
málefni fatlaðra í lok 9.
áratugarins var sam-
tökum fatlaðra einung-
is gefinn kostur á að
skipa einn fulltrúa í
endurskoðunarnefnd-
ina. Undirritaður fékk
því Framsóknarflokk-
inn til þess að skipa sig
í nefndina og Alþýðu-
bandalagið skipaði
Helga Seljan. Hins
vegar þótti sjálfgefið
að sameiginlegur full-
trúi Þroskahjálpar og
Öryrkjabandalagsins yrði Ásta B.
Þorsteinsdóttir. Og enn var það svo
að hún leiddi þá hugmyndafræði
sem mótuð var innan nefndarinnar
með rökfestu sinni og víðtækri
þekkingu.
Eftir að ég hætti afskiptum af
málefnum fatlaðra í árslok 1993
lágu leiðir okkar Ástu saman í
bæjarmálum á Seltjamarnesi, en
hún var varamaður Bæjar-
málafélags Seltjarnamess í félags-
málaráði bæjarins. Þegar hún gekk
opinberlega til fylgis við Alþýðu-
flokkinn brá ýmsum í brún, en
sennilega hefur þessi ákvörðun
hnnar verið rétt. Henni hefði vafa-
laust tekist að sveigja flokkinn enn
frekar til fylgis við málstað fatlaðra
og hún var óumdeildur málsvari
þeirra á Alþingi á meðan hún sat
þar. Stundum kastaðist í kekki með
henni og ósvífnum ráðherram
núverandi ríkisstjórnar, en Ásta
efaðist mjög um heilindi þeirra í
málefnum fatlaðra.
Nú þegar Ásta er kvödd hljóta
menn að hugsa til þess jafnaðar og
mannréttinda sem hún barðist fyrir.
Hvernig skyldi henni hafa orðið við
að heyra þau orð formanns
Framsóknarflokksins, sem féllu á
Alþingi fyrir skömmu, að alltaf
væra einhverjir á íslandi sem ættu
bágt. Ásta trúði því ekki að öryrkjar
ættu bágt öðram fremur. Hún vissi
að með réttum viðhorfum og góðri
aðstöðu er hægt að bægja burt ýms-
um bágindum. Bágindin þurfa ekki
að stafa af fótlun eða örorku. Hins
vegar búa þeir stjórnmálamenn við
andleg bágindi sem treysta sam-
borguram sínum ekki betur en svo
að þeir varpa því fram í umræðum
um hagsmunamál fatlaðra, að alltaf
séu einhverjir, sem eigi bágt.
Það væri í anda Ástu B. Þor-
steinsdóttur að menn tækju hönd-
um saman og brytu á bak aftur
þetta bágindatal stjómmálamanna
og þau viðhorf sem felast í því. Hafí
stjórnmálamenn áhuga á að bæta
kjör og aðstöðu samborgaranna
þarf það að gerast á öðram forsend-
um en þeim að líkna þeim sem bágt
eiga. Til þess þarf hugrekki og
víðsýni. Þessa eðlisþætti hafði Ásta
í ríkum mæli. Henni var hins vegar
skammtaður of naumur tími til
starfa hér á jörð.
Arnþór Helgason,
fyrrverandi formaður
Oryrkjabandalags íslands.
Jafnaðarstefnan varð til í
þjóðfélagsbreytingum iðnbyltingar-
innar á síðustu öld, mörkuð nýjum
framleiðsluháttum og starfsstétt-
um. Hugsjónir frönsku byltingar-
innar um frelsi, jafnrétti og bræðra-
lag urðu einkunnarorð hreyfingar-
innar.
Iðnbyltingin breiddist smám
saman út frá Bretlandi til allra
landa, hin nýja stétt varð því alþjóð-
leg, með áherslur á jafna möguleika
0 ÚTFARARÞJÓNUSTAN
Stofnað 1990
Persónuleg þjónusta
Sími: 567 9110 & 893 8638
www.utfarir.is utfarir@itn.is
Rúnar Geirmundsson SigunSur Rúnarsson
útfararstjóri útfararstjóri
einstaklinganna til lífs og hamingju
og skyldur þjóðfélagsins að bregð-
ast við, ef útaf bæri.
Tveimur heimstyrjöldum og
kreppu ríkari að reynslu hefur jafn-
aðarstefnan einnig verið helsti
burðarás samvinnu þjóðanna í vörn-
um, alþjóðaviðskiptum, vís-
indaþróun og pólitískum samrana.
