Morgunblaðið - 07.01.1999, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 7. JANÚAR 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Átökin um Bandaríkjaforseta
Oljúf skylda repúblikana
o g deilumál aldarinnar
Réttarhöld í máli Bills Clintons
Bandaríkjaforseta hefjast í öldunga-
deild Bandaríkjaþings í dag.
Jón Olafsson veltir málinu og að-
draganda þess fyrir sér.
ÞAÐ er stundum sagt að
stjórnmál séu „list hins
mögulega“. Hver svo sem
hugsunin var á bak við
þetta í upphafi þá er víst að notkun-
in er margvísleg: Hvað merkir „list
hins mögulega"? Er það sú list að
koma eins miklu fram af markmið-
um sínum og mögulegt er? Eða er
hugsunin frekar sú að stjórnmál séu
listin að velja bestu leiðina af mörg-
um sem mögulegar eru þegar vandi
er að spá um endanlegar afleiðingar
þess sem maður kýs að gera? Er list
hins mögulega kannski sú list að sjá
hvað er mögulegt í flókinni tafl-
stöðu?
Sjaldan hafa stjórnmál komið
mönnum eins mikið og stöðugt á
óvart og í Bandaríkjunum á síðasta
ári. Hin ómerkilegu hneykslismál
sem leiddu af sér stjórnmálaátök
ársins hafa vakið dýpstu ágreinings-
efni þjóðarinnar upp á nýjan leik.
Nú er engu líkara en að síðasta ár
aldarinnar muni öldungadeild þings-
ins taka sér fyrir hendur að rétta yf-
ir forseta sínum til að dæma hann
sekan eða saklausan af verkum sem
sumir telja í mesta lagi vandræðaleg
aðrir svo alvarlega glæpi að það
kunni að stefna framtíð ríkisins, ef
ekki mannkyns alls, í stórkostlegan
voða verði þyngstu refsingu ekki
beitt. Hafí repúblikanar stundað list
hins mögulega í Clintonmálunum þá
er það sú list að komast eins langt
og mögulegt er. Jafnvel þó að van-
traust þingsins væri fyrirséð í rúma
viku var atburðinum tekið eins og
sögulegri skelfíngu þegar að honum
kom og líkt við stríðsbyrjun, stór-
kostlegar náttúruhamfarir eða jafn-
vel forsetamorð. Demókratar sögðu
samþykkt fulltrúadeildarinnar auð-
mýkingu og áttu væntanlega við að
þjóðin hefði verið auðmýkt.
Repúblikanar sögðu daginn dapur-
legan en vörpuðu sökinni á forset-
ann sjálfan. Pað sem þeir hefðu gert
með því að samþykkja vantraustsyf-
irlýsingu og senda formlega ákæru
til öldungadeildarinnar sögðu þeir
aðeins skyldu sína. Til þess að
vemda og virða lög og reglu, stjórn-
arskrá og þjóðskipulag hefði þeim
verið nauðugur sá kostur að lýsa
vantrausti á forsetann og krefjast
þess að hann yrði leystur frá emb-
ætti. Þannig gripu fulltrúadeildar-
þingmenn til róttækustu __________
aðgerða sem stjórnar-
skráin leyfír þeim af
skyldurækni jafnvel þó
að tveir þriðju hlutar
þjóðarinnar væru á móti ..........
því samkvæmt skoðanakönnunum.
Þeir rökstuddu aðgerðir sínar með
því að þótt vinsældir réðu úrslitum í
kosningum þá væri skylda kjörinna
fulltrúa ekki við almenningsálit
heldur við lög og stjórnarskrá. Þar
sem dómgreind þeirra sjálfra, niður-
stöður sérfræðinga og óvilhallra
dómara segðu að forsetinn hefði
brotið eiðstaf sinn og þar með gerst
brotlegur við lög, væri það alveg
ljóst að hversu óljúf sem skyldan
væri þeim og kynni að baka þeim
óvinsældir væri hún ekki minni
skylda fyrir það.
