Morgunblaðið - 20.01.1999, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 20. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Kvikmyndirnar
breyttu lífi hans
Mohsen Makhmalbaf er sjálfmenntaður íranskur leikstjóri
sem segist aldrei hafa stigið inn í kvikmyndahús áður en hann
fór að leikstýra bíómyndum. Arnaldur Indriðason kynnti sér
feril leikstjórans og segir frá myndunum hans þremur á
Kvikmyndahátíð í Reykjavík.
ÚR myndinni Augnablik sannleikans.
MAKHMALBAF á flest-
ar kvikmyndimar á
Kvikmyndahátíð í
Reykjavík, sem hófst
um síðustu helgi, alls þrjár. Þær
em „Gabbeh“, Augnablik sann-
leikans, og „Salam Cinema". Mak-
hmalbaf er sjálfmenntaður en
mikilsvirtur kvikmyndagerðar-
maður í heimalandi sínu en
íranskar kvikmyndir hafa vakið
talsverða athygli á kvikmyndahá-
tíðum um heim allan á undanförn-
um ámm. „Eg uppgötvaði kvik-
myndirnar 24 ára gamall og þær
breyttu heimssýn minni; kvik-
myndir hafa siðbætandi áhrif,“ er
haft eftir Makhmalbaf, sem gerði
sína fyrstu mynd árið 1982,
nokkrum áram eftir að hann losn-
aði úr fangelsi.
Sjálfmenntaður
Hann er fæddur ár-
ið 1957 í fátækra-
hverfi í Teheran en
margar mynda hans
áttu eftir að gerast á
æskuslóðum. Faðir
hans yfirgaf hann og
móður hans og um
fimmtán ára aldur var
Makhmalbaf farinn að
sjá fyrir fjölskyldunni
og hætti í skóla. Hann
tók þátt í andófinu
gegn keisaranum í Ir-
an og var hnepptur í
varðhald saulján ára
gamall og sat inni í
nokkur ár eða þar til
keisaranum var velt af stóli árið
1979 og Khomeini tók við völdum.
Makhmalbaf gerðist rithöfundur
og skrifaði smásögur, leikrit og
skáldsögu en snéri sér síðan að
kvikmyndunum. Hann hafði ekki
mikla reynslu af kvikmyndum
þegar það var og sagði það öllum
sem heyra vUdu að
fram að þeim tíma
hefði hann aldrei stig-
ið fæti inn í kvik-
myndahús.
Hann bætti sér upp
þekkingarleysið með
því að skoða hundruð
mynda í kvikmynda-
safni landsins og sjá
má áhrif í myndum
hans frá meisturum á
borð við Hitchcock og
Fellini. Hann gerði
vinsælar myndir allan
niunda áratuginn en
undir lok hans var
íranska kvikmyndarit-
skoðunin tekin að
skipta af sér Mak-
hmalbaf og taldi myndir hans ekki
falla nógu vel að mú-
hameðstrúnni. Árið 1989 gerði
hann mynd um fréttaljósmyndara
sem snýr heim til Teheran úr
stríðinu milli írans og fraks og á í
miklum erfiðleikum með að aðlag-
ast þjóðfélaginu og næstu myndir
hans þar á eftir, Tímar ástarinnar
og Zayandehroud - nætur, vom
ritskoðaðar. Var honum tilkynnt
að hugmyndir hans hefðu fjar-
lægst um of trúarskoðanir sem
hann hafði látið áður í ljós.
Sjálfur segir Makhmalbaf að
trúarskoðanir séu einkamál hvers
og eins og hann segist hafa tapað
trúnni á íranskt menningarsamfé-
lag eftir byltingu. „Fimmtíu bylt-
ingar munu ekki eiga eftir að
breyta neinu í írönsku samfélagi,“
er haft eftir honum. „Þar þrífst
óbifanleg og harðneskjuleg menn-
ing; foreldrar hegna börnum sín-
um, ríkið hegnir Fóngum og konur
gegna litlu sem engu hlutverki."
