Morgunblaðið - 18.11.1998, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
IMtrgmiiMnlíÍlí
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UMHVERFISVOTTUN
SJÁVARVÖRU
UMHVERFISVOTTUN fisks er mikið rædd meðal
fiskveiði- og fiskneyzluþjóða. Það er tímanna tákn
að hún var dagskrárefni á fundi norrænna sjávarútvegs-
ráðherra í Ósló í síðustu viku. Það talar og sínu máli að
þema aðalfundar Brezk-íslenzka verzlunarráðsins, sem
haldinn var í Lundúnum í síðasta mánuði, var markaðs-
setning sjávarafurða og umhverfismál.
I frétt Morgunblaðsins af fundi norrænu sjávarút-
vegsráðherranna um umhverfisvottun sagði m.a.: „Bæði
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra og norskur
starfsbróðir hans Peter Angelsen eru sammála um mik-
ilvægi þess að komið verði á opinberu kerfi en ekki að
einkafyrirtæki og umhverfissamtök ráði þar ferðinni.“ I
fréttinni segir ennfremur að ráðherrarnir stefni að því
að taka málið upp á vettvangi FAO, Fiskveiði- og mat-
vælastofnunar Sameinuðu þjóðanna, enda sé fiskur
verzlunarvara um allan heim.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra komst svo að
orði á sýningu Norðurlandaráðs um hafið og mikilvægi
þess: „Engin fullvalda þjóð á í jafn miklum mæli allt sitt
undir fiskveiðum og íslendingar. Því hefur það mikið
gildi fyrir þá að vakin sé athygli á hafinu og málum
tengdum því.“ I sama streng tók Guðbrandur Sigurðs-
son, framkvæmdastjóri Utgerðarfélags Akureyringa, á
aðalfundi Brezk-íslenzka verzlunarráðsins. Að hans mati
verða viðamestu verkefni sjávarútvegsfyrirtækja á
næstu árum tengd umhverfismálum með einum eða öðr-
um hætti, ásamt vöruþróun og aukinni framleiðni.
Islendingar byggja afkomu sína og efnahagslegt full-
veldi að stærstum hluta á veiðum og vinnslu og mark-
aðssetningu sjávarvöru á heimsmarkaði. Hreinleiki hafs-
ins, hyggileg nýting sjávarauðlinda og markaðsstaða
sjávarvöru skipta okkur meginmáli. Þessvegna er eðli-
legt að við leggjum okkar af mörkum til að móta alþjóð-
leg viðhorf og reglur í umhverfismálum. Ef rétt er á
málum haldið ættum við Islendingar að standa vel að
vígi gagnvart umhverfisvottun sjávarvöru, m.a. vegna
ábyrgrar fiskveiðistjórnunar hér.
HÁSKÓLINN OG
TÖLVUIÐNAÐURINN
HUGVIT hf. og Háskóli íslands undirrituðu í síðast-
liðnum mánuði samstarfssamning um uppbyggingu
þekkingar á sviði skjalastjórnunar. Markmiðið með
samningnum er að byggja upp og efla hugbúnaðariðnað
hérlendis með sérstakri áherzlu á skjalastjórnun. Aðil-
arnir, sem að samningnum standa, hafa sameiginlega
hagsmuni af því að efla rannsóknir og kennslu á sviði
skjalastjórnunar, tölvunarfræði og öðrum sameiginleg-
um fræðasviðum.
Samningur Hugvits hf. og Háskólans er með þeim
hætti, að Hugvit veitir Háskólanum styrk til að ráða
lektor í skjalastjórnun í hálft starf til þriggja ára við fé-
lagsvísindadeild og einnig felur samningurinn í sér að
einkafyrirtækið lætur Háskólanum í té hugbúnað fyrir
80 nemendur á þessu sviði og stúdentum, sem vinna í
grunn-, meistara- og doktorsnámi innan Háskóla Islands
verður gefinn kostur á að vinna verkefni undir leiðsögn
starfsmanna Hugvits hf. og í sameiningu verður sótt um
styrki til rannsókna- og þróunarverkefna.
