Morgunblaðið - 09.12.1998, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 9. DESEMBER 1998 41.%
Fiskveiðistj órnun
á villigötum
UM fátt hafa orðið
illvígari deilur síðustu
árin en það kerfi fisk-
veiðistjórnunar sem
verið hefur hér við lýði
undanfarin 15 ár. Marg-
ir hafa gegnum árin
haldið fram þeirri skoð-
un að 5. grein laga um
fiskveiðistjórnun stang-
ist á við jafnræðisreglu
stjórnarskrárinnar.
Um það held ég þó að
allir hljóti að vera sam-
mála að hér þurfi að
vera einhvers konar
stjóm á fiskveiðum. Með
þeirri tækni sem við ráð-
um yfir, þeirri græðgi
sem við illa ráðum við og
þeim skipastól sem við geram út, sem
er að flestra dómi langtum of stór,
höfum við alla burði til þess að útrýma
eftirsóttum fisktegundum svo ítarlega
að ekki verði úr bætt.
En þótt menn séu sammála um að
fiskveiðum verði að stýra fer því
fjarri að nokkurn tíma hafi verið sátt
um það kerfi sem notað hefur verið
og ósætti við það hefur vaxið hröðum
skrefum og skal engan undra. Þegar
lögin um stjórnun fiskveiða voru sett
árið 1983 og veiðiheimildir bundnar
við þá sem árið áður höfðu haft atr
vinnu af fískveiðum sá líklega enginn
fyrir hver ólög mundu af þessu leiða.
Menn sáu ekki fyrir þá þróun að tekið
yrði í stórum stíl að úrelda báta og
flytja kvóta þeirra til frystitogara,
þannig að þeir sem komið höfðu að
landi með besta hráefnið með
minnstri sóun verðmæta og haldið
uppi atvinnu í litlum sjávarplássum
vora skornir niður við trog. Næst var
því að úrelda frystihúsin og flytja at-
vinnu fólksins út í sjó með hörmuleg-
um afleiðingum fyrir smáþorp út um
land. Þótt tekið væri fram í áður-
nefndum lögum um stjórn fiskveiða
að fiskistofnar við ís-
land séu sameiginleg
eign þjóðarinnar rak að
því fljótlega að þeir sem
höfðu einkarétt á veiði-
heimildum gátu farið að
versla með kvóta sín á
milli. Sú aðferð leiddi til
þess að rýrð voru kjör
sjómanna með því að
þvinga þá til þess að
taka þátt í kvótakaup-
um. Það má hins vegar
telja á fingrum annarrar
handar þá sjómenn sem
nutu góðs af kvótasölu.
Þegar rak svo að því
að útgerðarmönnum
var heimilað að veðsetja
kvóta, hann tók að
ganga að erfðum og togast var á um
kvótaeign í hjóriaskilnaðarmálum
mátti öllum vera ljóst að lagaákvæði
Það hníga engin skyn-
samleg rök að því, seg-
ir Sigríður Jóhannes-
dóttir, að einstaklingur
sem kýs að hætta út-
gerð geti selt forrétt-
indi sín fyrir tugi eða
hundruð milljóna áður
en hann snýr sér að
annarri atvinnu.
um „þjóðareign“ var orðið eins og
hver annar ósmekklegur brandari.
Núverandi kerfi við úthlutun afla-
heimilda hefur haft í för með sér stór-
felldari eignatilfærslu en áður eru
dæmi til í sögu þjóðarinnar. Fámennri
stétt eignamanna hefur verið gefinn
einkaréttur til þess að fénýta þessa
sameign. Það hníga engin skynsamleg
rök að því að einstaklingur sem kýs að
hætta útgerð geti selt forréttindi sín
fyrir tugi eða hundrað milljóna áður
en hann snýr sér að annarri atvinnu.
Það má segja að bragð sé að þá bamið
finrii því að á landsfundi Framsóknar-
flokksins var borin fram afar variærin
hugleiðing um hvort mætti e.t.v. ein-
hverju breyta. Um afgreiðslu flokks-
ins á þeirri tillögu á vel við gamla
vísubrotið: „List er það líka og vinna
/lítið að tæta upp í minna.“ Stjómvöld
hafa staðið dyggan vörð um núverandi
keifi og réttmætri gagnrýni yfirleitt
svai'að út í hött og afgreidd sem öf-
und.
