Morgunblaðið - 30.12.1998, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1998 37
Nýtt stjórnkerfí fískveiða
í SUMAR skrifaði ég
grein í Fiskifréttir um
mögulega leið til að
stjórna fískveiðum, en
sú ábending virðist ekki
hafa hlotið hljómgrunn.
Vonandi vakna þeir
stjórnmálamenn sem í
dag kalla eftir hug-
myndum að nýju fisk-
veiðistjómunarkerfi við
lestur þessarar greinai’.
Fiskveiðum á að stjórna
þannig að allir þegnar
þjóðfélagsins geti vel
við unað. Peningar hafa
það vald sem til þarf, sé
þeim rétt beitt. Eigandi
auðlindarinnar, islenska
þjóðin, á að innheimta
gjald fyrir afnot fiskimiðanna. Setja
á lög um að allur fiskur verði seldur
á fiskmörkuðum og þeir sjái um inn-
heimtu veiðigjalds um leið og
greiðsla fyrii- fisksölu fer fram.
Gjaldið skal notað til að stjórna sókn
í alla fiskistofna. Ef takmarka þarf
sókn í einhvem fiskistofn á að
hækka gjaldið það mikið að ekki
verði hagkvæmt fyrir alla að sækja í
þennan stofn. Ef þessi leið er notuð
við stjórnun fiskveiða er öllum lands-
mönnum gefinn jafn aðgangur að
auðlindinni, hvort sem er til vinnslu
eða veiða. Viðkomandi fisktegund,
sem takmarka á sókn í, á að nota
sem meðafla við sókn í aðrar fiskteg-
undir. Með slíkri stjórnun myndi
brottkast á fiski heyra sögunni til.
Oft heyrast þau rök að ekki sé hægt
að leggja niður núverandi kerfi vegna
kostnaðai- sem lagt hefur verið í
vegna kvótakaupa. Þetta er mikill
misskilningur. Veiðirétturinn verður
áfi-am fyrir hendi í nýju stjómkerfi og
nýtist þeim að fullu sem í dag eru í út-
gerð. Það sem tapast er svokallað
brask með veiðiheimildir sem eru
samkvæmt lögum eign íslensku þjóð-
arinnar. Ef haldið er áfram á sömu
braut og gert er í dag, þá mun mjög
þröngur hópur manna eignast auð-
lindina innan fárra ára. Snúi ríkis-
stjómin ekki frá núverandi stjómkerfi
fiskveiða svo fljótt sem auðið er verð-
ur maður að halda að vilji hennar sé
að koma auðlindinni í hendur fárra
einstaklinga líkt og öðrum eignum í
eigu ríkisins.
Ég leyfi mér að halda
því fram að í núverandi
stjómkerfi sé öðrum
hverjum þorski hent
dauðum í sjóinn aftur.
Það þýðir í raun að tvö
hundruð þúsund tonn af
þorski fara dauð í sjóinn
á árinu 1998. Ég get ekki
séð að núverandi fisk-
veiðistjómunarkerfi sem
á að byggja upp fiski-
stofna geti orðið árang-
ursríkt með þvílíkri um-
gengni um auðlindina.
Mér sýnist reyndar
stjómkerfið frekar vera
notað sem verslunarvara
með veiðiheimildir en til
uppbyggingar á fiski-
stofnum. Hvað varðar brottkast á
þorski í núverandi kerfi þá er að hluta
til hægt að rekja það til þess að leigu-
verð á kvóta er of hátt (90-100 kr. á
kg). Það kemur ekki til með að lækka
vegna þess að fleiri vilja en fá, nema
þorskstofninn fari í lægð líkt og nú er
að gerast með rækjuna. Það er enn-
fremur staðreynd að of varlega hefur
Eg leyfi mér að halda
því fram, segir Hrólfur
S. Gunnarsson, að
í núverandi stjórnkerfí
sé öðrum hverjum
þorski hent dauðum
í sjóinn aftur.
