Morgunblaðið - 09.12.1998, Page 36

36 MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1998 37
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
DREIFÐ
EIGNARAÐILD
BANKAR og verðbréfafyrirtæki hafa undanfarið
auglýst að þau vilji kaupa kauprétt fólks að hlutafé í
Búnaðarbanka Islands, sem ríkisvaldið er nú að selja.
Samkvæmt útboðsreglum á hver einstaklingur rétt á að
kaupa fyrir 500 þúsund krónur á genginu 2,15, en boð í
slíkan hlut í Búnaðarbankanum var komið í 2,52 áður en
sala hlutabréfanna hófst. Svipaðir viðskiptahættir voru
teknir upp í stórum stíl, þegar hlutabréf í Fjárfesting-
arbanka atvinnulífsins voru boðin til sölu fyrir nokkru
og að einhverju leyti við útboð á hlutabréfum í Lands-
banka Islands.
Þetta þýðir að markmið stjórnvalda um dreifða
eignaraðild eru að renna út í sandinn. Markaðurinn
bregst þannig við, að fjársterkir aðilar gera tilraun til
þess að ná til sín sem stærstum hlut en allt er þetta
löglegt.
I samtali við Morgunblaðið í byrjun ágúst sl. lýsti Da-
víð Oddsson forsætisráðherra þeirri skoðun, að mikil-
vægt væri að eignarhaldi á bönkum yrði dreift og það
tryggt að bankarnir væru hlutlausir gagnvart viðskipta-
lífinu. Hann kvaðst telja, að það gæti alveg dugað
bankastofnun að stærstu eignaraðilarnir sem kæmu til
með að hafa leiðbeinandi forystu um reksturinn, ættu
eignarhlut á bilinu 3 til 8%. Hann teldi hins vegar ekki
æskilegt að einn aðili eða skyldir réðu 30 til 40% eignar-
hlut í bankastofnun. Það væri engin nauðsyn á eigend-
um með stærri eignarhlut og við slíkar aðstæður gætu
eignaraðilar með 2% til 3% eignarhlut haft veruleg áhrif
á reksturinn, auk þess sem þeir væru líklegastir til þess
að knýja á um að arðsemissjónarmið réðu ferðinni. 1
sama samtali sagði Davíð Oddsson að þótt það hefði
ekki verið rætt í ríkisstjórn, teldi hann fyllilega koma til
álita, að tryggja með lagasetningu að eignarhaldi á
bönkunum, þegar ríkið sleppti af þeim hendinni, yrði
dreift.
Það er ástæða til að rifja upp og taka undir þessi orð
forsætisráðherra, nú þegar ljóst er hvert stefnir í eign-
arhaldi á bönkunum. Sparisjóðirnir hafa þegar eignazt
stóran hlut í FBA og augljóst, að íslandsbanki stefnir
að því að styrkja stöðu sína sem stór eignaraðili í Bún-
aðarbankanum. í ljósi þessarar þróunar er æskilegt, að
ríkisstjórn og Alþingi fjalli um þær hugmyndir um
lagasetningu, sem forsætisráðherra setti fram síðla
sumars.
Það verður ekki almennur stuðningur við það í sam-
félagi okkar að ríkisbankarnir komist í eigu fárra
stórra aðila. Það eru heldur engin rök til þess. Með
hlutafjárútboðinu í þremur ríkisbönkum á þessu ári
hefur fengizt verðmæt reynsla, sem hægt er að byggja
á við lagasetningu af því tagi, sem bersýnilega er nauð-
synlegt.
BÓKIN í SÓKN
STERKAR líkur eru á því að verðstríð á bókamarkaði
hafi aukið bóksölu að mun. Það má m.a. lesa út úr
fréttaskýringu hér blaðinu í gær. Stórmarkaðir riðu á
vaðið og lækkuðu bókaverð umtalsvert síðustu vikur
fyrir jólin. Viðbrögð markaðarins létu ekki á sér standa.
Bækur streyma inn á heimili „bókaþjóðarinnar“ á að-
ventunni.
