Morgunblaðið - 29.04.1999, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 1999 37
ekni hérlendis
um að þýða Windows-stýrikerfið á ís-
lensku sé hins vegar skref í rétta átt.
„Hópurinn álítur að næsta skref
hljóti að vera að búa til tól til þess að
leiðrétta ritað íslenskt mál og að því
verki eigi að hraða. Hann vill vara
við því að grunnurinn er ótraustari
en margir kunna að álíta að óathug-
uðu máli og því er hér mikið verk
óunnið. Vegna fámennis er markaður
hér lítill og því skipta aðgerðir og
skilningur stjórnvalda meiru hér á
landi en í öðrum löndum,“ segir í
skýrslunni.
Hópurinn álítur að í kjölfar samn-
ingsins við Microsoft eigi að hvetja
til þess að útbúin verði ýmiss konar
„tungutæknitól“ sem vinni með ís-
lenskan texta og auðveldi notkun ís-
lensku í upplýsingaþjóðféláginu. Með
þessu er meðal annars átt við að gerð
verði tól til að leiðrétta stafsetningu
og málfræði og skipta orðum milli
lína svo eitthvað sé nefnt. Einnig er
horft til að samin verði rafræn ís-
lensk orðabók og samheitaorðabók
sem séu öllum aðgengilegar, að upp-
lýsingar um beygingar orða verði í
hverri tölvu og annað sem tengist
meðferð tungumálsins. Stígi þjóðin
ekki slíkt skref, sé hætt við að erfitt
verði að nota íslenska tungu í upplýs-
ingaþjóðfélaginu.
„Sum vandamál tungutækninnar
munu væntanlega leysast sjálfkrafa
vegna öflugri tækni og breyttrar
stefnu framleiðenda gagnvart er-
lendum mörkuðum, en önnur verða
Islendingar að leysa sjálfir. Hér
skiptir höfuðmáli að reyna að tryggja
að á öllum sviðum sé tekið tillit til ís-
lenskrar tungu og sérkenna hennar
strax við framleiðslu búnaðar.
Einnig þarf að ganga hart fram í að
koma íslensku inn í alþjóðlega staðla.
Almennt þarf að nota altækar lausnir
í stað sértækra. Þetta er eina stefnan
sem getur tryggt að íslenska sé not-
hæf í upplýsingatækni í framtíðinni.
Sérlausnir eru dýrar, þær hafa stutt-
an endingartíma og eru mjög erfiðar
og mannfrekar í viðhaldi og þeim
ætti ekki að beita nema í brýnustu
neyð.“
Smár markaður til trafala
Nefndin telur markað fyrir tungu-
tækni á Islandi ekki nægjanlega
stóran til þess að hann geti staðið
undir þeirri þróunarvinnu sem þurfi
til þess að tryggja stöðu íslenskrar
tungu í upplýsingasamfélaginu. Þjóð-
in muni hins vegar væntanlega
smám saman greiða þann kostnað
sem hlýst af því að íslenska upplýs-
ingatæknina og vera tilbúin að
greiða fyrir það efni hærra verði,
enda efnið á íslensku. Þó sé þörf á
átaki til að koma tungutækni á fæt-
uma og það verði ekki gert án stuðn-
ings hins opinbera. Nefndin álítur að
slíkt átak muni borga sig til lengri
tíma litið. Mai'kmiðið með slíku átaki
ætti að vera að styrkja sameiginleg-
an grunn tungutækninnar og söfnun
hráefnis fyrir tól tungutækninnar og
að hvetja fyrirtæki til að þróa slík
tól, meðal annars með því að nýta
hráefnissafnið.
„Á þennan hátt gæti skapast nýr
iðnaður í tungutækni og sá sem þeg-
ar er fyrir hendi mun styrkjast. Með
þessu er átt við ýmsan iðnað tengdan
útgáfu og meðferð tungumálsins, svo
sem útgáfu á orðabókum og orða-
söfnum, hugbúnað til leiðréttinga á
stafsetningu og málfari, ýmis hjálp-
arforrit við textasmíð, talgervla og
hljóðtól. Vænta má, ogýta ætti und-
ir, að slíkur iðnaður á Islandi mundi
nýta þekkingu sína og færni til þess
að sækja inn á erlenda markaði, en
þar munu vafalaust bjóðast ýmis
tækifæri á næstu árum og áratug-
um,“ segii' í skýrslunni.
