Morgunblaðið - 08.06.1999, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
______________LISTIR
S VEIMHU GINN
:
UNG kona 1930, olía á striga.
FJÖLSKYLDAN að Lækjarbakka 1942-43, Barbara,
Vífill og Magnús Á. Árnason.
MYMILIST
Listasafn Kúpavogs
YFIRLITSSÝNING
MAGNÚS Á. ÁRNASON
Opið alla daga kl. 12-18. Lokað
mánudaga. Til 20. júm'.
Aðgangur 200 krónur.
TÍMABÆRT, og vel til fallið af
Listasafni Kópavogs, að standa
fyrir yfirlitssýningu á myndverk-
um Magnúsar Ársæls Árnasonar
frá Narfakoti (1894-1980). Má
draga í efa, að nokkur íslenzkur
myndlistarmaður hafi í sömu veru
og Magnús lifað margþætta at-
burðarás aldarinnar, á jafnt við á
lista- sem lífsvettvangi, því um
hans daga tók íslenzk sjónmennt
að taka á sig heila mynd. Hver
formbyltingin af annarri úti í heimi
kveikti í ódeigum, og tvær skelfi-
legar heimsstyrjaldir gengu yfir
með öllum þeim umskiptum og
pólitísku hvörfum sem þeim fylgdu,
meiri og afdrifaríkari íyrir heims-
byggðina en í annan tíma. Þá var
hann einnig flestum myndlistar-
mönnum félagslyndari og meiri
hugsjónamaður, fylginn sér og
hugmyndaríkur, stundaði greina-
skrif þar sem hann vítt og breitt
reifaði skoðanir sínar. Ekki voru
nema 9 ár á milli þeirra Jóhannes-
ar Kjarvals, og mundi Magnús
glögglega fyrstu sjónkynnin sem
áttu sér stað í bókabúð Sigurðar
Kristjánssonar 1909, hvar Kjarval
var að birgja sig upp af bókum góð-
skáldanna fyrir utanlandsför, og
var hér stórtækur. Veturinn
1912-13 voru þeir samtíða á
Tækniskólanum í Kaupmannahöfn,
en hittust aldrei, enda skiptu nem-
endur þúsundum. Þá kom Magnús
víða við á listavettvangi, skapandi
athafnir hans fjölþættar, á köflum
flestum starfsbræðrum oftar í
sviðsljósinu, þótt til hlés væri, og
vel virkur á sýningavettvangi. Og
þótt Magnús teljist öðru fremur
myndlistarmaður, var hann áhuga-
maður um þýðingar gildra rit-
verka, snaraði tveim bókum Ra-
bindranats Tagores á íslenzku, svo
snemma sem 1919 og 1922, sem
trúlega hafa haft nokkur áhrif á ís-
lenzka menningu og ritmennt.
Þýddi og gaf ásamt Ársæli bróður
sínum út tvær bækur Vilhjálms
Stefánssonar 1938 og 1962, enn-
fremur stórmerkar dagbækur
listjöfursins William Morris úr Is-
landsferðum hans 1871-1873, sem
út kom 1975. Safnaði og gaf út
listamannaljóð 1964, og er höfund-
ur bókanna Mexíkó, 1966, og
Gamanþættir af vinum mínum,
1967. Enginn íslenzkur myndlistar-
maður af hans kynslóð státar af
annarri eins athafnasemi á vett-
vangi ritlistar, en hér er þó naum-
ast um auðugan garð að gresja
miðað við aðrar Norðurlandaþjóð-
ir. Myndlistarmenn yfírleitt deigari
við að láta skoðanir sínar í ljós á
opinberum vettvangi, hins vegar
ákafari við að gagnrýna alla sem
það gera. Þá samdi hann fjölda
tónsmíða við Ijóð annarra og fékkst
sjálfur við yrkingar.
Slík athafnasemi til margra átta
féll ekki í alltof góðan jarðveg með-
al starfsbræðra Magnúsar á ís-
landi, og má meira en vera að það
hafi tekið sitthvað frá honum sjálf-
um á myndlistarvettvangi, hann
snerti t.d. ekki pensil um ellefu ára
skeið. Hins vegar byggist þesslags
mat manna á fjölhæfni fráleitt á
djúpstæðri rannsókn né yfirsýn,
hún er að öllu samanlögðu langt í
frá svo sjaldgæf og margur hyggur.