verið farið við veiðar á þorsk síðustu
3-4 ár. Það sannast best með því hvað
brottkast á þorski er mikið. Én mun
umgengnin við auðlindina eitthvað
batna með nýju stjómkerfi? Því svara
ég hiklaust játandi, því að brottkast á
fiski verður úr sögunni. Þetta kerfi
myndi ýta undir það að koma með all-
an afla að landi. Maður skyldi ætla að
stjóm Hafrannsóknastofnunar mælti
fyrir slíku keifi að brottkast heyrði
sögunni til. Ég skora á stjóm Hafró að
fara strax af stað í lagfæringar á nú-
verandi kerfi, þó ekki væri til annars
en að búa til réttan grann fyrir fiski-
fræðingana til að reikna út frá. Sé sá
viiji ekki fyrir hendi má það ljóst vera
að hugmyndafræðin er ekki fólgin í
vemdun fiskistofna heldur sé það fjár-
málaspillingin í núverandi kvótakeifi.
Fari fram sem hoifir sé ég ekki annað
en spillingin aukist, óánægðum fjölgi
og íslenska hagkeifið hi-ynji. Ég ætla
ekki að allur vandi leysist með gjald-
tökunni einni saman, það verður að
setja lög og reglur um tilhögun sjálfi'a
veiðanna. Það era í dag í gildi lög um
brottkast á fiski, þeim er bai'a því mið-
ur ekki fylgt eftir. Það leysir engan
vanda að koma á gjaldtöku í núverandi
kerfi og því síður uppboðsmarkaði á
veiðiheimildum, sem nýstofnuð stjóm-
málasamtök ætla sér til framdráttar.
Það fiskveiðistjómkerfi sem í gangi
er á hveijum tíma verður að vera öll-
um opið til þess að jafnræðið sé í há-
vegum haft samkvæmt lögum. í tutt-
ugu og tvö ár höfum við verið að þróa
núverandi stjórnkerfi fiskveiða og
stöðugt vex óánægjan þar til yfir lýk-
ur og upp úr sýður. Arið 1976 var
byrjað að setja kvóta á síldveiðar og
var óveralegum afla deilt á hvert skip.
Arið 1979 var loðnan skömmtuð á skip
að hálfu eftir burðargetu og að hálfu
eftir jafnri útdeilingu, en engin afla-
reynsla var notuð. Loðnuveiðar vora
bannaðar 1981 vegna ótrúlegrar
skammsýni tveggja manna sem að því
stóðu. Sökum kurteisi nefni ég ekki
nöfn þeirra. Á áranum 1981-1983
vora allir sjómenn sammála um að
aldrei hefði sést jafnmikil loðna á mið-
unum undan Suður- og Vesturlandi á
meðan veiðar vora bannaðar. Árið
1983 var byrjað að deila út þorskkvóta
eftir þriggja ára aflareynslu og síðar
ýsu með sama hætti. Árið 1986 var
byrjað að skammta úthafsrækju en
ekki eftir neinni reglu heldur eftir
geðþóttaákvörðun einhven-a ráða-
manna. Af þessari upptalningu má sjá
hvemig af stað var farið með kvóta-
kerfið, það var engin föst regla við út-
hlutun veiðiheimilda. Samkvæmt lög-
um um jafnræði hefði átt að úthluta
kvóta í öllum fisktegundum eftir sömu
forsendum en það hefur ekki verið
gert. Ég vil benda á að ég hef verið
við sjómennsku í meira en 50 ár og í
útgerð og við skipstjóm síðan 1956.
Þetta fiskveiðistjómkerfi og fiskveið-
ar almennt era mér því ekki ókunnar.
Höfundur er skipstjdrí.
Hrólfur S.
Gunnarsson
Eitt lítið stríð fyrir Gallup
AÐFARANÓTT fimmtudagsins
17. desember bættu Bandaiákjamenn
og Bretar enn einum kaflanum við
langa og blóði drifna sögu stríðs-
rekstrar síns í Mið-Aust-
m'löndum, þegar herir
þeirra létu sprengjum
rigna yfir Irak Eins og
títt er við slíkar uppá-
komur, birtust borða-
lagðir hershöfðingjar í
sjónvarpsviðtölum og
lýstu hróðugh- undrum
nútímahemaðar, hvem-
ig fullkomnar eldflaugar
þehra leituðu uppi skot-
mörk sín af ótrúlegri ná-
lcvæmni og hittu beint í
mark - gætu jafhvel
smogið inn um þrengstu
baðherbergisglugga.