Verzlunarstjóri stórrar bóksölu komst svo að orði í
viðtali við blaðið í gær: „Aukin sala hefur skilað sér til
okkar og undanfarin jól hafa verið okkur góð. Fyrir
nokkrum árum var fólk að kvarta undan háu verði á
bókum. Þetta eru viðbrögð markaðarins við því - og fólk
hefur verðlaunað hann með því að kaupa bækur í aukn-
um mæli.“
Þetta eru ánægjulegt tíðindi. Fyrir nokkrum árum
höfðu margir áhyggjur af að lestur bóka mundi minnka
mjög vegna aukinnar samkeppni frá nýjum fjölmiðlum,
sjónvarpi, myndböndum o.fl. Raunin hefur orðið önnur,
bæði hér og annars staðar. Flest bendir til að lestur
bóka sé að aukast, framleiðsla bóka er orðin tækni-
væddari og margvíslegar framfarir hafa orðið í bókaút-
gáfu. Við Islendingar þurfum að gera meira til þess að
ýta undir útgáfu góðra bóka. Þær auðga menningarlíf
okkar mjög.
Jafnrétti og
forréttindi
Það var ekki aðeins sá hluti umsóknarinnar,
sem varðaði almenna veiðileyfið, sem Hæsti-
réttur ógilti, segir Hörður Einarsson, heldur
einnig synjun sjávarútvegsráðuneytisins á
umsókn Valdimars um aflaheimildir.
OKKUÐ hef-
ur borið á því
í umræðum
undanfarna
daga um dóm Hæsta-
réttar í svokölluðu
kvótamáli, að sumir
þeirra, sem hafa tjáð sig
um efni dómsins, hafa
talið sig eiga erfitt með
að túlka hann og draga
af honum ályktanir. Eg
hefi ekki fundið fyrir
erfiðleikum af þessu
tagi, og ætla hér í stuttu
máli að freista þess að
gera grein fyrir skiln-
ingi mínum á dóminum
og þeim sjónarmiðum, sem ég tel
koma þar fram.
Til skilnings á þessum dómi
Hæstaréttar er það nauðsynleg byrj-
un að lesa dóminn í heild (en líta t.d.
ekki aðeins á eitthvert eitt orð í text-
anum eða eingöngu vísun til einnar
lagagreinar). Það má byrja á því að
lesa kröfugerð sóknaraðilans Valdi-
mars Jóhannessonar, en Hæstiréttur
tók hana að öllu leyti til greina í
dómsorði sínu. „Afrýjandi [þ.e. Valdi-
mar] krefst þess, að dæmd verði
ógild sú ákvörðun sjávarútvegsráðu-
neytisins 10. desember 1996 að synja
sér leyfís til veiða í atvinnuskyni og
aflaheimilda í fiskveiðilandhelgi Is-
lands í þeim tegundum sjávarafurða,
sem tilgreindar voru í
umsókninni." I dóminum
er það skilmerkilega
rakið, að Valdimar vísaði
í umsókn sinni til 1. og 2.
mgr. 4. gr. laga um
stjórn fiskveiða, sem
fjalla um almennt leyfi
til veiða í atvinnuskyni
og veiðar, sem háðar eru
sérstökum leyfum. I um-
sókn sinni tók Valdimar
fram, að hann færi fram
á ofangreind leyfi „þrátt
fyrir ákvæði 5. gr. lag-
anna“, en samkvæmt
þeirri grein er það aðal-
reglan, að við veitingu
leyfa til veiða í atvinnuskyni komi til
greina þau skip ein, sem veiðileyfi
fengu með lögum frá 1988 eða skip,
sem komið hafa í þeirra stað. Það er
síðan sjávarútvegsráðuneytið, sem
hafnar umsókn Valdimars með vísan
til þess, að hann var ekki þegar inni í
fiskveiðikerfinu.
Það er þannig ljóst, að í umsókn
Valdimars, sem sjávarútvegsráðu-
neytið hafnaði, var bæði farið fram á
almennt veiðileyfi og tilteknar afla-
heimildii' (500 tonn af þorski o.s.frv.).
Það er þessi synjun, sem Hæstirétt-
ur ógilti í heild sinni. Það var ekki að-
eins sá hluti umsóknarinnar, sem
varðaði almenna veiðileyfið, sem
Hæstiréttur ógilti, eins og sumir
Hörður Einarsson
„Góður tími
til að hætta“
Magnús Einarsson yfírlögregluþjónn í
Kópavogi lætur af störfum um næstu áramót
eftir 40 ára starf í lögreglunni. Örlygur
Sigurjónsson komst að því að Magnús hóf
störf í lögreglunni í Reykjavík hinn 15.
janúar árið 1958, þá 21 árs gamall.