Þannig er næsta algengt, að mynd-
listarmenn hafi hæfileika til margra
átta til hliðar og sömu sögu er að
segja um rithöfunda, nefni hér ein-
ungis Munch og Strindberg, sem
voru jafnvígir á myndlist og ritlist,
auk þess sem Strindberg fékkst við
ljósmyndun, dulspeki og hvers kon-
ar kukl. Listin er öðru fremur
rannsókn og landkönnun í ríki hug-
ans og hins óræða og á því sviði
hafa menn eðlilega takmarkaðan
stuðning af stuttsýni og einhæfni.
Málið er mun frekar, að aðstæður
voru aðrar og erfiðari í þessu iitla
landi og skilningur á mikilvægi og
nytsemi fagurlista vægast sagt
mjög frumstæður. Þannig er alveg
borðleggjandi að óvægin lífsbar-
átta, brauðstrit og skilningsleysi
hafi fram á daginn í dag tekið mun
stærri toll af kröftum íslenzkra
listamanna en fjölhæfni, var svo
einnig og ekki síst um Magnús Á.
Árnason. Hins vegar má ráða af
ævistarfi listamannsins að hann
hafi verið nokkur sveimhugi sem
fylgdi ekki einarðlega eftir köllun
sinni hverju sinni, heldur flökti í þá
veru á milli listgeira sem toguðu í
hann, að hann vissi varla í hvom
fótinn hann ætti að stíga og slík
lyndiseinkunn hefur lítið með fjöl-
hæfni að gera, frekar skort á sjálfs-
trausti, staðfestu og einbeitni.
Eftir frásögn Magnúsar sjálfs að
dæma, færðist hann mun meira í
fang á námsárum sínum í San
Francisco en síðar varð, verkin
stærri og fyrirferðarmeiri, en urðu
öll eftir, kannski of stór og þung í
flutningum og auraráðin lítil. Hann
saknaði þeirra ei heldur að sögn,
taldi þau flest ómerkileg, sem ber
bæði vott um dómhörku sem efa-
semdir um eigið ágæti og uppskeru
á þessu tímaskeiði, en undarlegt ef
ekki eru einu sinni til ljósmyndir af
einhverjum þeirra. Þegar menn
hafa verið heil 12 ár við listnám
hljóta þau að skila einhverju mark-
tæku af sér, hafi um alvarlegt og
átakamikið nám verið að ræða, en
trúlega hefur Magnús, jafn gagn-
tekin og hann var af mörgum list-
greinum í senn, ekki getað gert
upp á milli þeirra, fiktað í of mörg-
um til að hæfileikar hans nýttust til
fulls í einhverri þeirra. Og hvað
seinni tíma verk áhrærir verður
listamaðurinn síður sakaður um
fjölhæfni en sveimhygli og ekki
virðist um yfirgripsmikla mótunar-
þjálfun og þekkingu á handverkinu
að ræða, svo sem hjá Sigurjóni
Olafssyni, sem er dæmi um mjög
sérhæfðan listamann er ekkert lét
trufla sig, þó fjölhæfan og fjöllynd-
an í sjálfu faginu. Kynni Magnúsar
af trúarleiðtoganum Tagore og
fleiri hugsjónastefnum tímanna,
gerðu það líka að verkum að and-
legt innihald viðfangsefnanna varð
meginveigur þeirra. Það virðist
hreinlega hafa rýrt dómgreind
hans á almennum reglum um mót-
un ytra byrðis myndverka, sem
æskilegt er að tengist innri lífæð-
um þeirra, hvort sem um er að
ræða hlutvakið eða óhlutbundið
viðfangsefni eða táknsæja hug-
mynd. Jafn altekinn sem hann virt-
ist af hugmyndum sínum um
myndefnið og hið frásagnarlega
inntak þess, hafði það andlega ferli
mun meira vægi en ýmsar grunn-
reglur eins og hlutfóll og mynd-
skipan, þannig að sýnileg átök við
form, rými, línu og liti mættu af-
gangi. Hvað málverkin snerti eru
myndefnin þannig síður gegnunnin
og öguð formræn heild, heldur en
útfærsla sértækrar hugmyndar og
vangaveltna um þau, hins vegar er
í þeim allt í senn ljóðrænn, tón-
rænn sem litrænn strengur. Lista-
manninum nægði þannig að draga
upp hinn ytri ramma, opna skoð-
andanum sýn til ákveðinnar hug-
myndar og myndtákna, láta þar
næst staðar numið. Þetta á einnig
við um höggmyndirnar þar sem
skáldleg frásögnin ber útfærsluna
iðulega ofurliði, og formræna ferlið
þá mjög á reiki.
