Morgunblaðið - 08.06.1999, Blaðsíða 68

A 68 ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FOLK í FRÉTTUM
„ Morgunblaðið/Halldór
NYJASTA raynd Mullans nefnist „Ordinary Decent Criminal“ þar sem hann leikur á móti Helen Baxendale, Lindu Fiorentino og Kevin Spacey.
Peter Mullan úr Ég heiti Joe
Hæðni og kímnigáfa einu
meðulin við fátækt
Varstu á frumsýningunni,"
spyr Peter Mullan blaða-
manninn og Ktur á hann
stórum augum. „Þrumandi
helvíti! Þetta var stórfurðulegt. Allt
þetta fólk.“
Já, ég var þarna, svarar blaðamað-
ur hikandi.
„Hefurðu nokkurn tíma séð svona
stórt kvikmyndahús? Það var eins og
ég væri aftur orðinn lítill krakki að
fara í fyrsta skipti i bíó. Þetta var
svo fjandi stórt.“
Hann lítur á blaðamann sem kink-
ar kolli og langar til að komast að:
Hvemig tilfinning var að fylgjast
með sjálfum sér á breiðtjaldinu?
„Nei, ekld líta á hann. Hann er ljót-
ur djöfull," svarar hann, grettir sig og
talar um sjálfan sig í þriðju persónu.
„Eg leit á alla aðra, en aldrei hann.“
Afhverju?
„Myndir þú gera það,“ svarar
hann með áherslu. „Ef þú værir
þama á breiðjaldinu í þessari stærð.
Myndir þú líta á sjálfan þig? -
Aldrei!“
Afhverju ekki?
„Eg veit það ekki,“ svarar hann
hugsi. ,Af því maður er sá leiðinlegi.
Aðrir eru áhugaverðir. Þegar maður
j. skoðar sjálfan sig sér maður ekkert
áhugavert. Það finnst mér ekki. En
þegar maður lítur á aðra. Mér fannst
Louise [Goodall] frábær og David
[McKay] og allir hinir. En þessi ná-
ungi...“
Og svo kanntu allar línurnar sjálfur.
„Já,“ segir hann og hlær. „En þetta
var í fyrsta skipti sem ég hef séð
myndina. Ég naut hverrar stundar.
Hún var allt annað en ég bjóst við.“
Trainspotting sorastaður
Við hverju bjóstu?
„Ég veit það ekki. Það er skrýtið
en það sem kom mér mest á óvart
var hve myndin hafði ferskt og ró-
legt yfirbragð. Ég þjóst við að hún
yrði hástemmdari. Ég dái hann [Ken
Loach] sem kvikmyndagerðarmann.
Hvemig hann er fullkomlega laus við
tilgerð og lætur ekkert komast upp á
milli áhorfenda og myndarinnar
[Hann setur sig í stellingar Loach]:
-y „Ekki fylgjast með því hvemig ég
stend að tökunum. Ekki horfa á lýs-
Peter Mullan skapaði sér nafn í Trainspott-
ing, var valinn besti leikari á Kvikmynda-
hátíðinni í Cannes í fyrra fyrir frammistöðu
------—---------------------------------
sína í Eg heiti Joe og var tilnefndur til evr-
ópsku kvikmyndaverðlaunanna. Pétur
Blöndal talaði við hann um myndirnar tvær
og þrumandi helvíti.
inguna.
Ekki
á leikarana. Komdu bara og lifðu þig
inn í þennan heim.“ Að ná þessu er
svo erfitt."
Afhverju?
„Trainspotting var önnur mynd
sem ég gerði. Hún er eins og geisla-
diskur: „Farðu heim, settu geisla-
diskinn í tækið, hallaðu þér aftur og
þú færð hann í æð.“ Ég heiti Joe er
meira: „Við skulum öll semja tónlist
saman.“ Og það er virkilega erfitt að
ná því. Einkum vegna þess að hún er
ekki raunsæ. Það er litið aftur í for-
tíðina og stundum er textinn úr sam-
hengi. Að takast að fá fólk til að koma
inn í þennan heim!“ hrópar Mullan
upp yfir sig; ef viðtalið færi fram á
hóteli annars staðar en í Cannes væri
fólk farið að sussa á hann.