Gott ef þær greindu ekki
líka lundemi fómar-
lamba sinna og leituðust
við að granda einungis vondum mönn-
um.
Því miður virðast íraskir arkitektar
ekki notast við staðlaða stærð baðher-
bergisglugga, að minnsta kosti ragl-
aðist eitt flugskeytið svo í ríminu að
það kom til jarðar í nágrannaríkinu
Iran, eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum. Miðað við þessa hittni má
nærri geta í hversu mikið manngrein-
arálit hinar sprengjumai' fóra.
Bandarísk stjórnvöld láta slíka
smámuni ekki fara í taugarnar á sér.
Að þeirra mati hitti árásin beint í
mark - hjá bandarísku þjóðinni.
Undanfai'na áratugi hafa forsetar
Bandai'íkjanna stundað þann leik að
stofna til smástyrjalda til að tryggja
sér vinsældir heima fyrir. Ronald
Reagan gulltryggði endurkjör sitt
ái'ið 1983 með því að senda herlið til
smáeyjarinnar Grenada og hertaka
höfuðborg hennar sem var litlu fjöl-
mennari en Akranes. Síðar hafa ill-
deilur við einræðishema í löndum á
borð við Panama og Lý-
bíu verið stjórnvöldum
þægileg leið til að auka
vinsældir sínar, fá að-
eins hærri prósentutöl-
ur í könnunum Gallup.
Dáðleysi ríkisstjómar
Islands
Að þessu sinni er
Clinton forseta svipaður
vandi á höndum. Hann
þarf að bæta ímynd sína
hjá þegnunum og sann-
færa þá um að leiðtoga
sem er skjótari en
skugginn að skjóta, líðist
að vera gikkglaður í
,einkalífi sínu. Til þess er
sprengt í Irak.
Það er til skammar að íslensk
stjórnvöld skuli með yfirlýsingum
sínum leggja blessun sína yfir þetta
ömurlega sjónarspil. I fréttum Ríkis-
sjónvarpsins að kvöldi þess 17.,
treysti Halldór Ásgrímsson sér til að
kveða upp þann úrskurð, að „það
hafi ekki verið annað að gera“ en að
fara í loftárásir. Undirlægjuháttur-
inn er algjör, en á þó ekki að koma á
óvart ef störf ráðherrans á þessu
kjörtímabili eru könnuð. Sjaldan eða
aldrei hafa íslenskar ríkisstjórnir
gengið jafnsælar til þess verks að
vera taglhnýtingar bandarískrai' ut-
anríkisstefnu og um þessar mundir.
Með yfirlýsingum sínum í kjölfar
síðustu hemaðaraðgerða bítur utan-
ríkisráðherra höfuðið af skömminni
sem þó var ærin fyrir. Á undanfórn-
um vikum og mánuðum hefur hann
ítrekað lýst stuðningi sínum við við-
skiptabannið á þessa stríðsþjáðu
þjóð. Viðskiptabann sem kallað hef-
ur ólýsanlegar hörmungar yfir sak-
lausan almenning í landinu, en hefur
ekki megnað að ná því takmarki sínu
að hrekja harðstjórann Saddam
Hussein frá völdum. Fréttamenn og
Með yfírlýsingum sín-
um í kjölfar síðustu
hernaðaraðgerða, segir
Stefán Pálsson, bítur
utanríkisráðherra höf-
uðið af skömminni sem
þó var ærin fyrir.
ljósmyndarar Morgunblaðsins hafa
sýnt Islendingum fram á það samfé-
lagshrun sem átt hefur sér stað í
Irak. Sú grimmd er sigurvegararnir
í Flóabardaga hafa sýnt andstæðingi
sínum er fáheyrð á seinni tímum.