Þetta er mjög víðtækt samstarf og brýtur blað í sam-
vinnu Háskólans og einkafyrirtækis, sem eiga sameigin-
legra hagsmuna að gæta. Aður hefur Háskólinn átt mjög
gott samstarf við Marel hf., sem þekkt er orðið. Tengsl
Háskólans við atvinnulífið eru mjög mikilvæg og báðir
aðilar hafa af þessari samvinnu mikið gagn. Þegar samn-
ingar Hugvits hf. og Háskólans voru undirritaðir á dög-
unum sagði Páll Skúlason háskólarektor: „Fyrirtæki eru
að gera sér grein fyrir því að þróunarverkefni verður að
vinna innan Háskólans. Þar er hægt að láta hugann
reika og kanna vel alla möguleika, sem fyrir hendi eru.
Þá koma tengsl við önnur fræði innan Háskólans til góða
og víðari grundvöllur til rannsókna skapast.“
MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1998 33
EINAR RAFN Haraldsson,
formaður Bandalags ís-
lenskra leikfélaga, sagði í
ávarpi sínu í upphafí þings-
ins að hann teldi að með áhugaleik-
hússtai’fínu legðu leikfélögin sinn
skerf til menningar, mannlífs og
byggðar í landinu okkar. Áhugaleik-
starf stendur á traustum gi-unni og
geta og þekking innan okkar raða er
almennt jafngóð eða ívið betri en ger-
ist meðai nágrannaþjóða okkar.“ Ein-
ar sagði jafnframt að leiklistin væri
þess eðlis að áhugaleikarinn legði
sjálfan sig ávallt að veði, hann tæki
áhættuna af því að vera veginn og
metinn af áhorfendum fyi-ir frammi-
stöðu sína. „Stundum tekst vel og þá
eigum við heiminn og stundum tekst
miður og leikurinn vekur takmarkaða
hrifningu. Ái-lega taka nokkur þús-
und áhugaleikarar á íslandi þessa
áhættu og vinna alltaf sigur; ef ekki á
áhorfendum þá á sjálfum sér. Áhuga-
leikhússtarf á sér alltaf tvær hliðar,
listræna og félagslega.“
Breyttar aðstæður og bættar sam-
göngur í byggðum landsins og aukið
framboð á alls kyns afþreyingu hafa
vafalaust haft þau áhrif að félagslegt
mikilvægi áhugaleikstarfsins hefur
aukist frá því sem áður var, án þess
þó að dregið hafi úr gæðum eða list-
rænum metnaði. Við blasir að þótt
áhugaleikstarfið sé ekki lengur að
fylla í stóra eyðu eftirspurnar um af-
þreyingu, þá dregur ekki úr starf-
seminni nema síður sé. Þó skyldi eng-
inn líta á starf í áhugaleikfélagi sem
eins konar óformlegan félagsmála-
skóla þai’ sem fólk nýtur tilsagnar í
framsögn, ræðumennsku og sviðs-
framkomu. Vafalaust getur starf í
áhugaleikfélagi aukið fólki sjálfs-
traust og veitt aukna félagslega færni
en það er þó ekki yfirlýst markmið
starfsins og tæpast af þeim hvötum
sem fólk leggur sig eftir því að starfa
í áhugaleikfélagi. Áhuginn sprettur af
annars konar þörf væntanlega.
Að gera sig að fífli
Guðmundur Andri Thorsson hóf
mál sitt með þeim orðum að í fljótu
bragði gæti svo virst sem það að vera
áhugaleikari væri svipað og að vera
áhugamúrari eða áhugapípulagninga-
maður. „Það er hægt að ná þessu á
borð við hvaða fagmann sem er, án
þess þó að réttindi fylgi. Löghelguð
réttindi til að vera með nokkurs konar
óspektir á almannafæri. Atvinnuleik-
arinn hefur semsé pappíra upp á það
að hann megi láta eins og fífl en þurfi
ekki þar fyrir að vera fífl. Þessu er því
miður ekki að heilsa um áhugaleikara.