Jafnaðarstefnan setur einstak-
linginn í öndvegi, umhverfi og
verðmætasköpun lýtur hamingju
hans. Barnstár er meira virði en afl
fossins. Allir menn, allar þjóðir og
alþjóðasamfélagið sjálft, er ein stór
fjölskylda, þar sem vellíðan eins er
hamingja hinna.
Ásta B. Þorsteinsdóttir hafði allt
það til að prýða, sem einkennir
þessa miklu hugsjón og forastu-
menn hennar. Hjartahlý, samvisku-
söm, dugleg og stefnuföst. Það var
unun að taka á með Ástu, hvort sem
það var í málefnavinnu eða félags-
starfi. Það sópaði af henni hvar sem
hún fór, viljinn var stál og reynsla
hennar einstök til hjálpar lítilmagn-
anum.
Hún var hjúkranarfræðingur að
mennt, hafði aflað sér starfsreynslu
um víða veröld og verið í stjóm
stærstu heilbrigðisstofnana þjóðar-
innar, auk þingmennskunnar og
varaformennsku í Alþýðuflokknum.
Fáir höfðu meiri innsýn inn í líf
þeirra, sem örlögin voru mótdræg.
Af sjálfri sér gaf hún von, trú og
kærleika og æðraleysið og kjarkur-
inn í eigin veikindastríði var ein-
stakt.
Alþýðuflokkurinn og jafnaðar-
menn hafa mikið misst, svo hefur
þjóðin öll og reyndar það samfélag í
veröldinni, sem trúir á vináttu og
bræðralag allra manna. Af vígvöll-
um Evrópu, daunillum verksmiðj-
um, fátæktarhreysum, mismunun
og örbirgð, spratt vonin um það
betra líf, sem Ásta og jafnaðarmenn
berjast fyrir. Megi sú hugsjón ræt-
ast.
Ég votta eiginmanni, bömum,
móður, fjölskyldunni allri, ættingj-
um, félögum og vinum mína dýpstu
samúð. Guð vonar og kærleika
styrki þau í hræðilegri raun og veiti
Ástu minni sinn frið.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson.
Við fráfall Ástu B. Þorsteinsdótt-
ur, hjúkranarfræðings og alþingis-
manns setur okkur hljóða og er
stórt skarð höggvið í raðir hjúkran-
arstéttarinnar. Við Landspítalann
starfaði hún á skurðstofu kvenna-
deildar frá 1982 og síðan sem hjúkr-
unarframkvæmdastjóri frá 1988 til
ársloka 1997, en þá tók hún sæti á
Alþingi Islendinga.
Við sem vorum með henni í önn-
um dagsins, hrifumst af áhuga
hennar og dugnaði. Hún var
baráttumanneskja og ófeimin að
segja meiningu sína sama hver í
hlut átti. Það sem vakti sérstaklega
athygli í starfi Ástu var hversu
framsýn og áræðin hún var, opin
fyrir nýjungum sem gætu orðið til
að bæta hjúkrunarþjónustuna hvort
sem það var stjórnunarlegs eðlis
eða tengt sjálfri umönnuninni og
hún hikaði ekki við að reyna nýjar
leiðir. Þessi eiginleiki hennar fram-
ar öðram teljum við að hafi gert
hana að þeim leiðtoga sem hún var.
Ásta var glæsileg kona, fas hennar
einkenndist af hlýlegum virðuleik
og hafði hún í framkomu sinni og
starfi sterk mótandi áhrif.
10. september 1966 giftist Ásta
eftirlifandi eiginmanni sínum
Ástráði Benedikt Hreiðarssyni, yf-
irlækni og eignuðust þau þrjú böm.
Heimili þeirra var yndislegt og átt-
um við samstarfsfólk Ástu margar
ánægjustundir þar við höfðinglegar
móttökur og vinarþel sem þar var
ávallt ríkjandi.
Ásta verður ógleymanleg öllum
sem kynntust henni og hefur hún
áreiðanlega fengið fyrirbænir frá
sínum fjölmörgu vinum fyrir allt
sem hún lagði á sig þeirra vegna og
hvað er dýrmætara en hlýir hugir
góðra vina og ættingja.
Við minnumst hennar einnig sem
þróttmikillar og æðrulausrar konu
til hinstu stundar í baráttu við
skæðan sjúkdóm. En þar sem í öðra
vora eiginmaður, börn og móðir líf-
akkeri hennar.