Ekki undan glímunni vikist
Rögnvaldur kveðst telja brýnt að
veita beina styrki til hagnýtra rann-
sókna í greininni og einnig til fyrir-
tækja sem þróa myndu ákveðnar af-
urðir tengdar tungutækni. „Einnig
vantar okkur fólk, bæði þá sem hafa
dýpri fræðilega þekkingu á málvís-
indum og einnig á tölvumálum, svo
sem gervigreind. Þjóðin okkar er svo
fámenn að það er við ýmsa erfiðleika
að etja, en við getum ekki vikist und-
an þessari glímu.“
Afanganiðurstöður könnunar á stöðu grunnrannsókna hérlendis kynntar
Islenskir fræðimenn
standa framarlega
ISLENSKIR fræðimenn standa
framarlega og koma vel út í
samanburði við erlenda starfs-
bræður sína, þegar tekið er til-
lit til afkasta þeirra, áhrifa og birt-
inga á greinum og rannsóknum, svo
eitthvað sé nefnt. Ekki síst á þetta
við um lyfjafræði, læknisfræði og
jarðfræði, en staða annarra greina er
einnig með ágætum. Þetta kom fram
í máli Þórólfs Þórlindssonar prófess-
ors og Ingu Dóru Sigfúsdóttur á árs-
fundi Rannsóknarráðs íslands á
þriðjuag, þar sem þau kynntu áfanga-
niðurstöður könnunar á stöðu grunn-
rannsókna hérlendis.
Inga Dóra segir að eitt af því sem
taka verði tillit til eru þeir mæli-
kvarðar sem notaðir eru til að
ákvarða stöðu grunnrannsókna hér-
lendis. Mat á vísindastarfi sé flókið,
ekki síst vegna þess hversu erfitt er
að skilgreina eða afmarka viðfangs-
efnið. Skilin milli hagnýtra rann-
sókna og grunnrannsókna séu ekki
skýr og verði stöðugt óljósari og megi
sömu sögu segja varðandi ýmis önnur
hefðbundin skil í vfsindastarfi.
Mannauður í vísindum
„Þegar litið er á tengslin á milli
raunvísinda og hagnýtra vísinda,
kemur í ljós að skilin eru ekki skörp.
Það er hins vegar ljóst að í grunnvís-
indum er unnið með nokkuð öðrum
hætti, þar sem einstaklingurinn
ákveður sjálfur hvað hann ætlar að
rannsaka og hefur frelsi til að gera
það á grundvelli stöðunnar í sinni
fræðigi'ein. Þannig er sköpunarmátt-
ur og frumkvæði einstaklingsins
virkjað og í því liggur kannski helst
mannauður okkar í vísindum. Áður
töldu menn að það sem gerðist síðar
og væri í beinu framhaldi, væri að
menn tækju þessa þekkingu og hag-
nýttu hana. Nú vitum við að þetta er
ekki svo, tengsl grunnvísinda og hag-
nýtra eru flókin og margþætt og
erfitt að greina á milli,“ segir Þórólf-
ur.
„Við getum í því sambandi tekið
dæmi af stóru vinningunum sem ís-
lenskir fræðimenn eru að fá, og sumir
þeirra eru mjög stórir, og þá kemur í
ljós að þeir eru yfirleitt að fá þessa
vinninga vegna rannsókna sem þeir
unnu sjálfir. Þeir ákváðu sjálfir hvaða
viðfangsefni þeir ætluðu að fást við,
hvernig þeir ætluðu að nálgast það og
hvaða skref þeir tækju næst í þekk-
ingarleitinni. Þegai' hraðinn og breyt-
ingarnar verða jafn mikil í þjóðfélag-
inu og raun ber vitni vilja stórfyrir-
tækin í vaxandi mæli kaupa hug-
myndir og einstaklinga á þessu sviði.
Því má segja að grunnvísindin í dag
séu fjölþættari en áður og að þau séu
byggð á fleiri hlutum."
Inga Dóra segir að spyrja megi
hvort þeir mælikvarðar sem notaðir
voru gefi raunsanna mynd af árangri
vísindamanna á mismunandi sviðum
með tilliti til ólíkra birtingarhefða.
Hún benti á að við útkomu prófessora
við mat kjaranefndar, en þar voru
sömu mælikvarðar notaðir og þau
studdust við, hafi komið í ljós gott
samræmi í meðaltali rannsóknarstiga
milli sviða.
„Þannig er meðaltal rannsóknar-
stiga meðal prófessora á félagsvís-
indasviði tæplega 446 stig, á verk-
fræði- og raunvísindasviði tæplega
516 stig, á hugvísindasviði tæplega
501 stig og hæst á heilbrigðissviði eða
597 stig. Af þessu að dæma endur-
spegla mælikvarðamh' mismunandi
birtingarhefðir milli sviða,“ sagði
Inga Dóra.