Áhugaleikarinn er því berskjaldaðri
en atvinnuleikarinn, persóna áhuga-
leikarans er ævinlega lögð undir þeg-
ar hann leikur, á meðan atvinnuleik-
arinn getur yppt öxlum og sagt, takist
illa til, að það gangi bara betur næst.
Svona sé nú einu sinni jobbið."
Guðmundur Andri benti einnig á
að skil á milli áhugamennsku og at-
vinnumennsku í leiklist hefðu ávallt
verið óljósari hér en víða erlendis,
metnaður áhugaleikaranna hefði iðu-
lega rist dýpra en svo að þeim nægði
að fara í búninga og setja á sig
skringileg skegg. Atvinnuleikarinn
leggur á sig langt nám og ómælt erf-
iði til að ná tökum á rödd sinni og lík-
ama til þess að verða þjált verkfæri í
höndum höfundar, leikstjóra og síð-
ast en ekki síst sjálfs sín frammi fyrir
áhorfendum. „Mig varðar samt ekk-
ert um þetta,“ sagði Guðmundur
Andri. „Mig varðar ------------------
ekkert um það í hvaða
stéttarfélagi sá er sem
stendur fyrir framan
mig og mig varðar ekk-
ert um búninginn sem
leikarinn er í og ég tek
aldrei eftir sviðsmynd-
inni. Allt og sumt sem ...
þarf í leikhúsi er svið og
mikill texti og leikari sem skilur
þennan texta og hefur sterka áru sem
glóir aftur á aftasta bekk, svo sterka
að ég hætti um stund að draga að
mér ilmvatnslyktina af konunni á
næsta bekk.“
Mörkin verða skýrari
Þessum hugleiðingum Guðmundar
Andra má svo snúa áhugaleikaranum
í hag^ eða óhag eftir því sem verða
vill. Áhorfandann varðar ekkert um
annað en frammistöðu leikarans sem
fyrir framan hann stendur og túlkar
texta sinn. Hvort hann er áhugamað-
ur eða atvinnumaður má einu gilda.
Morgunblaðið/Golli
„PERSONA áhugaleikarans er ævinlega lögð undir þegar hann leikur,“ sagði Guðmundur Andri Thorsson á mál-
þingi á áhugaleikhúsdeginum 14. nóvember. Aðrir frummælendur voru Bjarni Guðmarsson sagnfræðingur, Vil-
hjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, og Björn Bjarnason menntamálaráðherra.
Stendur
áhugaleiklistin
á tímamótum?
A málþingi Bandalags íslenskra leikfélaga,
sem haldið var í tilefni af alþjóða áhugaleik-
húsdeginum í Ráðhúsi Reykjavíkur sl. laugar-
dag, var rætt um stöðu áhugaleiklistarinnar
og hlutverk hennar í nútíð og framtíð.
Rætt var um frumvarp til leiklistarlaga og
þátt sveitarfélaganna í fjármögnun leikstarf-
seminnar. Hávar Sigurjónsson sat málþingið
og var ekki annað að heyra en áhugaleikstarf
væri víðast hvar blómlegt en breyttir tímar
kalla á breytt viðhorf.
Þrjátíu og sjö þús-
und áhorfendur
komu á 500 sýning-
ar á vegum áhuga-
leikfélaganna á síð-
asta leikári
En vissulega má færa góð og gild rök
fýrir því að samtimis því sem gæði at-
vinnuleiklistar verða sífellt meiri, að-
gangur að henni betri og almennari þá
aukast kröfumar til áhugaleiklistar-
innai- í jöfnu hlutfalli; hugsanlega
dregur úr umburðarlyndi áhorfenda
gagnvart mjög áberandi vankunnáttu
eða óöryggi í sýningum áhugamanna.
