Morgunblaðið - 18.11.1998, Blaðsíða 56

.56 MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
FOLK I FRÉTTUM
HEIMUR RITHÖFUNDARINS OG LÖGFRÆÐINGSINS
ANDREW VACHSS
með orðið að
vopni
sem sérhæfir sig í barna-
verndarmálum. Hann hefur
barist af krafti gegn mis-
notkun á börnum og segir
það vera sitt helsta markmið
að koma sem flestum ofbeld-
ismönnum á bak við lás og
slá. I starfi sínu sem lögfræð-
ingur hefur hann sótt hundr-
uð mála gegn barnaníðingum
og byggir hann bækur sínar
um andhetjuna Burke að
miklu leyti á þeirri reynslu
sinni.
Frá því að Vachss lauk
námi hefur hann komið víða
við og meðal annars starfaði
hann árið 1965 sem „rann-
sóknaraðili við upprætingu
kynsjúkdóma" fyrir banda-
ríska ríkið en þar komst hann
fyrst í kynni við þann hrylling
sem hann hefur æ síðan barist
gegn. Hann vann einnig sem
félagsráðgjafi, verkalýðsleið-
togi og síðast en ekki síst sem
fangelsisstjóri í tíu ár.
Dómurinn þyngdur
kvæmar sálir vegna þess
hve nöturlegur heimur
birtist í þeim. Helsta við-
fangsefni Vachss í skáld-
sögum sínum er ofbeldi
gegn börnum og hefur rit-
höfundurinn Vachss ekki
látið sér nægja að skrifa
sögur sem tengjast
því efni, heldur er
ofbeldi gegn börn-
um í sérhverri
mynd hans helsta
barátta í daglegu
Iffi.
Lögfræðingurinn
Vachss
Andrew Vachss
er lögfræðingur
Vachss hefur flutt fjölda
mála fyrir dómstólum þar sem
hann ver rétt barna gegn of-
beldi á heimilum. Fyrr á þessu
ári féll dómur í máli
barnaníðingsins Behrooz
Kanani í New York-ríki
fyrir kynferðisofbeldi
gegn börnum sinum.
Dómarinn Antonio
Brandveen sagði þeg-
ar hann las upp dóm-
inn að grein Vachss,
„Our Endangered
Species“, sem birtist
í Parade í mars á
þessu ári, hefði gert
það að verkum að hann
þyngdi dóminn yfir Kanani í
100-300 ára fangelsi.
Grein Vachss íjallaði þar
um sifjaspell og var sjónarmið
þolanda í brennidepli. Kross-
ferð Vachss er því ekki árang-
urslaus. Á vefsíðunni „The
Zero“ vachss.com er hægt að
fá frekari upplýsingar um
Andrew Vachss, ritverk hans
og baráttu gegn ofbeldi.
Biksvartur
húmor og vit-
laust fólk
Hlið aldingarðsins. Gates of Eden.
Höfundur er Ethan Cohen.
Transworld Publishers Lt. Lundún-
um. 288 bls. Mál og menning. 1.795
krónur.
GATES of Eden er fyrsta bók Et-
hans Coens, en hann er þekktur fyr-
ir kvikmyndagerð í samstarfi við
bróður sinn Joei. Coenbræður eru
nú þegar orðnir hálfguðir í bíóbrans-
anum og myndir þeirra ódauðlegar í
hugum kvikmyndaunnenda. Fyrstu
ski-ef Ethans í bókmenntageiranum
ættu að vera öllum til ánægju sem
kunna að meta myndir á borð við
Barton Fink, Fargo og Big Le-
bowski.
Bókin inniheldur 14 smásögur.
'Flestar þeiira einkennast af biksvört-
um húmor og einstökum hæfileika til
að lýsa ófórum annarra í pínlegum
smáatriðum. Flestar sögupersónum-
ar eru vonlaust og yfirleitt frekar vit-
Iaust fólk. Þetta eru persónur sem
væra kannski best skilgreindir sem
„hvít úrþvætti" (white trash). Einka-
spæjari sem verður heyrnarlaus eftir
að eyrað er bitið af honum. Italskir
smáki-immar sem reyna að stofna
mafíu í Minneapolis, friðsælustu borg
Bandaríkjanna. Spilltur plötuútgef-
andi, ofbeldisfullur eftirlitsmaður hjá
mál- og vogareftirliti Kalifomíu,
veimiltítulegur hnefaleikakappi og
fleiri koma við sögu.