Vinir og samstarfsfólk á Land-
spítalanum kveðja Ástu B. Þor-
steinsdóttur með virðingu og
þakklæti og biðja Guð að helga
minningu hennar og það starf sem
hún vann í þágu spítalans.
Við sendum eiginmanni, bömum
og öðrum aðstandendum hennar
innilegar samúðarkveðjur.
Vigdís Magnúsdóttir,
Bergdís Krlstjánsdóttir.
Það er skarð fyrir skildi. ísland
hefur misst eina af sínum bestu
dætrum.
Ég kynntist Ástu B. Þorsteins-
dóttur í síðustu kosningum til
Alþingis. Við voram saman á fram-
boðslista Alþýðuflokksins í Reykja-
vík og vorum oft send saman á
vinnustaðafundi og út á meðal kjó-
senda til að tala máli flokksins.
Það fór aldrei á milli mála hversu
mikill fengur var í henni íyrir
Alþýðuflokkinn, sem háði erfiða
baráttu fyrir stöðu sinni þar sem
sótt var að honum úr öllum áttum.
Það var einstök reynsla að fá að
vinna með henni í þessum kosninga-
slag. Málflutningur hennar var per-
sónulegur, einlægur og strax við
fyrstu kynni fannst manni sem mað-
ur hefði alltaf þekkt hana. Hjá
henni vora engin dulin markmið eða
ásókn í völd eða virðingu. Hún var
komin í þennan slag til að láta gott
af sér leiða, til að vinna af heilindum
og af öllu afli fyrir þá sem ekki eiga
kost á að bera hönd fyrir höfuð sér.
Hún hafði alltaf tíma til að tala
við þá sem hún hitti. Ég sá hana síð-
ast á sólríkum haustdegi í fyrra, þar
sem ég var staddur í hópi ungra
jafnaðarmanna við borð á verönd-
inni á Kaffi Reykjavík. Ásta gekk
hjá, sá okkur og settist við borðið
okkar og fékk sér kaffibolla. Við
spjölluðum um stjórnmálin auðvitað
og hún hlustaði af áhuga á það sem
við höfðum um þau að segja. Ég
sagði henni að ég væri á leiðinni til
Bandaríkjanna í nám og hún
miðlaði mér af þeirri reynslu sem
hún hafði af því landi. Þá var orðið
Ijóst að Jón Baldvin Hannibalsson
væri á leið út af þingi og að Ásta
tæki þar sæti.
Ég man að þegar við unga fólkið
gengum heim af kaffihúsinu þennan
dag ræddum við hvað þessi þrek-
mikla og góða kona ætti mikið er-
indi á Alþingi Islendinga. Þjóðin
væri lánsöm að njóta krafta hennar
þar.
En það varð því miður ekki lengi.
Eftir stutta baráttu við illvígan
sjúkdóm varð Ásta að lúta í lægra
haldi.
Á þeim tíma sem Ásta gegndi
starfi varaformanns Alþýðuflokks-
ins urðu vatnaskil í sögu íslenskrar
vinstri hreyfingar. Nú hillir undir
að hér verði til ein sterk hreyfing
jafnaðarmanna, sem hefur burði til
þess að fylgja sínum málum eftir af
fullum þunga. Það er verkefni þeirr-
ar hreyfingar að þau stefnumál,
sem vora Ástu kærust, verði áfram í
hávegum höfð.
Ég votta fjölskyldu hennar og
vinum mína dýpstu samúð.
Magnús Árni Magnússon.
Við spyrjum út í tómið: Hvers
vegna? en fáum ekkert svar annað
en það að hér séu leiðarlok.
Ásta var hugmyndarík, atorku-
og hugsjónakona, eldhugi. Við
kynntumst henni í byrjun sem móð-
ur mjög fatlaðs barns, síðar sem
óþreytandi baráttu konu fyrir rétt-
indum og lífskjöram fatlaðra.