Þegar ég ræddi á Alþingi síðastlið-
ið vor hvort ekki væri ráð að skipta
aukningu á veiðiheimildum með öðr-
um og réttlátari hætti en hingað til
hefði tíðkast svaraði sjávarútvegsráð-
herra því einu að ekki yrði vikið frá
lögum um stjóm fiskveiða. Með dómi
Hæstaréttar era þau lög nú ónýt orð-
in. Því miður gefa viðbrögð ríkis-
stjómarinnar við dómnum ekki mikla
von um að hún taki sönsum fremur en
endranær. Viðbrögðin einkennast af
hroka og geðillsku. Davíð gagnrýnir
Hæstarétt fyrir að hafa ruglast á
hugtökum og skapað óvissu. Halldór
gefur í skyn að ef lög um stjóm fisk-
veiða stangist á við stjómarskrá skuli
stjómarskráin vikja.
Það virðist svo að ríkisstjómin
ætli að hóa saman hópi lögfræðinga í
þeim tilgangi að geta með þrætubók-
arlist haldið núverandi ranglæti til
streitu. I þeim ólögum sem gilt hafa
um stjórn fiskveiða frá árinu 1983 er
innbyggt kerfi óréttlætissóunar og
eignaupptöku. Nýuppkveðinn dómur
Hæstaréttar gefur okkur viðspyrnu
til þess að hnekkja þessu kerfi.
Höfundur er alþingismaður.
Sigríður
Jóhannesdóttir
Vinnuumhverfi í
byggingariðnaði
UNDANFARNAR
vikur hefur verið mikil
umræða í þjóðfélaginu
um rússneskt fyrirtæki
sem unnið hefur að línu-
lögn fyrir Landsvirkjun.
Fyrirtækið hefur verið
uppvíst að því að hlunn-
fara starfsmenn sína í
launum, vinnuaðstöðu
og aðbúnaði. Þau vinnu-
brögð sem fyrirtækið
hefur beitt, þ.e. að láta
starfsmenn sína bera
hluta af þeim kostnaði
sem í framkvæmd
verksins felst, er víða
þekkt í Evrópu. Al-
mennt er starfsemi sem
þessi kölluð „social
dumping“ eða „félagsleg undirboð".
Hún felst í því að starfsmenn njóta
ekki þeirra kjara og réttinda sem
kjarasamningar, lög og reglugerðir
tryggja þeim. Til að bregðast við þess-
um vanda hefur Evrópusambandið
sett reglur og tilskipanir til að tiyggja
rétt launamanna og jafna samkennis-
stöðu fyiirtækja. Þessar reglur gilda
hjá þeim löndum sem eru aðilar að
hinu Evrópska efnahagssvæði. Eitt
þeirra landa er ísland.
En hvernig er ástandið hér?
Þessi umræða hefur leitt huga
minn að ástandi íslenskra launa-
manna og ef til vill öðru fremur í
byggingariðnaði þai- sem ég starfa.
Hvernig er ástandið þar? Hvað varð-
ar launin er ástandið yfirleitt gott.
En þegar komið er að öðrum þáttum
svo sem eins og vinnuumhverfinu er
oft annað uppi á teningnum. Það er
algengt að byggingamönnum sé ekki
tryggð sú aðstaða sem þeim ber
samkvæmt lögum um
vinnuvernd frá 1980 og
reglum og reglugerðum
um vinnuumhverfi. Þar
má nefna vinnuaðstöðu,
s.s. vinnuskúra eða svo-
kallaða kaffiskúra. Þar
á að vera forstofa, fata-
skápar, snyrting, sturta
og aðstaða til að neyta
matar.
Víða er þessi aðstaða
algerlega ófullnægj-
andi. Sums staðar gegn-
ir kaffistofan því hlut-
verki að vera jafnframt
fata- og verkfæra-
geymsla. Snyrtingin er
stundum úti undir vegg
eða næsti staur. Það
finnast vinnustaðir þar sem ekki er
aðgangur að rennandi vatni og hand-
laugum og á mörgum útivinnustöð-
um hafa menn eingöngu aðgang að
köldu vatni til þvotta.
Snyrtingin er stundum,
segir Guðmundur
Omar Guðmundsson,
úti undir vegg
eða næsti staur.
Hafi einhver haldið að ég hafi farið
áravillt þá er svo ekki. Ég er að lýsa
því ástandi sem allt of margir bygg-
ingamenn búa við árið 1998. Auk
þess að ástandið er eins og áðui’ er
lýst þurfa þeir að búa við þetta
ástand í útivinnu yfir veturinn.
Þegar unnið er úti í kulda og
vætutíð eiga starfsmenn rétt á að fá
Guðmundur
Ómar Guðmundsson
persónuhlífar gegn kulda og regni.