Því mætti jafnvel halda fram að öflugt
starf áhugaleikfélaganna á undanförn-
um áratugum hafi átt hvað stærstan
------------ þátt í almennum leik-
listaráhuga þjóðarinnar
og sé ein af orsökum
vaxtarins sem hlaupið
hefur í atvinnuleiklist-
ina á undanförnum ár-
um. Hvort afkvæmið -
atvinnuleiklistin - hefur
... ■ sprottið svo úr gi’asi að
tímabært sé íyiir aldr-
að foreldrið að setjast í helgan stein er
aftur annað mál og langsóttara. Þá má
jafnvel velta því fjrir sér hvort hin
óljósu mörk áhugamennsku og at-
vinnumennsku sem Guðmundur Andri
nefndi í erindi sínu séu ekki að skýr-
ast; áhugaleiklistin muni á næstu ár-
um og áratugum þróast á eigin for-
sendum og án hinna beinu tengsla við
atvinnuleikljstina sem tíðkast hafa
lengst af. Ýmislegt bendir a.m.k. til
þess.
Lífsleikni og leiklist
I erindi sínu vitnaði Björn Bjarna-
son menntamálaráðheiTa í menning-
arstefnu Bandalags íslenskra leikfé-
laga og lýsti yfir ánægju sinni með að
þar skuli hvatt til aukinnar kennslu í
leiklist og leikrænni tjáningu í grunn-
skólunum. „Eg tel að þessar greinar,
fyrir utan að vera sjálfstæðar í skóla-
kerfinu, falli einnig mjög vel undir þá
námsgrein sem við erum að innleiða
og heitir lífsleikni. Með lífsleikni á að
kenna fólki að njóta sín í nútíma sam-
félagi, kenna því að geta gert grein
fyrir skoðun sinni og látið í ljós álit
sitt frammi fyiár hópi fólks. I nútíma
þjóðfélagi er fátt mikilvægara en að
hafa þessa hæfileika og búa að þeim
frá æskudögum."
Menntamálaráðherra vitnaði til
kunningja síns sem hafði spurt hvort
ekki væri líkt á komið með áhugaleik-
félögunum og lestrarfélögunum í
sveitunum á sinni tíð. „Þau gegndu
mikilvægu hlutverki í byggðum
landsins en eins og við vitum núna þá
eru þau svipur hjá sjón og hafa ekki
sama hlutverki að gegna og áður.
Þjóðfélagið hefur tekið breytingum
og aðrir aðilar eru komnir til sögunn-
ar sem sinna því hlutverki sem lestr-
arfélögin gegndu. Ég ætla ekki að
leggja mat á þetta en þess má þó geta
að í plagginu Byggðastefna til nýrrar
aldar, sem út kom í maí sl., voru
áhugaleikfélögin sögð 90 sem ríkið
styrkti, hér hefur hins vegar komið
fram að leikfélögin eru 70 talsins.
Samkvæmt þessu hefur félögunum
fækkað um 20 frá því þetta var skráð
en ég sel það ekki dýrar en ég keypti
og ég vona svo sannarlega að þeim
muni ekki fækka meira en orðið er.
Áhugaleikfélögin gegna mikilvægu
menningarlegu hlutverki í hverri
byggð fyrir sig því rannsóknir sýna
að það er ekki síst skólakerfið og
menningarstarfið sem ræður því
hvernig fólki líst að búa í hinum
dreifðu byggðum," sagði Björn
Bjarnason.
Gróska þótt
áhorfendum fækki
Ráðherrann vísaði með þessum
orðum sínum um fækkun leikfélag-
anna til erindis Bjarna Guðmarsson-
ar, sagnfræðings og ritstjóra Leik-
listarblaðsins, en hann sagði að félög-
in hefðu oft verið fleiri og að fækkun-
in benti vissulega til þess að víða eigi
starfið undir högg að sækja. Þá kom
ennfremur fram í tölu Bjarna að um
2.000 manns tækju árlega beinan þátt
í starfí áhugaleikfélaganna, uppfærsl-
ur á þeirra vegum voru á síðasta leik-
ári 62 talsins og að skipting á milli ís-
lenski'a og erlendra verka væru 2:1
íslenskum í vil. Heildarfjöldi sýninga
hefði á síðasta leikári verið um 500.