Sumar sögurnar era harðsoðnar
pg harkalegar. Þær minna á spennu-
sagnahöfunda og „film noir“-kvik-
myndir um miðbik aldarinnar.
Stundum eru sögurnar súrrealískar
afbakanir á klisjum og kanamenn-
ingu, þar sem spennuuppbyggingin
endar á því að ekkert gerist og
hnyttnu tilsvörin missa vísvitandi
marks. Nokkrar sögur era þó á allt
annami bylgjulengd, draumkenndar
bernskuminningar og hversdagsleg-
ar stemmningar sem minna talsvert
á Raymond Carver.
Þar er höfundurinn kannski ekki
alveg á heimavelli en sögurnar hrífa
samt á sinn hátt. Dyggir Coen-aðdá-
endur fá hér einstakt tækifæri til að
kynnast nýrri hlið á hugarheimi
áti-únaðargoðsins. í heild er bókin
‘ólýsanlega skemmtileg og hreinn
yndislestur fyrir þá sem hafa gaman
af skepnuskap og tilgangslausu of-
beldi. Höfundurinn er ófeiminn við
að taka áhættur í máli og stíl, og
skammast sín lítið fyrir að hoppa yf-
ir velsæmismörkin annað slagið.
Úlfur Eldjárn
góðum fóstur-
heimilum og stofn-
unum á yngri ár-
um. Ofbeldið hefur
andhetjan Burke
fengið í vöggugjöf.
Undir köldu yfir-
borðinu kraumar
því ótti og hatur
sem ristir djúpt.
Andrew Vachss
er ekki höfundur
fyrir hvei-n sem
er. Bækur hans
eru ekki fyrir við-
BURKE gæti étið Spade og Mar-
low í morgunmat og brutt beinin
án þess að blikna. Burke er hug-
arfóstur bandaríska rithöfundai'-
ins Andrews Vachss sem tvínónar
ekki við hlutina. Honum tekst að
láta aðra harðsoðna glæpahöf-
unda líta út eins og Stjána bláa.
Nýjasta bókin hans, „Safehouse",
er skuggalegt ferðalag um eyði-
land þjóðfélagsins með Burke, að-
alsöguhetju Vachss, sem leiðsögu-
mann. Tónlist er stór hluti bókar-
innar og fylgir geisladiskur með
sögunni þar sem hægt er að
heyra uppáhaldslög aðalpersón-
unnai', Bui'ke.
Harka, hasar og húmor
Vachss skrifar glæpasögur þar
sem aðalsöguhetjan lifir og hrær-
ist vitlausum megin við lögin en
heldur þó uppi merkjum Hróa
hattar í lífssýn sinni. Vachss
hefur skrifacT ellefu skáldsögur,
þijár teiknimyndaseríur eða
gi-afískar skáldsögur, „barna-
bók fyrir fullorðna" ásamt
smásögum og leikritum.
Einnig hefur hann skrifað
fjöldann allan af greinum og
ritgerðum sem birst hafa í
tímaritum út um allan heim.
Vachss hefur snarpan og
hraðan stíl í ætt við harðsoðnu
hefðina. Þó ná sniðug tilsvör ekki
langt ef þau eru aðalmarkmiðið.
En Vachss tekst að skapa eftir-
minnilegar persónur sem sitja
eftir í minningunni eftir að Iestri
bókanna er lokið.
Þrátt fyrir hörkuna og hasar-
inn er húmorinn aldrei Iangt und-
an og það sem gerir bækumar
um Burke að meiru en einföldum
glæpasögum er ekki einungis hin
óvenjulega krossferð hans á
hendur barnaníðingum heldur
einnig skarpt innsæi í mannleg
samskipti sem speglast í tengslum
hinnar sjálfvöldu fjölskyklu Bur-
kes sem gengur Ijósum logum í
bókum hans; fjölskyldu sem sam-
anstendur af undinnálsfólki og
einförum og sýnir að blóðbönd
eru ekki einu böndin sem halda.