Yfirleitt er hér um að ræða kulda-
eða regngalla auk þess að fá viðeig-
andi hlífar fyrir hendur og fætur.
Þessi réttur starfsmanna er tryggð-
ur með reglugerð sem gefin var út
1994. Ekki hefur en tekist fjórum ár-
um síðar að fá öll fyrirtæki í bygg-
ingariðnaði til að fara eftir þessari
reglugerð. Þessi atriði sem ég hef
nefnt hér að framan eru dæmi um fé-
lagsleg undirboð. Þar sem starfs-
menn era látnir bera með beinum
eða óbeinum hætti hluta af þeim
kostnaði sem verktaki eða fvrirtæki
á sannanlega að bera.
Það sem betur má fara
Það ástand sem að framan er lýst
á sem betur fer ekki við öll fyrirtæki
í byggingariðnaði. Mörg þeirra
standa sig mjög vel og tryggja
starfsmönnum sínum þá aðstöðu og
búnað sem þeim ber. Eitt dæmi vil
ég sérstaklega nefna hér í lokin sem
dæmi um góða framkvæmd. Bygg-
ingafélagið Hyrna ehf. á Akureyri og
Verkmenntaskólinn á Akureyri hafa
gert samning um að skólinn smíði
stai’fsmannaaðstöðu fyrir fyrirtækið.
Þetta ágæta framtak tryggir starfs-
mönnum fyrirtækisins góða framtíð-
aj- aðstöðu jafnfram sem það gefur
nemendum í húsasmíði við Verk-
menntaskólann tækifæri til að takast
á við raunverulegt verkefni.
Að lokum vil ég beina því til bygg-
ingafyrirtækja að þau kynni sér
hvaða reglur gilda á íslenskum
vinnumarkaði. Ekki bara kynni sér
þær heldur að þau fari eftir þeim.
Senn styttist í að við stígum inn í
nýja öld. Er ekki einmitt nú rétti
tíminn fyrir þau fyrirtæki í bygging-
ariðnaði þar sem aðbúnaðarmálum
er ábótavant að taka virkilega vel á
og mæta nýrri öld með því að bjóða
starfsmönnum sínum upp á vinnu-
umhverfi sem er í fullu samræmi við
lög og reglur.
Höfundur er formaður Félags bygg-
ingarnanna, Eyjafirði.
Baráttan
um fískinn
Ólafur
Þorláksson
Á undanförnum miss-
erum hafa verið í gangi
nokkrar deilur á milli
aðila í sjávarútvegi.
Annarsvegar smábáta-
eigenda, sem gjaman
kalla stórútgerðarmenn
sægreifa, og svo aftur
stórútgerðarmanna (_að-
alráðamanna í LIU,
með Kristján Ragnars-
son á oddinum), sem
kalla smábátaeigendur
(trillukarla) frekjudalla,
vegna þess að þeir vilja
stærri hlut en 3% af
leyfðum veiðikvóta.
Þótt sá sem þetta
skrifar, eigi engra
hagsmuna að gæta í þessari at-
vinnugrein, geri ég mér að fullu
Ijóst mikilvægi hennar fyrir þjóðar-
búið. Ég sakna þess því í þessari
umræðu, að ég hefí hvergi rekist á
það, hvernig hagkvæmast væri fyrir
þjóðfélagið að hún væri rekin. Þess
vegna langar mig að vekja þá um-
ræðu með þessum línum og gera
samanburð á veiðiaðferðum.
Oft finnst mér að stórhugur hafi
ráðið meir en fyrirhyggja i grein-
inni. Ég tel t.d. misráðið að færa
fiskvinnsluna út á sjó. Frá mínum
sjónarhóh lítur dæmið þannig út:
Frystitogari mun kosta 1-1,5 millj-
Ef stórútgerðin fer á
hausinn skelfur héraðið
eða lánastofnunin, segir
Olafur Þorláksson.
En þó trillukarl leggi
upp laupana blaktir
varla hár á höfði.
arða og vextir af þeirri upphæð
öðru hvoru megin við 100 milljónir.
Þetta skip aflar kannske 3-4 þúsund
tonna af fiski árlega. Þennan afla
gætu svo sem 10 smábátar, sem
ekki kosta meira en sem nemur
vöxtum af togaranum, auðveldlega
dregið að landi.
Togarinn nýtir aðeins 40% af hrá-
efni sem sagt er, hitt fer í sjóinn.