RÁTT fyrir glæsilegt atgervi
Magnúsar og frískleika, sem
margir þrítugir menn mættu
vera stoltir af kveður Magn-
ús starfsvettvang sinn nú, með fullri
trú á sér yngri mönnum og á honum
er að heyra að hann að vilji hætta á
meðan hann enn getur bleytt smjörið.
„Mér finnst þetta afskaplega góð-
ur tími til að hætta,“ segir Magnús.
„Ég hef getað hætt síðastliðin tvö ár
miðað við 95 ára regluna og að auki
er ég í afskaplega góðu líkamlegu
formi. Ég setti mér það markmið á
yngri árum að verða ekki gamall yf-
irmaður og sagði við lögregluþjón-
ana mína eitt sinn að það væri allt í
lagi að vera leiðinlegur yfirmaður, en
það væri hins vegar ekki skemmti-
legt að vera bæði gamall og leiðin-
legur yfirmaður," segir Magnús.
„Þegar maður er orðinn gamall
hættir manni til að sjá ekki lengur
þær nýjungar, sem nauðsynlegar eru
til að viðhalda bestu hugsanlegri lög-
reglustarfsemi hverju sinni. Maður
þarf að vera með frjóan huga allan
tímann og þótt lög hafi ekki breyst
mikið í áranna rás, þá gætu túlkanir
á þeim hafa breyst nokkuð og þeim
þarf að fylgjast með. Nýjungar og
tækni í löggæslumálum eru orðnar
feiknamiklar núorðið svo að vart er
hægt að líkja því saman við það sem
áður var. Ég hugsa að lögreglan
þurfí jafnvel að taka sér enn meira
tak í að tileinka sér nýjustu tækni,
sem er komin á markaðinn."
Bóndi eða lögregluþjónn
Magnús er fæddur í Reykjavík 3.
janúar árið 1937 og ólst upp á
bemskuheimili sínu við Kárastíg.
Foreldrar hans voru Einar Sigurjón
Magnússon atvinnubifreiðastjóri og
Anna Guðmundsdóttir húsmóðir.
Magnús ákvað ungur að árum að ger-
ast lögregluþjónn og segir fyrirmynd
sína hafa verið föðurömmubróður
sinn, Þórð Geirsson, sem var lög-
regluþjónn, eða næturvörður eins og
það hét í þá daga.
„Þórður kom stundum í heimsókn á
Kárastíginn og sagði mér sögur af
störfum sínum og þá ákvað ég að ger-
ast lögregluþjónn. Ég hafði um tíma
hugsað mér að verða bóndi, en
ákvörðunina tók ég fyrir alvöru þegar
Erlingur Pálsson þáverandi yfifrlög-
regluþjónn í Reykjavík, sem var
hafa viljað lesa út úr dómi réttarins.
Hæstiréttur ógilti einnig synjun sjáv-
arútvegsráðuneytisins á umsókn
Valdimars um aflaheimildir.
Þær ástæður, sem Hæstiréttur
byggir ógildingu sína á og umfjöllun-
in í dómsforsendunum, sýna ótvírætt,
að rétturinn telur sömu sjónarmið
eiga að gilda um veitingu almennra
veiðileyfa og veitipgu aflaheimilda úr
nytjástofnum á Islandsmiðum, sem
eru sameign íslenzku þjóðarinnar:
ákvæði stjórnarskrárinnar um jafn-
rétti og atvinnufrelsi. „Svigi'úm lög-
gjafans til að takmarka fiskveiðar og
ákvarða tilhögun úthlutunar veiði-
heimilda verður að meta í ljósi hinnar
almennu stefnumörkunar 1. gr. laga
nr. 38/1990 [ákvæðið um sameign
þjóðarinnar á fiskistofnunum í lögun-
um um stjórn fiskveiða] og þeh'ra
ákvæða stjórnarskrárinnar, sem
nefnd hafa verið [um jafnrétti og at-
vinnufrelsi].“ - „Þegar allt er virt
verður ekki fallist á, að til frambúðar
sé heimilt að gera þann greinarmun á
mönnum, sem hér hefur verið lýst,“
segir Hæstiréttur og vísar þar til lýs-
ingar sinnar á þein'i mismunun, sem
gildir samkvæmt núgildandi lögum
um stjórn fiskveiða á veitingu veiði-
leyfa og veiðiheimilda. Er þetta
óskýrt?