Rödd þjóðarinnar
En dómgreind demókrata leiddi
þá í aðra átt, sérfræðingar þeirra
komust að öðrum niðurstöðum og
Gripið til rót-
tækustu að-
gerða
hinir óvilhöllu dómarar
voru í þehra augum ekk-
ert annað en málaliðar
sem árum saman hefðu
eytt stórfé í að rannsaka
öll mál forsetans til þess
eins að koma honum á
kné. Auk þess héldu þeir
því fram að þótt almenn-
ingsálit ætti ekki að
standa ofar lögum þá
væri mat almennings
mikilvægt í þessu tilfelli.
Þar sem kjami málsins
væri spurningin um
hvort forsetinn hefði
framið raunvemlega
glæpi og hvort öryggi
ríkisins stafaði hætta af
því að hann sæti áfram í
embætti þá ættu
repúblikanar að hlusta á
„rödd þjóðarinnar“ sem
talaði máli heilbrigðrar
skynsemi og segði að
verk forsetans væm ein-
faldlega ekki þess eðlis
að rétt væri að hrekja
hann úr embætti vegna
þeirra.
En rödd þjóðarinnar
er merkilegt fyrirbæri
og það virðist einmitt
vera hún sem
repúblikanar hafa reynt árangurs-
laust að beisla á undanfórnum mán-
uðum. Þessvegna hafa deilumar
skipt mönnum í tvær andstæðar
fylkingar á sama hátt og átök um
miklu mikilvægari og að því er virð-
ist alvarlegri mál. Nú stendur hluti
þjóðarinnar gegn hinum hlutanum
rétt eins og þjóðin hefur áður skipst
í fylkingar í afstöðu til þegnréttinda
svartra Bandaríkjamanna, McCart-
hyismans, baráttu róttæks frjáls-
lyndis og íhaldssemi á sjöunda ára-
tugnum, deilna einangranarsinna og
alþjóðasinna alla þessa öld, verka-
lýðsbaráttunnar í byrjun aldarinnar,
efnahagsaðgerða Roosevelts í
kreppunni miklu, Sacco og Vanzetti
málsins, fóstureyðinga og dauða-
refsinga - allra hinna sögulegu
ágreiningsefna sem sett hafa svip á
öldina. Svona hefur þetta mál, sem
er merkilegt fyrir það eitt hve lítil-
fjörlegt það er, vakið upp kunnug-
lega drauga og búið til aðstæður
sem svipta þunnum hjúpi umburðar-
lyndis af hinum andstæðu
fylkingum þjóðlífsins.
A endanum er spurn-
ingin um sekt forsetans
eða sakleysi heimspekileg
““" spuming. Framdi hann
meinsæri eða ekki? Ja, það veltur á
því hvernig orðið er skilið. Er það
meinsæri að reyna að snúa sig út úr
erfiðum málum með því að heimta
nákvæmar lagaskilgreiningar á hug-
tökunum sem notuð era frekar en
tala bara mælt mál? Eða er mein-
særi öllu heldur beinni lygar - til-
raun til þess að fá andstæðinginn til
að mynda sér ranga skoðun á því
sem gerðist fremur en að halda fram
sérkennilegri túlkun á eðli atburð-
anna sem gerðust? Hindraði forset-
inn framgang réttvísinnar? Ja, það
fer eftir því hvernig inntak samtala
hans við samstarfsfólk sitt og fleiri
um það sem gerst hafði er túlkað.
Ætlaði hann að reyna að koma í veg
fyrir að réttvísin kæmist að hinu
sanna? Ja, vafalaust hefði honum
Reuters
BILL Clinton Bandaríkjaforseti er iðinn golfleikari og
hefur ekki látið vandræði undanfarinna vikna aftra sér
frá því að fara hring.
þótt það betra, en er það nóg til að
gera ráð fyrir ætlun? Spumingin um
hvort glæpur hafí verið framinn
snýst ekki um glæpsamlegan verkn-
að sem svo hafí verið reynt að hylma
yfir heldur eingöngu um yfirhylm-
inguna sjálfa.
Úr því að spurningin er heim-
spekileg er ekki við öðru að búast
heldur en að þjóðfélagið skiptist í
tvær andstæðar fylkingar: Þannig
era heimspekilegar spumingar.