Mohsen
Makhmalbaf
Þrjár myndir
Myndir Makhmalbaf, sem sýnd-
ar em á hátíðinni, em gerðar á
áranum 1994 til 1996. Hann Ieik-
stýrir, skrifar handritin og klippir
þær sjálfur. „Salam Cinema" er
þeirra elst. Hún segir af leiksljór-
anum Makhmalbaf, þekktum vel í
sínu heimalandi, sem hyggst gera
bíómynd í tilefni hundrað ára af-
mælis kvikmyndarinnar. Hann
setur auglýsingu í blöðin og ætlar
að ráða eins og hundrað leikara
en ekki færri en fimm þúsund
svara auglýsingunni, sem leiðir til
uppþots þar sem umsækjendur
troðast undir. Myndin byggist á
viðtölum leikstjórans við ljölda al-
þýðufólks í Iran sem gefa einskon-
ar mynd af daglegu Iífi í landinu,
menningarvitar, námsfólk, börn
og fyrst og fremst konur, sem yf-
irleitt sést hvorki né heyrist í.
„Gabbeh" dregur nafn sitt af
hinum fallegu, handofnu teppum
gashgai-hirðingjaættflokksins og í
henni blandar Maklunalbaf saman
nútíð og fortíð og rekur fallega
ástarsögu um ijnga konu sem þrá-
ir að giftast. „Eg vildi gera heim-
ildarmynd um líf gabbeh-vefar-
anna. I þeim tilgangi ferðaðist ég
um allan suðausturhluta Irans þar
sem gashgai-hirðingjarnir halda
til og heimsótti hundrað þorp eða
svo. Þannig komst ég í nána snert-
ingu við þetta fólk og kynnti mér
einnig skrifaðar heimildir um
það.“
Þriðja myndin, Augnablik sann-
leikans, er sjálfsævisöguleg mynd
um atburð sem gerðist í lífi Mak-
hmalbaf og leiddi til handtöku
hans á sínum tíma. Hann hittir aft-
ur lögreglumanninn sem hann
lenti í stimpingum við og býður
honum að gera með sér kvikmynd
um atburðinn.
Hitchcock-
mynd Mamets
KVIKMYJVD
Laugarásbíó
SPÆNSKI FANGINN „THE
SPANISH PRISONER“ -Hrk'k
Leikstjórn og handrit: David Ma-
met. Kvikmyndataka: Gabriel Ber-
istein. Tónlist: Carter Burwell. Að-
alhlutverk: Campbell Scott, Steve
Martin, Ben Gazzara, Rebecca
Pidgeon. Bandarísk. 1998.
BANDARÍSKA leikritaskáldið
David Mamet hefur fundið sér
stærri áhorfendahóp í gegnum kvik-
myndimar en flest önnur leikskáld
af hans kynslóð. Hann hefur skrifað
fjölda kvikmyndahandrita auk þess
sem leikrit hans hafa verið kvik-
mynduð og hann sjálfur hefur leik-
stýrt nokkrum myndum eftir sínum
eigin handritum. Spænski fanginn
er sú nýjasta, fantagóð saga af
svikamyllu sem ungur athafnamað-
ur finnur sig í eftir kynni af við-
kunnanlegum manni á suðurhafs-
eyju.
Mamet hefur áður fengist við
svikahrappa með góðum árangri en
uppsetningin hér er sérstaklega
bitastæð. Myndin er gersamlega
laus við allan hasar, skotbardaga,
bflaeltingarleiki, sprengingar, Will
Smith og Gene Hackman, og það er
kannski hennar stærsti kostur. Öll
spennan verður til í samskiptum
fólks eins og í myndum Hitchcocks,
Frelsi
HEIMILDA-
MYIVDIR
Kegnboginn
RIDING THE RAILS
Leikstjórar: Michael Uys og Lexy
Lowell. Artistic Licence Films 1997.
MYNDIN segir frá fyrirbæri á
tímum kreppunnar miklu í Banda-
ríkjunum. Únga fólkið freistaði þess
að leita að vinnu að heiman eða að
ævintýrum, og allt ferðaðist það
með lestum, sem laumufarþegar frá
einu ríki til annars. Hundrað þús-
en Mamet leitar talsvert til hans hér,
skiptir það sem svikamyllan snýst
um ekki nokkru máli. Áhorfandinn
fær aldrei að vita hvað það er; það
gengur aðeins undir nafninu Ferlið.