Jafnvel þær þjóðir sem verst urðu
úti í síðari heimsstyrjöldinni létu sér
aldrei til hugar koma að leika hið
sigraða Þýskaland svo grátt. Þær
skildu, að fjöldamorð á börnum og
sjúklingum geta aldrei orðið grund-
völlur raunverulegs friðar. Vonandi
mun utanríkisráðherra kynna sér
málið betur á nýju ári, sýna þann
manndóm að hætta að verja stríðs-
glæpi annarra Nató-ríkja og beita
sér fyrir því á vorþingi að Islending-
ai' aflétti viðskiptabanninu á Irak.
Höfundur er formaður Vci-ðandi,
samtaka ungs AJþýdubandalagsfólks.
Stefán
Pálsson
Haustið 1988 og
hagsmunir lands-
byggðarinnar
HAUSTIÐ 1988 var
merkilegt. Sjálfstæðis-
flokkurinn hafði þá
verið allur við land-
stjórnina í á sjötta ár,
þar áður ýmist að
hluta eða allur svo ár-
um skipti. En haustið
1988 flúði hann af
hólmi þegar mál voru í
raun komin í strand.
Tómas Ingi Olrich
kallar fram upprifjun á
þessari staðreynd í
grein sem hann nefnir
„Hagsmunir lands-
byggðar“ og birtist í
Morgunblaðinu 24.
des. sl.
Það er rétt sem Tómas Ingi seg-
ir í greininni: „Þá stóðu málefni
sjávarútvegs og fiskvinnslu ekki
vel.“ Hér er ekki ofmælt. Fyrir-
tækin voru með þunga skuldbagga
Mikilvægasta viðfangs-
efnið er að sætta
ákvæðið um sameign
íslensku þjóðarinnar á
*
nytjastofnum á Is-
landsmiðum við nýting-
arrétt þeirra, segir
Svanfríður Jónasddtt-
ir, sem best eru til þess
fallnir að nýta auðlind-
ina með hagkvæmust-
um hætti.
m.a. vegna rangrar hagstjórnar
undangenginna ára og til að auka
enn á erfiðleikana var við mikla
verðbólgu að etja. Sú ríkisstjórn
sem við tók varð að grípa til marg-
víslegra aðgerða til að koma í veg
fyrir fjöldagjaldþrot og banka-
kreppu. Það tókst. Hluti þeirra að-
gerða sem gripið var til vai- víðtæk
skuldbreyting fyrirtækja í útflutn-
ingsgreinunum. Sú skuldbreyting
var faglega unnin og var þannig
liður í endurskipulagningu margra
fyi'irtækja í sjávarútvegi. Þetta
veit ég að ýmsir af þeim félögum
Tómasar Inga sem skrifuðu undir
yfirlýsinguna með honum um að-
förina að landsbyggðinni hefðu
getað útskýrt fyrir honum.
Það varð verkefni ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar að
fara í þá uppstokkun í efnahags-
lífinu sem nauðsynleg var til að
færa hagkerfi okkar að því sem
tíðkast hafði lengi í okkar ná-
grannaríkjum. Aðgerðunum var
ætlað að auðvelda endurskipu-
lagningu atvinnulífsins og ná nið-
ur verðbólgu, að skapa þá um-
gjörð sem nútíma hagstjórn
krafðist. Farsælt samstarf verka-
lýðshreyfingar og ríkisstjórnar
leiddi til gerðar þjóðarsáttar-
samninganna og að öllu saman-
lögðu má fullyrða að með þeim
hagstjórnaraðgerðum sem gripið
var til hafi tekist að leggja grunn
að þeim stöðugleika sem við höf-
um notið á undanförnum árum.
Ég veit að það var Sjálfstæðis-
flokknum sáluhjálparatriði eftir
niðurlæginguna haustið 1988 að
reyna að gera allar aðgerðir ríkis-
stjórnarinnar torti'yggilegar. Það
var m.a. gert með upphrópunum
um millifærslur og sukksjóði.
Menn létu sér ýmislegt um munn
fara af pólitískri heift og trúðu
jafnvel sumir því sem þeir sögðu.