Engan granar að hægt sé (eða hjálp-
legt) að leysa þær í eitt skipti fyrir
öll. Heimspekilegar spurningar era
ræddar vegna þess að oft þurfa
menn að taka ákvarðanir án þess að
hafa fulla éða endanlega vitneskju
um gildi eða afleiðingar athafnar
sinnar. En tæplega hefur heimspeki-
leg spurning fyrr sett bandarískt
þjóðfélag á annan endann. Heim-
spekilegar spurningar hafa aldrei
verið kjarninn í deilumálum af þessu
tagi síðan kannski á miðöldum. Bæði
á tímum rannsóknarréttarins og
hinna miklu einræðis- ------------
hema 20. aldarinnar vora
það ekki heimspekilegar
spurningar sem skára úr
um sekt fólks eða sak- ___________
leysi. Akæravaldið reyndi “
í öllum tilfellum að sýna fram á að
hinir seku væra ógnun við velferð
samborgara sinna, hefðu framið
hryðjuverk eða aðra glæpi eða gert
tilraunir til þess. Repúblikanar á
Bandaríkjaþingi ætla ekki að hrekja
Clinton úr embætti vegna þess að
hann sé vondur maður, hvað þá
vondur forseti. Þeir vilja gera það
„prinsippsins“ vegna. Clinton er ekki
sjálfur ógnunin heldur prinsippleys-
ið sem það sýndi að leyfa honum að
sitja áfram í embætti. Þeir halda að
þá fari Bandaríkin til andskotans og
lestir og siðleysi verði allsráðandi í
stjórnarstofnunum ríkisins. Lög og
reglur glati gildi sínu og stjórnar-
skráin liggi fyrir hunda og manna
fótum.
Svipaðar áhyggjur höfðu menn
Viðhorf sem
svipa til anda
miðalda
stundum á miðöldum
þegar nýjungagjarnir
heimspekingar settu
fram hugmyndir um
skipan hlutanna sem
þóttu djarfar eða bara
um það hvernig ætti að
skilja Aristóteles. Þá
héldu menn líka að
margt sem nú virðist
ýmist augljós sannindi
eða léttvægar skoðanir
mundi hafa gífurleg og
ógnvænleg áhrif á
heimsmynd fólks og
siðferði, að þjóðfélögin
mundu flosna upp,
valdakerfin hrynja og
öllu verða steypt í voða.
A hinn bóginn má auð-
vitað segja sem svo að
það sé einmitt það sem
gerst hafi og að íhalds-
menn hafí alltaf rétt
fyrir sér. Hinn strang-
ari skilningur á réttvísi
valdhafanna, réttileika
biskupa og kardínála
og sannleika kirkjunn-
ar vék smám saman
fyrir uppgötvunum í
vísindum og nýjum
hugmyndum um mann-
legt eðli og samfélag og
síðast en ekki síst fyrir
nýjum spurningum.
Var það sem gerðist
upplausn siðferðisins?
Frá okkar sjónarmiði
tæpast. En frá sjónar-
miði hinna sem stóðu
fortíðarmegin við
breytingamar gat end-
urreisnin og framhald
hennar ekki skilist
öðravísi en sem hnignun.
„Síðasta vörn“ gildanna
Atburðir síðasta árs sýndu svo
ekki verður um villst að bandarískt
samfélag hefur breyst á síðustu
tveimur til þremur áratugum. Til-
raun repúblikana til að vekja andúð á
forsetanum, beisla rödd þjóðaiinnar í
eilífri fordæmingu á honum og fram-
ferði hans heppnaðist ekki. Þó að
fjölmiðlar hafí birt upplýsingar um
forsetann sem samkvæmt algengri
hugmynd um siðferðisviðmið hvítra
Bandaiikjamanna hefðu átt að duga
til að gera út af við hann yppta menn
bara öxlum. Að vísu ekki allir, um
þriðjungur þjóðarinnar virðist þrátt
fyrir allt styðja repúblikana í þessum
málum. En hlutfall og áhrif þeirra
sem halda uppi merki hinnar vel-
þekktu siðavendni Bandaríkjamanna
era í rénun og repúblikönum hefur
ekki tekist að kalla yfir forsetann
„reiði siðprúðs og guðhrædds fólks“
sem líður ekki háttalag af því tagi
sem hann hefur gert sig
beran að og er nú sakaður
um að hafa reynt að
breiða yfir. Og þegar ekki
gengur að höfða til fjöld-
ans, þá er það á endanum
hin óljúfa skylda sem repúblikanar
og hinn aldurshnigni siðameistari
þeirra, Henry Hyde, bregða fyrir sig.