Mælikvarðar hefðbundnir
Hún sagði að draga mætti þá
ályktanir að vísindasamfélagið byggi
enn á hinum hefðbundnu mælikvörð-
um. Þannig veljist menn til forystu
innan alþjóðlegs vísindasamfélags
meira og minna á grundvelli rann-
sókna sinna, eins og þær birtast í við-
urkenndum tímaritum á alþjóðavett-
vangi.
„Vísindamenn virðast þannig ekki
velja á milli þess að stunda rannsókn-
ir eða þjóna vísindasamfélaginu á
annan hátt. Þeir sem birta mest velj-
ast einnig til annarra verkefna. Þetta
virðist vera meginreglan í heilbrigð-
isvísindum, félagsvísindum og raun-
vísindum.“
Um áfanganiðurstöður er að ræða
og er búist við að í haust verði gefin
út skýrsla með niðurstöðum könnun-
arinnar á grunnrannsóknum og mál-
þing haldið í kjölfarið.
Vilhjálmur Lúðvíksson, fram-
kvæmdastjóri Rannsóknarráðs Is-
lands, sagði í ræðu sinni á ársfundin-
um að árangur íslenskra vísinda-
manna hafi ekki verið kynntur sem
skyldi. „Það eru ævintýri að gerast í
rannsóknum hér á landi, ekki síður
en í heimi popptónlistar,“ sagði Vil-
hjálmur.
Hann benti þó einnig á veikleika í
því umhverfi sem vísindasamfélagið
stai-far í og beindi sjónum í því sam-
bandi að skipulagi og starfsháttum
hins mikla fjölda smáiTa rannsóknar-
eininga hér á landi og hlutfallslega
minnkandi getu íslendinga til að fjár-
magna langtímarannsóknir. Einnig
sagði hann stöðu þeirra einstaklinga
sem vilja helga sig grunnrannsóknum
vera erfiða.
Grunnrannsóknir
flöskuháls?
„Með ört vaxandi hlut fyrirtækja í
rannsóknum en stöðnuðum fjárveit-
ingum til Vísindasjóðs og Tæknisjóðs
hefur dregið úr vægi langtímarann-
sókna í landinu. Nú er svo komið að
Vísindasjóður getur ekki stutt nema
hluta þeirra umsókna sem fá framúr-
skarandi einkunn fagráða. Umsóknir
hækka en meðalupphæð styrkja
stendur í stað og er undir 800 þúsund
krónum. Það þykir varla nægja fyrir
tveggja mánaða launum starfsmanns
í upplýsingageiranum," sagði Vil-
hjálmur.
Hann kvaðst telja verulega hættu á
að langtímarannsóknir eða gi'unn-
rannsóknir til uppbyggingai- á þekk-
ingu og færni verði á næstunni einn
helsti flöskuhálsinn í nýsköpun á ís-
landi. Af þeim sökum muni RANNÍS
leggja á það áherslu við stjórnvöld að
mæta þuifi aukinni fjárþörf til verk-
efna á því sviði með auknum framlög-
um til sjóða ráðsins, sérstaklega Vís-
indasjóðs.
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra benti m.a. á í ávarpi sinu á
fundinum að í háskóla starfa menn
ekki í vernduðu samfélagi heldur í
harðri samkeppni. Þar skipti ekki síð-
ur máli en á öðrum vettvangi að fyrir-
komulag og stjórnarhættir tryggi að
kraftar allra nýtist sem best, jafnt
nemenda sem kennara.
„Þeir tapa sem hræðast breytingar
í stað þess að grípa tækifærin sem í
þeim felast,“ sagði Björn.
Hann vitnaði í orð forsætisráð-
herra við afhendingu nýsköpunar-
verðlauna Rannsóknarráðs og Út-
flutningsráðs 3. mars síðastliðinn, þar
sem forsætisráðherra lýsti þeirri
skoðun sinni að rekstur stofnana á
borð við Byggðastofnun, Nýsköpun-
arsjóð Útflutningsráð, Rannsóknar-
ráðs, rannsóknastofnanir, fjárfest-
ingaskrifstofur og Ferðamálaráð
væri ekki endilega sjálfgefinn í
óbreyttri mynd. Hann væri þeirrar
skoðunar að fara þyrfti fram endur-
mat á næstu misserum í þessum efn-
um. Björn varpaði fram ýmsum
spurningum í sambandi við þetta
sjónarmið og m.a. hvort Islendingar
verðu of miklu af takmörkuðu rann-
sóknafé í stjórnun og yfirbyggingu,
mat og eftirlit.