Campbell Scott leikur athafnamann-
inn, sem á hugmyndina að hinu dýr-
mæta Ferli, en Steve Martin er mað-
urinn seiii vingast við hann upp úr
þurru á suðurhafseyjunni og gerist
vinur hans þegar þeir fara aftur til
New York. Brátt kemur í ljós að
hann er alls ekki sá sem hann segist
vera og Scott einangrast æ meira
eftir því sem líf hans tekur að brotna
í sundur.
Mamet fjallar á þennan spennandi
og skemmtilega hátt, Spænski fang-
inn er ekta spennumynd, um eðli og
kannski fallvaltleika traustsins og
vináttunnar og ekki síst ástarinnar.
Enginn er sá sem hann segist vera.
Enginn! Allir hafa eitthvað að fela og
áhorfandinn eða Scott getur aldrei
vitað hvort sá sem kemur fram í
myndinni er vinur eða fjandmaður.
Sumsé, furðulega llkt og í raunveru-
leikanum.
Texti Mamets er ákaflega vel sam-
inn og safaríkur sem fyrr og hann
unda ungmenna reyndu þennan
lífsmáta og vora kölluð „hóbós“.
Þetta er mjög fróðleg heimildar-
mynd um líf fólks á þessu tímabili í
Bandaríkjasögunni sem snart alla á
einhvern hátt. Myndin býr yfir
miklu af einstöku myndefni frá
þessum tíma, allt að sextíu ára
gömlu. Öll efnistök era mjög klass-
ísk og vönduð. Viðmælendur era
skemmtilegir og leikstjórar ná
virkilega að koma anda tímans til
skila, og lífmu sem þessir krakkar
lifðu. Flóttinn að heiman var frelsi,
tími sem þau vilja gleyma en sakna
þó sárt.
Hildur Loftsdóttir
fær það besta fram í leikurum sínum
öllum og gerir Spænska fangann,
heitið er þekkt í sögu svikahrapp-
anna, að afbragðsgóðri bíómynd.
Lífíð er litur
Kcgnbugiiin
„GABBEH“ irk
Ein af þremur myndum íranska
kvikmyndaleikstjórans Mohsen
Makhmalbaf á Kvikmyndahátíð í
Reykjavík er „Gabbeh", ákaflega
einföld en fögur ástarsaga ofin með
litríkum þráðum. Hún gerist á meðal
hirðingjaættbálksins Gashgai í sam-
tímanum en hann er frægur fyrir
teppa- eða mottuvefnað sinn. Reynd-
ar renna saman nútíð og fortíð í eitt
á endalausri vegferð hirðingjanna
með fjárhópinn sinn og teppavefnað
og ástarsögur, ljóðasöng og störf.
Skrautklætt fólkið og sandblásin
náttúran og falleg handíðin mynda
sérstæða umgjörð utan um sögu af
ungri hirðingjastúlku sem þráir að
giftast en vonbiðillinn hættir sér
ekki nærri á sínum hvíta hesti vegna
reiði föður hennar heldur gólar eins
og úlfur af þrá. Lífið er litur segir
gamall þulur. Ástin er litur, hrópar
stúlkan.
Sonurinn gerist
ofstækismaður
Háskólabfó
SONUR MINN
OFSTÆKISMAÐURINN Hrk
Indverski stórleikarinn Om Puri
fer með aðalhlutverkið í þessari fínu
og frábærlega vel leiknu mynd eftir
Udayan Prasad um indverskan
leigubflstjóra í London sem horfir
upp á son sinn verða ofstækismann í
trúarefnum og ganga í indverskan
hreintrúarsöfnuð. Myndin er byggð
á smásögu eftir breska rithöfundinn
og kvikmyndagerðannanninn Hanif
Kureishi, sem skrifar handrit mynd-
arinnar, og hefur oft áður fjallað um
breskt samfélag af sjónarhóli inn-
flytjenda fi-á Indlandi („My Beauti-
ful Laundrette"). í þetta sinn er um-
fjöllunarefnið átök innan indverskr-
ar fjölskyldu þegar uppkominn son-
urinn tekur að fyrirlíta það sem
hann kallar úrkynjun og ómenningu
hvíta mannsins og lýsir sér m.a. í
hórmangi, sem faðirinn þekkir giska
vel verandi leigubflstjóri. Jafnvel
tónlist Louis Armstrongs fer á bann-
lista en karlinn unir þessu að vonum
illa. Puri fer á kostum í hlutverki
mannsins sem vill brúa bilið milli nú-
tímahátta og fornra trúarkredda og
er studdur af góðum leikarahópi,
m.a. Stellan Skarsgárd.