Nú er baráttan farin að snúast um
síðustu vörn þeirra gilda sem eitt af
öðra hafa fallið fyi-ir réttindabaráttu
og þjóðfélagsstríði aldarinnar.
Það er ekki laust við að það sé
tómahljóð í skyldunni. Það er alltaf
dálítið tómahljóð í þeirri skyldu sem
menn telja neyða sig til að vinna óljúf
verk. Repúblikanar minna óneitan-
lega dálítið á réttvísina úr Reykjavík
í kvæðinu um Mosfellsprestinn. En
ekki eru öll kurl komin til grafar enn-
þá og því er of snemmt að spá um
hvort repúblikanar verða „hljóðir,
hógværir menn“ eftir síðustu viðui'-
eignina sem framundan er í öldunga-
deild Bandaríkjaþings.
Stóð Bin
Laden á
bak við
gíslatöku?
BRESKUM rannsóknarlög-
reglumönnum var vísað frá
Jemen á þriðjudagskvöld, en
þeir höfðu verið sendir til
landsins til að rannsaka rán á
sextán vestrænum ferðamönn-
um þar í vikunni sem leið, er
lyktaði með því að fjórir gísl-
anna létu lífíð í áhlaupi jem-
enska hersins. Var lögreglu-
mönnunum meinað að sinna
störfum sínum í Jemen.
Breska dagblaðið The Daily
Telegraph greindi frá því að
bandaríska alríkislögreglan
(FBI) granaði hryðjuverka-
manninn Osama bin Laden um
að standa á bak við þjálfun
mannræningjanna og teldi að
gíslatakan hefði verið hefnd
vegna árása Bandaríkjamanna
og Breta á Irak í síðasta mán-
uði. Hafí FBI þegar tekist að
sýna fram á að Bin Laden að-
stoðaði mannræningjana fjár-
hagslega.
Inflúensa
breiðist út
SLÆM inflúensa, sem geisað
hefur í norður- og miðhluta
Bretlands, er nú að breiðast út
í suðurhluta landsins. Þrátt
fyrir aukna fjái’veitingu til
heilsugæslunnar vegna flens-
unnar eiga sjúkrahús erfitt
með að mæta vandanum vegna
skorts á hjúkranarfólki og
sjúkrarúmum. Flensan hefur
lagst á um 100 manns af hverj-
um 100 þúsund, og telst ekki
vera faraldur, þótt heilbrigðis-
yfirvöld fullyrði að sjúkrahús
hafí aldrei verið undir öðra
eins álagi.
Jospin vísar
gagnrýni
Chiracs á bug
LIONEL Jospin, forsætisráð-
herra Frakklands, vísaði í gær
á bug gagnrýni Jacques
Chiracs Frakklandsforseta á
stefnu stjómarinnar. Sagði
Jospin í viðtali við dagblaðið
Le Monde að stuðningur kjós-
enda við stjórnina hefði meira
vægi en snuprur forsetans,
sem hefur meðal annars kraf-
ist skattalækkana og hertrar
baráttu gegn glæpum. Þykja
þessi ummæli benda til vax-
andi togstreitu milli sósíalist-
ans Jospins og hægi-imannsins
Chiracs, en samstarf þeirra
hefur hingað til þótt gott.
Rannsókn á
ofbeldi
MAHATHIR Mohamad, for-
sætisráðherra Malasíu, sagði í
gær að ríkisstjórnin myndi
taka til athugunar kröfur um
að sett yrði á fót óháð nefnd til
að rannsaka misþyrmingar
lögi-eglu á Anwar Ibrahim,
fyrrverandi fjármálaráðherx-a
landsins, eftir að hann var tek-
inn höndum í september í
fyrra. Anwar, auk leiðtoga
stjórnarandstöðunnar og
mannréttindasamtaka, hefur
harðlega gagnrýnt seinagang
við rannsókn á áverkum hans.