Skoðanir Magnúsar á samtíma-
list voru fyrir sumt á skjön við alla
djúprista og framsækna orðræðu
tímanna og er það undrunarefni um
jafn vel menntaðan listamann, og
eins og verða vill um slíka var hann
afar viðkvæmur fýrir gagnrýni á
verk sín. Það er svo sem ekkert
nýtt um listamenn í fámennum og
einangruðum löndum, ei heldur
hinum stærri, en vill þar verða
stórum áþreifanlegri og hat-
rammari. Þannig greri aldrei um
heilt milli Magnúsar og Jóns Þor-
leifssonar, vegna rýni hans á fyrstu
einkasýningu Magnúsar í Reykja-
vík, um leið ei heldur Morgunblaðs-
ins, sem upp frá því var vont blað
og seinheppið með gagnrýnendur.
Það átti einnig rætur að rekja til
heimslegra skoðana hans en þar
hneigðist hann til mannúðarstefnu
og húmanisma og trúði blint á þá
sem höfðu hana helst á stefnuskrá
sinni að viðbættri velferð litla
mannsins. I augum slíkra voru allir
þeir á einhvem hátt vafasamir og
vanhæfir sem ekki voru á sama róli,
jafnt í listum sem daglegum vett-
vangi, fortíðin og allt sem minnti á
háaðalinn af hinu illa, óvæg dag-
skipanin að rífa allt hið eldra niður,
atvinnurekendur líkþrá stétt. Hér
komu fram miklar þverstæður jafn
háður og Magnús var fortíðinni í
listsköpun sinni, þar átti hann hins
vegar samleið með fjölmörgum
húmanistum tímanna af líku upp-
lagi. Einnig sá miskilningur að öll
gild og framsækin list væri sósíölsk
í eðli sínu, síður afkvæmi háleits
metnaðar og þróaðs fegurðarskyns
og þannig séð hluti mannlegs eðlis,
friðhelg.
Hér ber að víkja sérstaklega að
bókinni Gamanþættir af vinum
mínum, sem er skilvirkt heimildar-
rit um tímana, líf og samtíðarmenn
listamannsins, skaði að hann skyldi
ekki skrifa aðra bók á svipuðum
nótum. Einkum þykja mér áhuga-
verðir kaflarnir er skara myndlistir
og félagsmál myndlistarmanna, því
handbærar heimildir eru yfirleitt
óburðugar, ópersónulegar og ein-
hæfar. I bókinni kemur ýmislegt
fram sem maður vissi ekki, og
Magnús ómyrkur í máli er hann
tekur fyrir deilumál innan Félags
íslenzkra myndlistarmanna, en hér
vantar auðvitað hina hliðina á mál-
unum. Eiginhyggja, pot og óheil-
indi myndlistarmanna sker í merg
og bein og sýnu verst hve samtaka-
mátturinn hefur jafnan verið lítill,
pólitíski liturinn sterkur og smá-
sálarleg afbrýðisemi mikil, smáat-
riði blásin upp en aðalatriðin látin
sitja á hakanum. Um miðbik aldar-
innar virðist Jón Stefánsson hafa
verið sá atkvæðamesti um mikil-
vægi þess að sameinast um hags-
muni heildarinnar, gefa pólitík á
bátinn, og væri margt öðruvísi ef
menn hefðu hlustað betur á þann
hára þul.
Hér hefur ýmislegt verið reifað af
lífshlaupi Magnúsar Á. Amasonar,
vegna þess að saga mannsins að
baki myndanna í Listasafni Kópa-
vogs er ekki síður áhugaverð til
kynningar en verk hans. Það telst
umtalsverður galli á framninginum
að tilefnið skyldi ekki notað til að
draga hana sérstaklega fram í máli
og myndum. Það hefði gert sýning-
una yfirgripsmeiri og gætt hana
meiri hlýju og mannlegri reisn.