Þetta munu vera svipaðar tölur og
næstu árin á undan og er ekki að sjá
af þeim að dregið hafi úr starfseminni
að ráði. Bjarni benti einmitt á að
þrátt fyrir fækkun -----------------
leikfélaga virðist sem
fjöldi þeirra sem þátt
taka breytist ekki.
„Þetta bendir raunar
til þess að meðlimir
leikfélags sem lognast
út af leggi fráleitt árar
í bát heldur leiti bara á
önnur mið.“
Bjarni greindi einnig frá því að
áhorfendum að sýningum áhugaleik-
félaganna hefði fækkað ár frá ári og
væru t.d. 5.000 færri síðasta leikár en
fyrir fjórum árum. „Þrátt fyrir fjöl-
breytileika og kraft í starfi áhuga-
leikfélaga hefur borið á því í skýrsl-
um félaganna á undanförnum árum
að áhorfendum fær fækkandi. Leik-
árið 1994-1995 sóttu liðlega 42.000
manns sýningar, 41.000 ári síðar, þá
39.000 og nú á siðasta leikári 37.000.
Þetta eru vitaskuld nokkur tíðindi og
ill. Ég held að að sumu leyti megi
rekja þetta til þess að leikstarfið hef-
ur búið við ansi harðan kost undan-
Ákvæði í núgildandi
leiklistarlögum um
stuðning sveitarfé-
laga við áhugaleik-
félögin stangast á
við stjórnarskrána
farin hagræðingarár og mætt litlum
skilningi víðast hvar. Þetta hefur orð-
ið til þess að þau eru farin að skera
sér þrengri stakk, setja upp minni og
ódýrari sýningar, spara við sig í aug-
lýsingum og af öllu flýtur minni að-
sókn. En við skulum ekki gleyma því
að 36-42 þúsund eru þó alltánt
15-16% þjóðarinnar," sagði Bjarni
Guðmarsson.
Stangast á við stjórnarskrána
í máli Bjarna og í pallborðsumræð-
um komu fram áhyggjur af breyting-
um sem verða á skilgreindum fjár-
stuðningi sveitarfélaga við áhugaleik-
félögin í hinu nýja stjórnarfrumvarpi
til leiklistarlaga sem liggm- nú fyrir
Alþingi. í reglugerð við gildandi leik-
listarlög er kveðið svo á að „fjár-
stuðningur sveitarfélaga við starf-
semi áhugafélaga skal eigi nema
lægri fjárhæð til hvers leikfélags en
ríkissjóður greiðir". I nýja frumvarp-
inu er þessi jafngreiðsluskylda felld
niður og sveitarfélögunum ætlað
„...að veita fé til leiklistarstarfsemi í
sveitarfélögum eftir því sem ákveðið
er í árlegri fjárhagsáætlun þeirra".
Áhyggjurnar beinast einkum að
því að sveitarfélögin muni draga úr
stuðningi sínum við leikfélögin þegar
þau verði ekki lengur bundin laga-
legri skyldu til þess að styðja þau.
Vilhjálmur Vilhjálmsson, formaður
Sambands íslenskra sveitarfélaga,
benti á að breytingin í frumvarpinu
væri til samræmis við breytt sveitar-
stjórnarlög og ennfremur í samræmi
við stjórnarskrárbreytingu sem gerð
hefði verið fyrir þremur árum.
Ákvæðið í núgildandi leiklistarlögum
stangaðist í raun á við stjórnar-
skrána. Vilhjálmur tók jafnframt
fram að stuðningur sveitarstjórna við
leikfélög hefði verið með ýmsum
hætti og oft rausnarlegri en Iagaá-
kvæðið segði til um. Erfitt hefði
reynst fyi'ir leikfélög að leita réttar
síns ef sveitarstjómir hefðu brotið á
þeim og þess væru dæmi að ákvæðið
hefði orðið til þess að samskipti milli
sveitarstjórnar og leikfélags væru
stirðari en ella hefði verið.
