Morgunblaðið - 08.06.1999, Blaðsíða 62

1
62 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Þú ert eldri bróðir minn... ..svo hvað viltu Fyrir
Þér er ætlað vera að ég geri?
fyrirmyndin mín...
BREF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík • Súni 569 1100 • Símbréf 569 1329
Agúrkutíð
í Kosovo
Frá Pétri Knútssyni lektor:
ÉG ER fæddur árið 1942 á suður-
strönd Englands. Þá var stríð í álfu.
Ein þeirra minninga sem ég á frá
stríðinu er af mér og
mömmu þar sem við kúrð-
um undir sæng í jámbúri
sem stóð í einu horni stof-
unnar. Þetta var svokallað
Morrison-skýli og var ætl-
að að bjarga lífum ef hús
hrundu í loftárásum, en
fólk hafði litla trú á gagn-
semi þess. Það var sveipað
þykku grænu gardínuefni
og stóð blómavasi uppá.
Hjá ömmu og afa, sem bjuggu í
sömu götu, var samskonar búr með
dökkrauðu áklæði og á því var krist-
alskál með sætu kexi.
I minningunni kúrum við mamma
saman í búrinu og úti er myrkur,
þétt svört gluggatjöld fyrir glugg-
um og dauf ljós; úti gengur afi minn
í heimavamaliðinu og bankar uppi
hjá þeim sem byrgja ekki ljósin sín.
Það er stöðugur flugvélagnýr í há-
loftum, endalausar fylkingar
sprengjuflugvéla á leið yfir Ermar-
sund til London og iðnaðarborg-
anna norður í landi. Ég er ekki
hræddur, það er gaman að kúra í
byrginu hjá mömmu. Hún syngur
fyrir mig skoska vögguvísu, ‘Tis I
‘tis milking the kye, fyrsta lagið
sem ég man. The sheep are away to
the silvery moon and the horses go
galioping by. Ég sofna vært, en hún
vakir og bíður eftir að flugvélamar
fari að tínast til baka. Þær varpa
stundum afgangssprengjum á
strandbyggðirnar.
Það er enginn pabbi í þessari
mynd, hann þekkti ég ekki fyrr en
hann kom heim úr stríðinu og ég
fékk ekki lengur að sofa hjá mömmu,
enda þá búið að rífa Morrison-byrgið
í brotajám til uppbyggingar vel-
ferðaríkisins. Húsin tvö í okkar götu
sem urðu fyrir sprengjum fóm að
rísa aftur af grunni. Auk þess að
þurfa að sofa einn var ég látinn venj-
ast framandi matartegundum sem
mér þótti vondar, smjöri og ferskum
eggjum. Þetta vom leiðinlegir tímar.
Einhver stríðshræðsla hlýtur
einnig að hafa hreiðrað um sig, þótt
hún lifi ekki í minningunni. Einn
glaðan sólskinsdag þegar ég var sex
eða sjö ára að borða agúrkur með
pipar og ediki í eldhúsinu hjá ömmu
fóra loftvamaflautumar í gang,
skerandi draugalegt væl sem lagð-
ist yfir himininn eins og risastór
dökkur skuggi: almannavamaæf-
ing. Skyndilega flaut andlitið í tár-
um, og ég man hvað ég skammaðist
mín, stór sjö ára strákur. Ekki
gráta, vinur minn, sagði afi. Stríðið
er búið.
Tárin era enn í fersku minni,
skyndileg óræð sorg þessa sólskins-
dags, munnurinn fullur af agúrku:
og nú er ég sjálfur afi. Ef til vill hef-
ur afstaða mín til stríðs æ síðan bor-
ið keim af agúrkum og risastóram
skuggum á himinhvelfingunni.
Tuttugu árum seinna var ég orð-
inn fjósamaður í íslenskri sveit, og
upplifði loksins reynsluheiminn í
bamagælu mömmu minnar: belj-
umar, rollumar, kláramir í tungl-
skini. Hér vora fjöll, hér var töluð
íslenska, hér var engin hér-
mennska. I íslenskri sveit
lék enginn vafi á, að það
ætti ekki að varpa sprengj-
um á mannabyggðir.
Þessi h'tilfjörlega reynsla
mín af gleymdu stríði gefur
mér varla mikinn rétt um-
fram aðra að tjá mig um
sprengjuárásir á lifandi
fólk. Enda er mér sem ég
heyri stranga föðurlega
rödd úr stjómarráði: þú mátt ekki
einfalda hlutina svona. Staðreyndir
málsins era flóknari en svo að við
getum leyft okkur þann munað að
taka tilfinningalega afstöðu. Það var
verið að myrða og nauðga í Kosovo.
Hefðum við átt að standa og horfa
á?
Einfóldun eða flækja, þessi und-
arlega spuming, sem virðist eina
opinbera svarið þeirra sem bera
ábyrgð á sprengjuárásum á
serbneskar og albanskar byggðir,
lýsir einkennilegri bæhngu á al-
mennri skynsemi. Eða þá skort á
ímyndunarafli: líklega hafa fæstir
þeirra sem stjóma þessu stríði
nokkumtíma sofið í loftvamabyrgi
með mæðram sínum. Líklegra þó er
þetta meðvituð ákvörðun um að láta
ekki ímyndunina hlaupa með sig í
gönur, ekki dvelja um of við hugs-
unina um bömin og flugvélagnýinn.
Stundum þurfa ráðamenn okkar að
taka þungbærar ákvarðanir, aum-
ingja mennimir. Eins og til dæmis
ákvörðunin um að taka vatnsveitur
stórborga úr sambandi. Það er
hemaðarlega rökrétt, þegar maður
gerir sprengjuárás á borg, að láta
skrúfa líka fyrir vatnið.
Stundum hvarflar að mér,
fjósamanninum, einfeldningnum
sem vildi ekkert sjá á íslandi nema
hið góða í mönnum og skepnum, að
það hljóti að búa meira undir. Ráða-
menn okkar era ekki ýkja heimskir
menn, og ekki alvondir, góðir við
böm sín og hesta og þess háttar:
varla era þeir mikið geðveikir. Er
eitthvað annað og meira í gangi?
Einhver þrýstingur? Einhver mark-
aðslögmál?
Þetta hefur verið hryllileg öld:
öld tæknihemaðar. Þegar ég gerð-
ist íslenskur ríkisborgari fannst
mér hugarléttir að vera orðinn þegn
ríkis sem færi ekki með hervaldi
gegn bömum og mæðram þeirra í
fjarlægum loftvamabyrgjum. Nú á
síðasta ári aldarinnar er ljóminn af
ríkisborgararéttinum heldur dauf-
ur. Mér finnst ég vera eins og hver
annar Evrópubúi: ósköp venjulegur
stríðsríkisþegn. A næstunni verða
gefin út ný glæsileg íslensk vega-
bréf, rafræn og ófalsanleg. Mér
skilst að einnig verði breytt eignar-
haldi á vegabréfunum: þau verði í
framtíðinni í eigu ríkisins en ekki
handhafans. Ég er feginn því. Ég vil
ekki eiga slíkt vegabréf.
PÉTUR KNÚTSSON.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.