Smá-
skrýtin
endur-
minning’
KVKMYMHIl
Kcgnboginn
AUGNABLIK SANNLEIKANS
(„NU VA GOLDUN") irk
Fj öldamorðingi
verður til
Stjiirnubíó
SÁ LJÓTI „THE UGLY“ krk'k
Þessi nýsjálenska mynd eftir Scott
Reynolds er óhugguleg en fullblóðug
lýsing á gerðum
fj öldamor ðingj a
sem sest niður
með sálfræðingi
innan veggja
fangelsis og rekur
allan þann hryll-
ing sem hann hef-
ur staðið í. Smátt
og smátt fær
áhorfandinn mynd af því hvemig
fjöldamorðingi verður til með því að
horfið er til æsku hans í endurliti.
Sá Ijóti er nútímahrollvekja sem
leitast við að bjóða upp á annað og
vandaðra yfirbragð en unglingahroll-
vekjurnar; Reyndolds gerir sér far
um að kafa djúpt í sálarvitund
manns sem orðinn er að hættulegu
skrímsli og tekst það nokkuð vel og
býr til ákveðna spennu í leiðinni millí'
sálfræðingsins og fjöldamorðingjans.
Hins vegar litar hann óhugnaðinn
með fullmikilli tómatsósu (eða hvað
það nú er sem þeir nota fyrir blóð
þessa dagana) og gengur ansi langt í
því að finna skemmtigildi í ofbeldis-
verknaðinum. Engu að síður athygl-
isverð mynd frá Nýsjálendingum.
Arnaldur Indriðason
Leikstjóri og handritshöfundur:
Mohsen Makhmalbaf. íran 1996.
ÍRANSKAR kvimyndir hafa átt
talsverðum vinsældum að fagna á
hátíðum um allan heim, hafa m.a.
komið oftsinnis við sögu hérlendis.
Eitt þriggja verka Makhmalbaf,
sem mun vera einn þekktasti leik-
stjóri þessarar fomu menningar-
þjóðar, er þessi smáskrýtna endur-
minning, Augna-
blik sannleikans.
Aðalpersónan er
fyrrum lögreglu-
maður sem snýr
til baka til að
hitta Makhmal-
baf. Þeir hittust á
örlagaríkan hátt
fyrir tveimm- áratugum, þegar lög-
reglumaðurinn starfaði fyrir keisar-
ann en leikstjórinn var ungur, upp-
reisnargjarn maður sem „ætlaði að
frelsa heiminn". Það fór nú eins og
það fór.
Gráglettin og framandi í senn,
einkum forvitnileg fyrir þær sakir að
hún gefur tækifæri á að kíkja inn í
fjarlæga veröld sem er ógnarlega
framandi viðteknu umhverfi Vestur-
landabfians. Engin kvenleg fegurð til
að lífga upp á grámusku dagsins,
sem virðist ómæld austur þar, held-
ur minnir kvenfólkið á persónur í lík-
fylgd í ítalskri grátmynd. Frásagn-
armátinn er engu að síður skemmti-
legur og óvæntur og eins konar grá-
glettni kemst prýðilega til skila.
Sæbjörn Valdimarsson
minfliiiiiinmixi
kv4kmyndahát|ð ■ í
OESVftr i Jkifíir
Wm Mm I W%. W W I m%.
15 - 23 janúar 1993
muiiiiiiiiiiimii
og flótti