Málefni fatlaðra vora hennar
vettvangur, svo víður og fjölbreyti-
legur sem hann er. Ásta tók verk-
efnin þar mjög föstum tökum og
sparaði hvorki krafta né tíma við að
leiða mál til lykta. Um árabil var
hún í forystu Landssamtakanna
Þroskahjálpar. Á því tímabili var
efnt til alþjóðlegrar ráðstefnu hér á
landi um málefni fatlaðra. Þetta var
árið 1994 og stóðu Landssamtökin
Þroskahjálp og Öryrkjabandalagið
saman að ráðstefnunni í samvinnu
við Sameinuðu þjóðimar, félagsmál-
aráðuneytið og fleiri. Sameinuðu
þjóðimar höfðu þá nýlega sent frá
sér meginreglur sínar um jafna
þátttöku fatlaðra. Að nokkru leyti
var það tilgangur ráðstefnuhaldsins
að kynna meginreglurnar á heims-
vísu. Ásta var formaður undirbún-
ingsnefndarinnar og vann að undir-
búningnum helga daga sem virka í
marga mánuði, síðustu vikurnar má
segja að hún legði nótt við dag. Hún
var einnig ráðstefnustjóri. Öll þessi
mikla vinna hennar skilaði sér í
formi metnaðarfullrar og fjölsóttrar
ráðstefnu.
Það lá mjög beint fyrir hjá Ástu
að snúa sér að stjórnmálum þegar
hún lét af formennsku í Landssam-
tökunum. Menn væntu mikils af
störfum hennar á Alþingi en þing-
setan varð sorglega stutt. Það var
klippt á þráðinn og atorku- og hug-
sjónakonan Ásta horfin sjónum
okkar á besta aldri.
Við sendum Ástráði, börnum
þeirra og öðrum aðstandendum
innilegar samúðarkveðjur.
María og Haukur Þórðarson.
Ásta B. Þorsteinsdóttir, alþingis-
maður og fyrrverandi formaður
Landssamtakanna Þroskahjálpar,
er látin eftir stutt stríð við illvígan
sjúkdóm.
Með henni er gengin einhver
ötulasti og jafnframt litríkasti
baráttumaður fatlaðra á Islandi.
Orðspor Ástu náði einnig langt út
fyrir Islandsstrendur og nægir þar
að minnast 700 manna alþjóðlegrar
ráðstefnu „Eitt samfélag fýrir alla“
sem haldin var á Islandi 1994, en
Ásta var aðalhvatamaður og fram-
kvæmdastjóri þeirrar ráðstefnu. Sú
ráðstefna markaði ef til vill meiri
tímamót í sögu fatlaðra en almennt
er vitað. Þegar Bengt Lindqvist,
sérlegur sendifulltrúi Sameinu
þjóðanna um málefni fatlaðra, kom
hingað til lands í desember 1997
fyrir milligöngu Ástu, lét hann þess
getið að þótt hann væri störfum
hlaðinn, þá skuldaði hann Islandi
heimsókn vegna þess að ályktun
alþjóðlegu ráðstefnunnar í Reykja-
vík hafi á margan hátt lagt grund-
völlinn að því starfi sem hann
gegndi nú.
Undirritaður átti því láni að
fagna fyrir hönd Landssamtakanna
Þroskahjálpar, að taka þátt i
norrænu samstarfi með Ástu B.
Þorsteinsdóttur og komast að raun
um, hversu mikillar virðingar hún
naut á þeim vettvangi. Norræna
samvinnuráðið um málefni þroska-
heftra, N.S.R., og aðildarfélög að
þeim samtökum, sem era systur-
samtök Þroskahjálpar á öllum
Norðurlöndum, hafa beðið um að
skilað sé kveðju með dýpstu samúð
til ættingja og vina hennar á Is-
landi.
Ásta B. Þorsteinsdóttir var glæsi-
legur fulltrúi íslands á erlendri
grand. Hún talaði sínu máli af sömu
festu á þeim vettvangi og heima fyr-
ir. Stærð lands og þjóðar skipti
hana engu í þeim efnum, hún
sannaði að ef hugmynd er góð og
vel er fyrir henni mælt, skiptir engu
máli frá hversu fjölmennri þjóð
málshefjandi kemur, það er hlustað
og hrifist. Það var svo sannarlega
hlustað og hrifist af málflutningi
Ástu og henni margur sómi sýndur.
Um sumt er það einnig svo, að fá-
menn þjóð með sterkan leiðtoga átti
auðveldara með að framkvæma
ýmislegt af því sem nýjast var í
hugmyndafræði í útlöndum. Svo
vitnað sé aftur í Bengt Lindqvist, þá
kom það honum skemmtilega á
óvart að hér á Islandi skyldi vera
ákveðin hefð fyrir samvinnu Mann-
réttindaskrifstofu og Þroskahjálpar
og að þegar árið 1994 hefðu Lands-
samtökin Þroskahjálp helgað full-
trúafund sinn manméttindabaráttu
fatlaðra. Bengt Lindqvist gat upp-
lýst að einmitt þetta sjónarmið, að
líta á baráttu fyrir réttindum