Breytingar koma til greina
„Ég tek heilshugar undir með for-
sætisráðherra, þegar hann segir að
hinu opinbera kerfi megi breyta, ef
við teljum okkur geta nýtt takmarkað
fé okkar betur og haft umgjörðina
hagkvæmari og einfaldari. Raunar
eigum við að breyta þessu keifi, ef
við teljum okkur ekki ná þeim ár-
angri, sem að er stefnt. Markmið
okkar er ekki að reka opinberar
rannsóknastofnanir þeirra sjálfra
vegna heldur að beina opinberu fjár-
magni til rannsókna og þróunar,"
sagði Bjöm.
Hann benti á að keppni um rann-
sóknafé hefur aukist jafnt og þétt og
leita beri því allra leiða til að stækka
þá sjóði sem styrkja rannsóknir og
þróun. „I því efni á bæði að huga að
nýjum tekjustofnum og einnig að ráð-
stöfun á fjármunum, sem era fyrir
hendi. Forgangsröðun í þágu rann-
sókna felst ekki einungis í því að
auka útgjöld ríkissjóðs heldur einnig
hinu að ráðstafa fé á annan hátt en nú
er gert,“ sagði ráðherra.
Ferðamálaráð og RANNÍS semja um rannsóknir í ferðaþjónustu
FERÐAMÁLARÁÐ íslands og
Rannsóknarráð íslands gerðu á
þriðjudag með sér samning um
rannsóknir á sviði ferðaþjónustu.
Tómas Ingi Olrich, formaður
Ferðamálaráðs, segir samninginn
endurspegla vilja beggja ráðanna
til að efla rannsóknir og þróunar-
starf í ferðamálum og að með hon-
um eigi að ýta undir slíkt starf.
„Það er gert ráð fyrir að Rann-
sóknarráðið komi sér upp sér-
fræðiþekkingu á málefnum ferða-
þjónustunnar innan ráðsins og
meti á faglegan hátt bæði þörfina
fyrir rannsóknir innan atvinnu-
greinarinnar og gildi einstakra
umsókna um rannsóknarverkefni.
Ráðið skuldbindur sig til að koma
upp faglegri þekkingu í þessum
efnum,“ segir Tómas Ingi.
Hann segir að írar séu senni-
lega sú þjóð sem hafi fengið hæstu
framlög frá Evrópusambandinu til
að stunda rannsóknir og þróunar-
starf í ferðaþjónustu og hafi þau
Rannsóknir og
þróunarstarf eflt
stuðlað að því að ferðaþjónusta er
orðin ein kröftugasta og stærsta
atvinnugrein Irlands.
„Kannanir í ferðaþjónustu taka
til mjög margra sviða, t.d. er um
að ræða markaðskannanir sem
sýna hvaða markaðir henta okkur
best og á hvaða mörkuðum lsland
hafi slagkraft. Einnig rná sjá fyrir
rannsóknir á sérstöðu íslands sem
ferðaþjónustulands og möguleik-
um þess. Enn fremur verður að
skoða hvort að áherslurnar sem
við leggjum nú séu réttar eða ekki
og hvort að við eigum að beina at-
liygli erlendra ferðamanna frekar
að íslensku samfélagi og menn-
ingu en náttúru
landsins. Niður-
stöður í þessum
efnum hafa
grundvallaráhrif
á hvernig við
þróum þessa
grein í framtíð-
inni. Fjárfesting-
in í atvinnu-
greininni er
injög mikil en
arðsemin ekki sem skyldi og við
þurfum líka að rannsaka hvernig á
því stendur.“
Tómas Ingi bendir á að atvinnu-
greinar á borð við sjávarútveg,
Ttímas Ingi
Olrich
landbúnað og iðnað styðjast við
rannsóknarstofnanir, sem efli
mjög rannsóknir á þeirra atvinnu-
sviði og sé um bæði grunnrann-
sóknir og hagnýtar rannsóknir að
ræða. Hafi möguleiki þessara
greina til að þróast og marka
stefnu verið í samræmi við skrið-
þunga á því sviði. Þetta hafi ekki
gilt um þá atvinnugrein sem er
orðin ein stærsta atvinnugrein á
íslandi, þ.e. ferðaþjónusta.
„Með tillöguflutningi á Alþingi
og stefnumótun samgönguráð-
herra í þessum efnum hefur verið
reynt að taka á þessu og með nýj-
um lögum, sem voru samþykkt í
vor, heyra rannsóknir í ferðamál-
um og kannamr nú undir Ferða-
málaráð. Við höfum þegar gert
einn samning við Háskólann á
Akureyri um rannsóknir og með
þessum samningi við Rannsóknar-
ráð höldum við áfram á þessari
braut. Það er mikið fagnaðar-
efni.“