Smábátarnir koma með allan afia að
landi og allt er gert að verðmætri
útflutningsvöru. Togarinn veitir um
30 manns atvinnu en 10 bátarnir
a.m.k. þrefalt fleiri beint og óbeint.
Ef regnskógi, sem er fullur af lífi,
er eytt, myndast bara eyðimörk þar
sem lítið líf finnst.
Togarinn skefur og sléttar botn-
inn svo allt skjól hverfur fyrir upp-
vaxandi ungviði. Eftir verður eyði-
mörk, líkt og þegar skógum er eytt.
Tiillukarlinn festir kannske færið
sitt í hraunnibbu og slítur, en botn-
inn er óskemmdur. Togarinn með 3-
5 þús. ha. vél, sem er í gangi
kannske 300 sólarhringa á ári,
mengar eins og lítið stóriðjuver (og
svo erum við að vandræðast yfir of
litlum mengunarkvóta). En 10 smá-
bátamir sem eru á sjó hluta úr sól-
arhring 200 daga á ári menga aðeins
brot af mengun togarans. Togarinn
mengar því bæði hafið með að henda
í það aftur kannske 60% af aflanum
og andrúmsloftið með spúandi
reykjarsvælunni frá 5.000 ha. vél-
inni. Margir hafa séð í sjónvarpi út-
troðinn pokann af fiski, margi'a
metra langan og 2-3 m í þvermál,
dreginn inn um skut á togaranum og
karlamfr spígsporandi ofan á allri
kösinni. Skyldi ekki vera orðinn
Listrænar jólagjafir|
gallerí
Listakot
einskonar plokkfiskur
neðst í pokanum og
skyldi ekki hafinu vera
skilað til baka ein-
hverju af þessum afla?
Hvemig yrði tekið á
trillusjómanninum,
væri hann staðinn að
slíkri meðferð á aflan-
um?
Ef stórútgerðin fer á (
hausinn skelfur héraðið
eða lánastofnunin. En
þó trillukarl leggi upp
laupana blaktir varla
hár á höfði. Svo er það
mannlegi þátturinn.
Þeir sægreifar telja hve
mörg þúsund lands-
menn séu hluthafar í stórútgerðum.
Sú eign er nú æði ópersónuleg, þó
menn eigi kannske eitthvert brot úr
% og geta á engan hátt haft áhrif á
stjórn fyrirtækisins.
Ég skil vel þær tilfinningar, sem
hljóta að fara um huga trillukarlsins
þegar hann byrjar að draga línuna á
lognkyrrum vormorgni þegar sólin,
nýkomin á loft, glitrar á spegilslétt- ''
um haffletinum. Linan flýtur uppi
svo langt sem augað eygir og fiskur
á öðrum og þriðja hverjum ki’ók. Já,
betra á dauðlegi heimurinn eigi -
karlinn á trillunni er kóngur um
stund og kórónulaus á hann ríki og
álfur.
Niðurstaða þessara hugleiðinga
er, að við eigum að stórauka afla
landróðrabáta, sérstaklega þeirra
sem veiða á króka, jafnvel gefa
handfæraveiðar frjálsar um tíma til
reynslu. Banna allar togveiðar á »•
hrygningar- og uppeldisstöðvum.
Beina frystitogurum meir á fjarlæg
mið, en ísfisktogarar gætu stundað
veiðar með landinu til jöfnunar á
hráefni fyrir landvinnslu.
í umræðunni um auðlindagjaldið
hefi ég aðeins lesið eftir einum
fylgjanda þess, að nota skuli fé það
sem inn kæmi til að grynna á skuld-
um ríkisins. Hinir hafa yfirleitt vilj-
að nota féð til að minnka skatta eða
nota á annan hátt til að efla velferð-
arkerfið.
Með öðrum orðum veita því út í
hagkerfið, þ.e. flytja inn meira af
bflum og fara í fleiri ferðir til út-
landa, svo hætt er við að með auð-
lindagjaldi gæti myndast enn eitt .
ríkisapparatið, sem ekki sér fyrir 1
endann á, þó hugmyndin sé ekki að
öllu leyti fráleit.
Höfundur er bóndi.

I
DeLonghi
PRIMA
Lítil og létt,
abeins 4 kg.
Kraftmikil,
1250W
4 þrepa
síun
Inndregin
snúra
Sogstykkjahólf
Val um tvœr gerbir á aöeins
7,900, og 9,900,-
__ FYRSTA A FLOKKS
/rQniX
HATUNI6A REYKJAVIK SIMI 552 4420