„Ég tel að áhugaleikhúsið sé löngu
viðurkennt af íslensku þjóðinni sem
óaðskiljanlegur hluti af íslenskri
menningu og í áhugaleikhúsinu
kviknar gjarna sá neisti er nærir
hinn lifandi áhuga fólksins í landinu á
leiklist. Sveitarfélögin í Iandinu eru
mjög mismunandi að stærð, fjárhags-
legum styi’kleika og íbúafjölda, en
þau eru í dag 124. Jarðvegur fyinr
menningarstarfsemi er misjafnlega
frjór en mjög víða er menningarstarf-
semi öflug og margt fólk leggur mikið
á sig til að vinna að og sinna þessu
áhugamáli. Leikstarfsemi er undir-
staða menningarstarfsemi í mörgum
sveitarfélögum á landsbyggðinni.
Sveitarfélögin hafa lengi styrkt leik-
starfsemi hvert á sínum stað og mörg
þeirra gert það mjög myndarlega,"
sagði Vilhjálmur Vilhjálmsson.
Sameining sveitarfélaga -
fækkun leikfélaga
Báðir voru þeir Björn Bjarnason
og Vilhjálmur einhuga í því efni að
með breyttu orðalagi í nýja leiklistar-
lagaframvarpinu væri ekki verið að
leysa sveitarstjórnir undan þeirri
skyldu að styðja leikfélögin, hvert á
sínum stað, sú skylda yrði enn ótví-
rætt til staðar samkvæmt orðalagi
frumvarpsins, þó ekki væri lengur
____________ miðað við framlag ríkis-
ins hvað upphæð varð-
aði. Aðspurður hvort
líklegt væri að fækkun
sveitarfélaga með sam-
einingu þeirra gæti orð-
ið til þess að leikfélög
innan saman sveitarfé-
lags myndu keppa inn-
byrðis um styrki sveit-
arstjórnarinnar sagði Vilhjálmur að
ekki væri komin reynsla á slíkt enn-
þá. Hann benti þó á dæmi um önnur
félög sem hefðu valið þann kost að
sameinast og kannski væri ekki óeðli-
legt að ætla að svipuð þróun ætti sér
stað með leikfélögin. Vilhjálmur spáði
því að þróunin yrði sú að sveitarfélög
myndu halda áfram að sameinast og
þeim myndi fækka úr 124 í 70-80 á
næstu 5-10 árum. Vafalaust á þessi
þróun í sveitarstjórnarmálum eftir að
hafa veruleg áhrif á starfsemi áhuga-
leikfélaga á landsbyggðinni, bæði
hvað varðar fjölda þeirra og fjármuni
sem til ráðstöfunar verða.
„Þorskurinn kemur
alltaf við sögu“
Bandaríski rithöfundur-
inn og blaðamaðurinn
Mark Kurlansky er nú
staddur hér á landi í til-
efni íslenzkrar útgáfu
bókar hans, Ævisaga
þorsksins. Hjörtur
Gíslason ræddi við hann
og komst að því að
þorskurinn breytti
heiminum.
ÞVÍ einfaldlega laust niður í
mig að skrifa um þorskinn.
Því laust reyndar íýrst niður
í mig að ég hafði skrifað
reiðinnar býsn um þorskinn, greinar í
tímarit, dagblöð og fleira og þessar
greinar voru af sérlega margvíslegum
toga. Sumar voru um matvæli, aðrar
um umhverfismál, sumar frá Banda-
ríkjunum, aðrar um Baska eða frá
Karíbahafseyjunum, Englandi og svo
framvegis. Þá fór ég að velta því fyrir
mér, hve stórmerkileg þessi saga
væri í raun og veru,“ segir rithöfund-
urinn og blaðamaðurinn Mark Kurl-
ansky í samtali við Morgunblaðið.
Bók hans Ævisaga þorsksins - fískur-
inn sem breytti heiminum hefur nú
verið gefin út á íslenzku og er hann
staddur hér á landi í tilefni þess.