Andhetjan Burke
Burke er andstæða hinna
(ó)hefðbundnu einkaspæjara sem
orðið hafa ódauðlegir í verkum
Dashiells Hammetts og Ray-
monds Chandlers. í verkum
þeirra eru söguhetjumar oft
kaldhæðnir, brotnir menn sem þó
eru, þegar allt kemur til alls,
sannir herramenn á flækingi um
veröld án velsæmdar. Þeir eru
breyskir menn í bai’áttu við sjálfa
sig og enda oft ineð því að vinna
sjálfum sér mestan skaða. Allir
líkjast þeir Rick í Casablanca.
Erfiðara er að átta sig á per-
sónunni Burke. Burke er harðsoð-
in blanda af glæpamanni og
einkaspæjara sem lifir og hrærist
í undirheimum stórborgarinnar.
Hann sat inni fyrir ofbeldisverk
og hlaut góðan undirbúing fyrir
fangelsisdvölina með dvöl á mis-
Kripalu-yoga
Nýtt námskeið að hefjast.
Einnig opnir tímar.
Kennari: Helga Mogensen
v. Bergstaðastræti 1
> j sími 551 5103 "
KRn/n
Htísie
Forvitnilegar bækur
I krossferð
Skyggnst
inn í
svefnher-
bergin
Reynslusögur Sex lives: a sexual
self-portrait of America.
Höfundur er Mark Baker.
302 blaðsíður.
Pocket Books, New York, árið 1994.
Eymundsson. 1820 krónur.
EF ÞIG hefur einhvern tíma
langað til að gægjast inn í hugsan-
ir fólks eftir að það lokar að sér
svefnherbergishurðinni þá er
þetta bókin fyrir þig.
Bókin byggist fyrst og fremst á
viðtölum við Bandaríkjamenn úr
öllum áttum og er saga þeirra sögð
í eigin orðum. Með því að láta sög-
urnar tala sínu máli og sem minnst
heyrast í höfundinum sjálfum nær
þessi bók fram einlægni og heiðar-
leika sem ekki er algengur í í-itum
sem fjalla um ást eða kynlíf. Að fá
að skyggnast inn í hugar- og
reynsluheim fólksins sem talar er
að mörgu leyti hrífandi. Það vekur
helst athygli manns hvað allt þetta
fólk sem segir frá hljómar venju-
legt þó það segi frá mjög ski'ýtn-
um hlutum. Þetta gæti vel verið
nágranni eða vinnufélagi sem tal-
ar.
Bókin fjallar að einhverju leyti
um mjög undarlega kynlífshegðun.
Til dæmis er úthvei'fismóðurin
sem segir frá því að maðurinn
hennar hafi fengið opinberun um
að hún ætti að gerast æðsti prest-
ur í kynlífssöfnuði. Til þess þurfti
hún reyndar að sofa hjá 1.000 karl-
mönnum. Hún setti það ekki fyrir
sig, tók til óspilltra málanna og var
að lokum handtekin fyrir ósæmi-
lega hegðun.
Meirihluti bókarinnar segir þó
frá fólki sem stundar hefðbundn-
ara kynlíf. Skemmtilegasti hluti
bókarinnar er að mínu mati sá
sem fjallar um fyrstu kynni af
kynlífi. Þar koma skoðanir fólks á
kynlífi vel í ljós og sögurnar eru
allt frá því að vera fyndnar og
saklausar yfir í það að vera
óhugnanlegar.
Það besta við þessa bók að mínu
mati er að sögurnar era ekki um
lýsingar á kynlífi heldur er fyrst
og fremst fjallað um tilfinningar
og viðhorf fólks til kynlífs.
Bókin er blessunarlega laus við
það sem oft vill einkenna umfjöllun
um kynlíf, að textinn sé annað-
hvort skrifaður af æsifréttablaða-
manni sem reynir að hneyksla eða
tepru sem vill vera fræðileg. I
þessari bók er farinn mjög heil-
brigður meðalvegur sem gefur
skemmtilega innsýn í fjölbreyti-
leika fólks án þess að fella dóm.
Elsa Eiríksdóttir