Hæstiréttur staðfesti m.a. með
þeim dómi sínum, sem hér hefur ver-
ið gerður að umræðuefni, að sam-
kvæmt íslenzku stjórnarskránni skuli
allir vera jafnir fyrh’ lögunum, það
ríki jafnrétti á Islandi. Er það vanda-
mál? Er það vandamál, sem þarf að
bregðast við? Ég vona ekki.
Það eru hins vegar ýmiss konar
forréttindi, sem hafa verið vandamál
hér á landi. Forréttindi eru ekki
mannréttindi. Þegar lögbundin for-
réttindi rekast á stjórnarskrárvarin
mannréttindi, hljóta forréttindin að
víkja. Þeim, sem fylgzt hafa með
hinni stórbættu vernd mannrétt-
inda, sem orðið hefur á íslandi frá
árinu 1990, fyrst fyrir atbeina er-
lendra og íslenzkra dómstóla og síð-
an einnig vegna nýrra mannrétt-
indaákvæða, á ekki að koma þetta á
óvart.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Morgunblaðið/Kristinn
FRUMVARPIÐ um miðlægan gagnagrunn var til umfjöllunar á Alþingi í gær. Greinarhöfundur kemst að þeirri niðurstöðu að það sé ekki jafn Qarlægt
og ætla mætti að hægt væri að láta ú þessa löggjöf reyna, að minnsta kosti hvað einkaréttinn áhrærir, fyrir dómstólum.
Uppfyllir gagnagrunnsfrum-
varpið skilyrði kvótadómsins?
S
1 kvótadómnum taldi Hæstiréttur að tak-
markaður aðgangur að auðlindum þjóðarinn-
ar stríddi gegn stjórnarskránni. Páll Þór-
hallsson fjallar um hvernig veiting einka-
réttar á gerð gagnagrunns á heilbrigðissviði
horfír við út frá þessu sjónarmiði.
Morgunblaðið/Kristinn
„EG setti mér það markmið á yngri árum að verða ekki gamall yfirmað-
ur,“ segir Magnús Einarsson yfirlögregluþjónn, 61 árs að aldri með 40
ára starfsferil í lögreglunni.
kunningi föður míns, spurði mig hvað
ég ætlaði að verða þegar ég yrði stór.
Eg svaraði honum að ég ætlaði að
verða lögregluþjónn eins og Þórður
frændi. Hann sagði mér þá að ég
skyldi hafa samband við sig þegar þar
að kæmi. Tvítugur að aldri bankaði
ég upp á hjá honum og var síðan tek-
inn inn í lögregluskólann, sem hófst
15. janúar árið 1958.“
Fyrstu árin í lögreglunni var
Magnús skráður „á götuna“ eins og
það var kallað og á stöðvarbíl lög-
reglustöðvarinnar. „Það voru aðal-
lega þrír eftirlitsbílar í Reykjavík þá,
auk stöðvarbílsins, sem við fótgöngu-
liðarnir fórum á í útköll þriðju hverja
klukkustund á vaktinni, en hinar tvær
vorum við fótgangandi í bænum,"
segir Magnús.
f gæruúlpu á
lögreglumótorhjóli um hávetur
Fljótlega eftir að Magnús byrjaði í
lögreglunni, eða árið 1960, var stofn-
uð umferðardeild lögreglunnar, sem
hann lýsir sem fyrstu verulegu breyt-
ingunni í lögi'eglunni í Reykjavík.
Deildin hafði það að markmiði að
þjálfa menn sérstaklega í umferðar-
málefnum í ljósi þeirrar staðreyndar
að mannskaði og eignatjón í umferð-
inni hafði aukist mikið með aukinni
umferð.
„Sigurjón Sigurðsson, þáverandi
lögreglustjóri í Reykjavík, vildi gera
átak í því að sporna við tíðum umferð-
arslysum og halda niðri ofsaakstri og
ölvunarakstri," segir Magnús, sem
var settur í deildina ásamt fjórum
öðrum lögregluþjónum á mótorhjól-
um. „Við vorum á mótorhjólunum frá
7 á morgnana fram til miðnættis og
hjólin voru í notkun allan ársins
hring. Þá vorum við í gæruúlpum á
hjólunum á veturna og með negld
snjódekk á hjólunum og Volkswagen-
vafningskeðjur á dekkjunum. Þetta
þótti gott þá, en ég held að eitthvað
yrði sagt í dag ef þessi búnaður yrði
notaður," segir Magnús, en hann var
ein ellefu ár í bifhjóladeildinni. Á hjól-
unum fóru lögregluþjónarnir á
ákveðna staði víðsvegar í bænum og
átti hver þeirra sitt horn, þar sem
gætur voru hafðar á umferðinni.