Sýningin sjálf segir vafalítið flest
það sem segja þarf um Magnús sem
málara og myndhöggvara og henni
er skikkanlega íyrir komið, en það
er ekki nóg. Teikningar og riss eru
engin og þá hefur hún nokkum svip
af tímahraki, því hún er of almenns
eðlis þrátt fýrir að gefin hafi verið
út bók í tilefni hennar. Heimildir í
bókinni naumast nógu nákvæmar,
þó er öllu lakara að litgreiningin
hefur almennt ekki tekist sem
skyldi og á köflum áberandi illa.
Hönnun mjög almenns eðlis, en
hæfir svo sem framkvæmdinni, auk
formála Sigurðar Geirdal, skrifa
listsögufræðingamir Bjöm Th.
Bjömsson og Aðalsteinn Ingólfsson
um listamanninn, en Hrafn Harðar-
son hefur tekið saman helstu æviat-
riði og vinnuferil og ferst öllum
hlutverk sitt vel úr hendi.
Einhvers sakna ég á sýningunni,
sem er persónan og andrúmið í fari
og að baki listamannsins, sem
kvongaðist enskri konu, Barböm
Moray Williams. Fékk með henni í
formi dugnaðar, listfengis og út-
sjónarsemi, einhverja gildustu og
hugljúfustu heimanfylgju sem
nokkmm íslenzkum listamanni
hlotnaðist á þessari öld. Bjó honum
fagurt heimili, fyrst í litla húsinu að
Kirkjuteig við Fúlalæk, til hliðar
þar sem Klúbburinn reis seinna,
þamæst að Lækjarbakka í Kópa-
vogi, og verða innlit í báðar vistar-
verurnar flestum ævilöng minning.
Hjónin Islendingar frá toppi niður í
skó, gerðu víðreist um fjöll og fim-
indi landsins, litu fjarlæg lönd og
heimsálfur augum, og alls staðar
eignuðust þau vini...
Bragi Ásgeirsson
Tvær systur
KVIKMYJVPIR
Kíúborgin, Itfú-
húllin, Kringlubfú,
Nýjabfú Keflavfk
og Nýjabfú Akureyri
„10 THINGS I HATE
ABOUT YOU“
★★
I.eikstjóri: Gfl Junger. Handrit:
Karen McCuIIah Lutz. Kvikmynda-
tökustjóri: Mark Irwin. Tónlist:
Richard Gibbs. Aðalhlutverk: Julia
Stiles, Larisa Oleynik, Ileath Led-
ger, Joseph Gordon - Levitt. 1999.
„10 THINGS I Hate About
You“ er bandarísk ung-
lingagamanmynd sem gerist í
menntaskóla og fjallar um eilífð-
arvandamál amerískra unglinga-
mynda, ástina og lokaballið. Illa
gengur að finna nýjan flöt á
þessu gatslitna efni en það verð-
ur þó að segja höfundum mynd-
arinnar til hróss að þeir reyna
hvað þeir geta dyggilega studdir
af Skassið tamið eftir William
Shakespeare en myndin mun
byggð á því leikriti.
„10 Things I Hate About You“
segir af tveimur systram og sér-
staklega ströngum föður þeirra.
Önnur systirin keppist við að
koma sér upp gæja og njóta sín
á lokaballinu en eldri systirin
hefur sérstakan ama af lágkúr-
unni, þolir ekki karlkyn skólans
og ætlar að skrópa á ballinu.
Faðirinn er á móti öllu sem
hreyfist og setur þá reglu að ef
eldri systirin fer á ballið þá megi
sú yngri fara líka, annars ekki,
fullviss um að hann hafi þar með
kæft drengjatalið og loka-
ballstitringinn í einu glæsilegu
höggi.
Ekki svo. Handritið er sniðug-
lega samið á köflum og leikhóp-
urinn er ágætlega samsettur og
fer vel með talsvert ýktar og
skemmtilegar týpumar undir
stjóm Gil Junger svo það má
hafa lúmskt gaman að myndinni
framan af. En áður en lýkur
sekkur hún í ameríska unglinga-
myndavæmni og einhverja þykj-
ustu alvöra sem er bæði ósniðug
og hvimleið.
Arnaldur Indriðason