Fjölbreytt skrif
„Hvernig ég komst í þessa stöðu er
á hinn bóginn nokkru flóknara,“ held-
ur Kurlansky áfram. „Ég er fæddur
og uppalinn á Nýja-Englandi og hef
fengist við fjölmargt ólíkt á ævinni,
en allt er það þó á einhvern veg tengt
þorskinum. Þó ég sé frá Nýja-
Englandi, hef ég skrifað mikið um
Baska á síðustu árum og næsta bókin
mín, sem verður gefin út næsta
haust, fjallar um þá. Þá skrifaði ég
fréttir og greinar árum saman frá
Karíbahafseyjunum og skrifaði bók
um þau málefni. Ég hef því fengist
við margvísleg verkefni tengd Átl-
antshafinu og þorskurinn kom alltaf
við sögu, jafnvel í Vestur-Afríku.
Eftir að hafa verið að rekast á
þorskinn hvað eftir annað á 20 ára
ferli, rann það loksins upp fyrir mér
hve góð saga ævisaga þorskins er.
Það einkennir flestar bækur mínar,
að undanskilinni þeirri, sem ég er
vinna að um Baskana, að þær teygjast
yfii’ mjög vítt svið, mörg lönd. Ég hef
hneigzt að bókum með víðan sjón-
deildarhring. Það hefur auðvitað verið
töluverð heimildasöfnun og ferðalög,
en mikið átti ég auðyitað í fóram mín-
um eftir fyrri skiif. Ég heimsótti með-
al annars Island og talaði þar við vís-
indamenn, útgerðarmenn og sjómenn.
Island sérstakt
Mér finnst Island mjög sérstakt,
að þar skuli vera hægt að byggja upp
öfluga nútíma hagsæld að mestu á
fiski er eiginlega einstakt í veröld-
inni. Þá er það einstakt að þurfa að
fara til „Baskalands“ til að fá hinn
frábæra íslenzka saltfisk að borða á
svo sérstakan hátt. Það er markaður
í borginni San Sebastian, sem selur
aðeins íslenzkan saltfisk. Það er frá-
bær fiskur og manni finnst það
merkileg staðreynd að Islendingar
skuli ekki vilja borða þorsk.“
Hvað með framtíð þorsksins?
„Island gefur mér vissulega
nokkra von um bjarta framtíð fyrir
þorskinn. Eitt af því, sem ég vildi ná
fram í bókinni, var að sýna fram á
þróun ofveiði og skilning manna á því
að það gæti verið eitthvað til, sem
héti ofveiði. Lengi vel héldu menn að
auðlindin væri ótæmandi og það kem-
ur fram í bókinni hve langan tíma það
tók almennt að átta sig á því, að of-
veiði væri ekki aðeins möguleg, held-
ur væri hún staðreynd.
MARK Kurlansky
Morgnnblaðið/Þorkell
„ÞORSKURINN á sér framtíð ef við höfum nægar áhyggjur af honum,“
segir mark Kurlansky.
Það er reyndar mjög stutt síðan of-
veiði varð viðurkennd. Þegar ég var
að hefja sjómennsku á sjötta ára-
tugnum, vora skuttogarar tiltölulega
ný hugmynd. Öll sú tækni, sem hefur
verið fundin upp til að eyðileggja
auðlindir hafsins, er tiltölulega ný.
Það að reyna að hafa stjórn á þessari
tækni og veiðunum um leið er ennþá
nýrra fyrirbrigði.
Aukin áherzla á gæði
Ég held að ríkisstjórnir og sjávar-
útvegurinn sjálfur sé að ná betri tök-
um á þessu vandamáli. Sá árangur
sem Island hefur náð er eftirtektar-
verður en slík vinna er aðeins rétt að
hefjast í Nýja-Englandi. Það er að
hverfa frá áherzlu á magn yfir í
áherzlu á gæði. Slík breyting er alls
staðar nauðsynleg og það er hluti af
lausninni. Þegar hagfræðingar tala
um árangursríkar fiskveiðar, meina
þeir að miklum afla sé náð á skömm-
um tíma á mjög ódýran hátt og með
mjög fáu fólki. Það er í raun þveröf-
ugt við það, sem þarf. Það er þó
reyndar óhjákvæmilegt að sjómönn-
um fækki.