„Með umferðardeildinni kom ákveð-
inn vísir að hverfalöggæslunni,“ segir
Magnús. „Varðsvæði mitt var í Laug-
arnesinu og Kleppsholtinu og ég var
alltaf á horni Laugarnesvegar og
Sundlaugavegar í hádeginu, þar sem
vegfarendur gátu komið og hitt mig
og rætt umferðarmálefni sem lágu
þeim á hjarta." Magnús segir engan
vafa leika á því að alvarlegustu um-
ferðarslysunum fækkaði verulega
með stofnun umferðardeildarinnar.
Lipurð og kurteisi með batnandi um-
ferðarmenningu jókst eftir að lögregl-
an varð sýnilegri og málefnið fékk
mikla fjölmiðlaumræðu og naut
stuðnings almennings.
Þjónustuhlutverk
lögreglunnar
Þeir eni ófáir lögregluþjónarnir,
sem Magnús hefur fóstrað á ferli sín-
um. Boðskapur hans til ungra lög-
reglumanna og -kvenna, sem eru við
upphaf ferils síns í löggæslunni er á
þá leið að taka ekki aðfínnslum of per-
sónulega því lögreglan sé fyrst og
fremst í þjónustuhlutverki. „I nútíma-
þjóðfélagi er umræða mjög opin og
miskunnarlausari en áður og lögregl-
an þarf að gæta þess að taka ekki
hvers kyns gagnrýni of nærri sér,“
segir Magnús að lokum.
U HLIÐ hugmyndarinnar um
miðlægan gagnagrunn á heil-
brigðissviði sem hvað mestur
styrr hefur staðið um er veiting
einkaréttai’ til allt að tólf ára. Hingað
til hefur helst verið fjallað um einka-
réttinn út frá sjónarhóli samkeppnis-
reglna samningsins um Evrópska efna-
hagssvæðið. Það mál er í raun nú í því
horfi að Lagastofnun Háskóla Islands
(eða þeir lögfræðingar sem hún fól að
fjalla um málið að beiðni Islenskrar
erfðagreiningar) taldi að líklega slyppi
frumvarpið að mestu leyti fyrir hom
hvað þetta varðai'.
Samkeppnisstofnun er á öðm máli
eins og fram kemur í umsögn stofn-
unarinnar um frumvarpið. Telur hún
að veiting einkaréttar brjóti gegn
samningnum um Evrópska efnahags-
svæðið. Ríkisstjórnin og meirihluti
heilbrigðis- og trygginganefndar hafa
greinilega álitið lögfræðinga laga-
stofnunar trúverðugri því einkarétt-
urinn er enn inni í frumvarpinu nú
þegar lokaspretturinn í gegnum
þingið er að hefjast.
I umræðunni um þennan þátt
frumvarpsins hafa menn hins vegar
lengst af ekki nefnt ákvæði stjórnar-
skrárinnar um atvinnufrelsi og jafn-
ræði borgaranna. Ein skýringin á
þessari þögn lögfræðinga er sú að at-
vinnufrelsisákvæðið sem nú er í 75.
gr. hefur hingað til haft litla sem
enga þýðingu í réttarframkvæmd og
var í raun allt að því fallið í gleymsku.
Jafnræðisreglan í 65. gr. er líka svo
opin að á meðan ákvæðið er jafn nýtt
og raun ber vitni (frá 1995) og lítil
sem engin dómaframkvæmd Hæsta-
réttar liggur fyrir þá hafa
fæstii' hugmynd um, lög-
fræðingar eða aðrir, hvað í
reglu þessari geti falist.
Það virtist álíka gáfulegt
að spyrja hvort jafnræði
væri brotið með einum
gagnagrunni eins og að telja það mis-
munun að það væri einungis einn for-
seti í landinu.