Okkur aðstandendum ríkisstjórn-
arinnar datt heldur aldrei í hug að
þessar aðgerðir nytu
nokkurn tíma sann-
mælis hjá Sjálfstæðis-
flokknum. Þær voru
þó almennari hag-
stjóm en nokkur Vest-
fjarðaaðstoð. Það kem-
ur okkur heldur ekki á
óvart að fyrirtækin
skuli borga skuldir
sínar. Annað stóð
aldrei til, því til þess
var leikurinn gerður.
Kemur okkur
öllum við
Ég er alltaf efins um
samanburð á sjávarút-
vegi okkar og hjá öðr-
um. Það er svo ólíku saman að
jafna þó ekki væri nema vegna
þess að nýting sjávarauðlindarinn-
ar er undirstaða í okkar efnahags-
lífi en víðast annars staðar algjört
aukaatriði, nema sem atvinnutæki-
færi lítils hluta viðkomandi þjóða.
En einmitt vegna þess hve fyrir-
ferðarmikill sjávarútvegurinn hef-
ur verið í okkar efnahagslífi höfum
við öll, verkafólk jafnt sem prófess-
orar, tekið þátt í dýfum hans og
uppsveiflum. Við höfiim öll tekið á
okkur kjaraskerðingar við gengis-
fellingamar og kaupmátturinn hef-
ur aukist þegar gengið hefur
hækkað í uppsveiflunum. Þá hefur
hinsvegar gjarnan soríið illa að
öðmm atvinnugreinum sem ekki
.þrífast við jafn hátt gengi og þegar
best lætur hjá útgerðinni. Tii að
jafna þessar sveiflur hafa ýmsir
hagfræðingar talið að taka bæri
upp auðlindagjald. Kenningin segir
að til að fjölbreyttara atvinnulíf
geti þróast hér á landi þui-fi rð
taka gjald af útgerðinni sem ólíkt
öðram atvinnugreinum fær ókeyp-
is aðgang að mikilvægasta hluta
aðfanga sinna. Slíkai' kenningar
eru ekki aðför að landsbyggðinni
því hún þarf sannarlega líka að
geta boðið upp á fjölbreyttari at-
vinnutækifæri.
Dómur Hæstaréttar
áskorun á Alþingi
Mikilvægasta viðfangsefnið er
að sætta ákvæðið um sameign ís-
lensku þjóðarinnar á nytjastofn-
um á Islandsmiðum við nýtingar-
rétt þeirra sem best era til þess
fallnir að nýta auðlindina með
hagkvæmustum hætti. Dómur
Hæstaréttar er að mínu mati
áskorun á Alþingi að gera tilraun
til þess. Ég hef spurt hvað felist í
þeirri niðurstöðu Hæstaréttar að
stilla upp hvoru á móti öðra at-
vinnurétti í sjávarútvegi og sam-
bærilegri hlutdeild í þeirri sam-
eign sem nytjastofnar á Islands-
miðum eru. Ohagkvæmara kerfi
er ekki betra fyrir landsbyggðina.
Sameiginlegir hagsmunir okkar
allra felast í því að hafa starfsum-
hverfi sjávarútvegsins þannig að
hann geti svarað kröfu þjóðarinn-
ar um hagkvæma nýtingu sameig-
inlegrar auðlindar, arðsaman
rekstur fyrirtækja um land allt og
góð lífskjör. Það versta fyrir sjáv-
arútveginn er ástand sem viðheld-
ur spennu vegna ósættis og sí-
felldra málaferla sem kalla á end-
urteknar breytingar á starfsum-
hverfinu. Það þarf að komast á
starfsfriður. Þeir sem vilja endui'-
skoða lögin um stjórn fiskveiða
með dóm Hæstaréttar að leiðar-
ljósi og reyna þannig að koma á
jafnvægi sýna því ábyrga afstöðu,
bæði í málefnum sjávarútvegsins
og landsbyggðarinnar.
Höfundur er þingmaður í þingflokki
jafnaðartnanna og situr ísjávarút-
vegsnefnd Alþingis.
Svanfríður
Jónasdóttir