Dagar ódýrs, lélegs fisks eru að
enda. Breytingar af þessu tagi munu
stuðla að viðreisn þorskstofnsins, en
ég hef reyndar miklar áhyggjur af
Miklu miðum við Kanada. Þar eru lít-
il sem engin merki um bata. Það er
hugsanlegt að stofninum hafi verið
gjöreytt, en við vitum það reyndar
ekki.
Vantar nákvæmari mælingar
Vandamálið er að aðferðir við að
mæla fiskistofna eru ekki nógu ná-
kvæmar. Fyrir vikið fer hver sína leið
og ómögulegt er að vita hverjum
skuli trúa. Hinn bitri lærdómur, sem
dreginn verður af hruninu á Miklu
miðum, er sá að stjórnvöld og togara-
flotinn, studd af vísindamönnum,
stuðluðu að hruni stofnsins. Þeir eltu
fiskinn uppi og veiddu allt kvikt, þar
til ekkert var eftir.
Ég vildi að stjórnvöld og vísinda-
menn tækju höndum saman um að
bæta tæknina til að meta stofnstærð
fiska. Þá vissum við hvernig stjórna
bæri sókninni í þá. Rannsóknir eru
grunnurinn að því að veiðunum verði
stjórnað af skynsemi, en þegar ég var
að rita bókina kom mér það veralega
á óvart hve lítið vísindamennirnir
vissu. Sjómenn vita oftast mun meira
en vísindamennirnir, en þeim gengur
venjulega verr að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri. Þorskurinn á sér
framtíð, ef við höfum nægar áhyggj-
ur af honum. Meðan við höldum því
fram að hættan sé engin, er hættan
fyrst yfirvofandi. Við verðum að
halda vöku okkar.
Ofveiði
í eigin landhelgi
Ofveiðin varð mest eftir að land-
helgin var almennt færð út í 200 míl-
urnar, sem bendir til aðildar stjórn-
valda að rányrkjunni, á hvaða for-
sendum sem það hefur verið. Island
var frumherji í landhelgismálum,
bæði sem hluta af þjóðernisbaráttu
og fískvernd. Þegar aðrar þjóðir
færðu sína landhelgi út, var það nán-
ast eingöngu til að losa sig við útlend-
inga af fiskimiðum sínum. Það snérist
um þjóðernisbaráttu, en hugtakið
fiskvernd var hvergi nefnd. Þá fyrst
hófst eyðileggingin. Það voru
Kanadamenn sjálfir sem eyðilögðu
sín mið og sama er að segja um Nýja-
England, en allir vilja kenna útlend-
ingum um það. En það þýðir aðeins í
raun að menn eru ekki að takast á við
vandann.“
Fiskveiðum verður
að halda áfram
Kurlanski segir mikilvægt að huga
að gæðum þess afla, sem á land kem-
ur. Nauðsynlegt sé að markaðurinn
gi’eiði hærra verð fyrir ferskasta
fiskinn, en lægra fyrir þann lakari.
Með því móti verði dregið úr kapp-
inu, sem leiði til ofveiði og illrar með-
ferðar á fiskinum og sjómenn fái
meira fyrir minni en betri afla.
Hvatning til betri meðferðar aflans
og betri umgengni um auðlindina sé
nauðsynleg til að koma í veg íýrir
stórslys.
„Það er alltaf ljóst í mínum huga að ;
ég vil að fiskveiðar verði stundaðai-
áfram. Ég er ekki hlynntur hug-
myndum um umhverfisverndun, sem
vilja breyta höfunum í eins konar
þjóðgarða eða skemmtigarða. Ég vil
að við getum haldið áfram að veiða og
vinna fisk og halda þannig nauðsyn-
legum og eðlilegum tengslum við
náttúruna," segir Mark Kurlansky. ..