Hin skýringin á þögninni um
stjórnarskrárákvæði þessi er sú að
jafnvel frumlegustu lögfræðingar
gátu vart ímyndað sér hvernig ætti
að geta reynt á þessi ákvæði í tengsl-
um við gagnagrunnsfrumvarpið. Þar
var þó raunhæfara að búast við því að
Eftirlitsstofnun EFTA myndi láta
málið til sín taka og er reyndar ekki
útséð um að það gerist. Því virtust
samkeppnisreglur EES miklu nær-
tækari.
Endurlífgun
stjórnarskrárinnar
Þá gerist það einmitt að Hæstirétt-
„í báðum
tilvikum
atvinnufrelsið
f húfi “
ur fellir dóm þar sem þessi tvö
ákvæði stjórnarskrárinnar eru í aðal-
hlutverki. Hæstiréttur segir í kvóta-
dómnum frá síðastliðnum fimmtudegi
að ekki megi takmarka atvinnufrelsi
manna nema gæta um leið að jafn-
ræði borgaranna og að því að ekki sé
gengið lengra en þörf krefur. Fleiri
en einn prófessor hefur sagt við und-
imtaðan að þarna hafi verið vatna-
skil á ferðinni að því leyti að hingað
til hefur hið íslenska lögfræðisamfé-
lag einungis nálgast kvótann út frá
spurningunni um réttindi útgerðar-
manna, en ekki frá þeim sjónarhóli
hvort aðrir landsmenn gætu átt
þarna stjórnarskrárvarin réttindi.
Er með einhverjum hætti hægt að
heimfæra þennan dóm upp á gagna-
grunnsfrumvarpið og veitingu sér-
leyfis sem í því felst? Röksemda-
færslan hjá Hæstarétti fylgir þekktu
mynstri sem segja má að sé orðið við-
tekið hjá helstu stjórnarskrárdóm-
stólum álfunnar og Mannréttinda-
dómstóli Evrópu. Spurt er hvort um
skerðingu réttinda hafi verið að
ræða, hvort hún hafi þjónað lögmætu
markmiði, og hvort gengið sé lengra
en nauðsyn krefur.
Aðstæður varðandi kvótann og sér-
leyfið til gerðar gagnagrunns eru
auðvitað ólíkar þótt finna megi eitt og
annað sem er sameiginlegt. Fyrir það
fyrsta má segja að í báðum tilvikum
sé atvinnufrelsið í húfi, annars vegar
frelsi til fiskveiða en hins vegar frelsi
til erfðarannsókna.
Hæstiréttur taldi að lög um stjórn
fiskveiða fælu í sér skerðingu á at-
vinnufrelsinu, þar sem sóknargeta og
--------- hámarskafli eru takmörk-
uð. Þótt það sé ekki jafn
augljóst mætti sömuleiðis
ætla að gagnagrunnfrum-
varpið teldist fela í sér tak-
_________ mörkun á atvinnufrelsi,
þ.e. atvinnufrelsi annarra
en rekstrarleyfishafans. Ekki endi-
lega vegna þess að þeir fengju ekki
rekstrarleyfið sem slíkt heldur vegna
óbeinna áhrifa á starfsumhverfi
þeirra, erfiðara verður hugsanlega að
nálgast upplýsingar hjá sjúki'astofn-
unum til að vinna úr sjálfstætt en ella.
Hvert er markimðið?
Hæstiréttur taldi að löggjafanum
væri heimilt að takmarka fiskveiðar í
fiskverndarskyni, þar væri hið lög-
mæta markmið. Hvaða sjónarmið
búa að baki takmörkuninni í gagna-
grunnsfrumvarpinu er hins vegar
erfiðara að segja til um. Fram hefur
komið hjá heilbrigðisráðuneytinu að
kostnaðurinn við gerð gagnagi'unns-
ins verði það mikill að enginn fáist til
að gera hann nema rekstrarleyfishaf-
inn sé einn um hituna. Eins hefur
komið fram hjá ráðuneytinu að sá
sem eigi hugmyndina eigi að njóta
forgangs. Síðarnefnda sjónarmiðið
teldist örugglega ekki gott og gilt ef
á reyndi fyrir dómstólum. Fyrra
sjónamiðið hefur lítt verið rökstutt
eins og Samkeppnisstofnun benti á í
umsögn sinni um gagnagrunnsfrum-
varpið.
Það sjónannið sem helst myndi
teljast lögmætt er þó væntanlega
persónuverndin, þ.e.a.s. að það sé
ekkert vit í því að vera með marga
gagnagrunna af þessu tagi. Gallinn er
sá að löggjafinn hefur lítið sem ekk-
ert haldið þessu sjónarmiði á lofti.
Jafnræði
Hæstiréttur taldi að við takmörk-
unina yrði að gæta jafnræðis og þar
skorti upp á að lög um stjórn fisk-
veiða væru fullnægjandi. Bæði kvót-
anum og rekstrarleyfi til gerðar
gagnagrunns samkvæmt frumvarp-
inu er úthlutað til afmarkaðs hóps.
Hvað kvótann áhrærir eru þó þau
rök að viðtakendur eru þeir sem
nutu atvinnuréttinda fyrir í grein-
inni. Ekkert slíkt á við um gagna-
grunninn. Á hinn bóginn negldi lög-
gjafinn það niður varðandi kvótann
hverjir gætu nýtt sér auðlindina en
samkvæmt gagnagrunnsfrumvarp-
inu er öllum heimilt að sækja um
rekstrarleyfið, mismununin er ekki
eins frekleg.
Það er því ekki gott að segja
hvernig gagnagrunnsfrumvarpið
kemur út að þessu leyti. Það má þó
benda á að sjónarmiðið um sameign
þjóðarinnar á fiskimiðum hlýtur
einnig að eiga við um þá auðlegð sem
felst í einsleitu erfðamengi, góðu
heilbrigðiskerfi og mikilli ættfræði-
vitneskju.
Meðalhófsreglan
Þá telur Hæstiréttur að til þess að
takmörkun atvinnufrelsis sé lögmæt
verði ríkið að sýna fram á að ekki
hafi verið aðrar vægari leiðir færar.
með öðrum orðum að þessi takmörk-
un sem varð fyrir valinu hafi verið
nauðsynleg til að ná því markmiði
sem að var stefnt. Það er einmitt oft
lykilatriði varðandi dóma á mann-
réttindasviðinu hvort svokölluð með-
alhófsregla, sem Hæstiréttur beitir
þarna, er uppfyllt af hálfu ríkisins.
Ekki tókst ríkinu að sýna fram á
þetta fyrir dómi í kvótamálinu. En
það má einnig halda því fram að lög-
gjafanum beri að gæta að þessu
sjónarmiði á undirbúningsstigi lög-
gjafar en ekki einungis þegar að því
kemur að verja gerðirnar fyrir rétti
síðar meir. Það þýðir líka lítið að
halda fram rökum fyrir dómi um
nauðsyn takmörkunar sem engu
hlutverki gegndu þegar löggjöf var
undirbúin.
Þarna skortir töluvert upp á að
nægileg rök hafi komið fram við und-
irbúning gagnagi’unnsfrumvarpsins.
Þannig var ákveðið strax í upphafi að
einkaréttur skyldi veittur og öllum
öðrum hugmyndum hefur verið hafn-
að án mikillar umhugsunar eða skoð-
unar. Þess má geta að Samkeppnis-
stofnun mat það einmitt í sinni um-
sögn hvort þessi nauðsyn væri fyrir
hendi en ESB-dómstóllinn sem ræð-
ur mestu um skýringu Rómarsátt-
málans og sambærilegra ákvæða í
EES-samningnum hefur talið að slíkt
mat ætti að fara fram þegar athugað
er hvort setja megi á fót einokunar-
starfsemi í skjóli ríkisvalds. Taldi
Samkeppnisstofnun þessa nauðsyn
ekki fyrir hendi.
Dómstólaleiðin
Það má því segja að ýmsan lær-
dóm megi draga af kvótadómnum um
viðkomandi stj órnar skrárákvæ ði
sem má svo aftur nýta sér til að
skoða gagnagrunnsfrumvarpið í nýju
Ijósi. En kvótadómurinn markar
einnig tímamót að því leyti að þar
gafst almennum borgara sem átti
engra sérstakra hagsmuna að gæta
færi á að láta reyna almennt á til-'
tekna löggjöf. Sömu formúlu virðist
mega nota um gagnagrunninn; þeir
sem ekki hljóti rekstrarleyfi geti bor-
ið synjun heilbrigðisráðhen-a undir
dómstóla. Það virðist því ekki jafn
fjarlægt og ætla mátti að hægt væri
að láta á þessa löggjöf reyna, að
minnsta kosti hvað einkaréttinn
áhrærir, fyrir dómstólum.