„Manni líður eins og maður sé sið-
ferðilega æðri eftir að hafa séð Tra-
inspotting eins og maður hafí farið á
sorastað kvöldsins, - áður en maður
fer heim. Þar eru allir svo búmm
búmm búmm klikkaðir og það er svo
►HRESSARI maður en
sósíalistinn Peter Mullan
er vand fundinn.
4 MULLAN er klettur-
inn í myndinni sem allt
brotnar á, jafnvel hann
sjálfur.
mikil logandi brjálsemi. í myndinni
Ég heiti Joe er maður tálgaður
skurð eftir skurð inn í þennan heim í
einn og hálfan tíma og endirinn er
mjög sterkur: „Hvaðan kom þetta!“
Og skyndilega er allt orðið svart.
„Hver þremillinn! Er þetta búið!?“
Það er eitthvað við þessa mynd.
Eg veit ekki hvað það er - einhver
útgeislun. Mjög fáir leikstjórar ná
þessum árangri. “
Hverjir?
„í uppáhaldi hjá okkur Ken er
[Vittorio] De Sica og þá sérstaklega
myndin Hjólaþjófarnir. Hún var sí-
gild. Honum tókst að gera eitthvað
nýtt. Ekki með póstmódernisma eða
hæðni heldur með því að ögra. Eitt
atriðið er t.d. raunsætt og hlaðið
þessari ítölsku seiðmögnun; drengur
er að leita að hlutum úr hjólinu sínu
þegar maður gengur að honum og
segh’: „Komdu heim með mér - ég á
svoh'tið handa þér. “ Þetta var árið
1948 og það var barnaníðingur á
hvíta tjaldinu! Það voru engin for-
dæmi fyrir slíku! Það var ferskt, nýtt
og hættulegt. Og þannig leið mér í
gærkvöldi. Ken hefur verið að gera
myndir í þrjátíu ár og ég verð að
telja þessa með þeim fímm bestu.
Það var eitthvaðsérstakt við hana.“
Raunsæið?
„Kannski," svarar hann íhugull,
„og það var eitthvað við tímasetning-
una.“
í þeim orðum töluðum heyrist
skerandi brothljóð. Eins og þúsund
kínverskir postulínsbollar hafí geng-
ið fyrir aftökusveit á Torgi hins
himneska friðar.
„Hvílíkt og annað eins,“ hrópar
Peter upp yfír sig og kallar eitthvað
til þjónsins með svo írskum hreim að
barþjónninn á Mean Fiddler hefði
jafnvel átt í erfíðleikum með að
skilja hann. Hvað þá blaðamaður frá
Islandi. En viðtalið heldur áfram
eins og ekkert hafí í skorist. Var
erfítt að komast inn í þennan heim
úthverfanna?
„Nei,“ svarar Peter og hristir höf-
uðið. „Ken skapaði andrúmsloft sem
var eins og veisla fyrir okkur leikar-
ana. Við vorum bara þarna til að
vinna og njóta þess. Við skoskir leik-
arar hlæjum mikið þegar myndavél-
in er fjarri. Það kom Ken óþægilega
á óvart fyrstu dagana, - eins og hann
héldi að við tækjum starf okkar ekki
alvarlega. Sem við gerum. Við förum
bara svona að og leikgleðin skilar sér
í myndina. Þetta lifsviðhorf er raun-
ar ekki aðeins að fínna hjá Skotum
heldur alls staðar í heiminum. Einu
meðulin sem hjálpa manni að lifa af
fátæktina eru hæðni og kímnigáfa.“
Raunverulegi harmleikurinn
Bjóst þú einhvern tíma við fátækt?
„Ekki svo mikla,“ svarar Peter.
„Tæknilega var ég jafnfátækur og
fólkið í myndinni. En ég ólst upp í
lok sjönda áratugarins og komst
þess vegna í háskóla þegar ég var 17
ára. Þá voru styrkir í boði og mennt-
un var ókeypis. Þá hafði fólk vinnu.
Vissulega var hún illa launuð en það
var vinna. Svo ég var ekki fátækur í
anda eða metnaði eins og svo margir
eru í dag. Ég og konan mín höfum
náð langt í lífinu og það má allt
þakka þeirri ókeypis menntun sem
við fengum þegar við vorum 17 ára.
Núna eiga krakkar sér ekki viðreisn-
ar von. Innritunargjöld í háskóla eru
3 þúsund pund [360 þúsund] sem er
meira en sumir hafa í laun á ári. Ef
til vill kemst efnilegur strákur sem
gæti orðið næsti Ken Loach eða Ew-
an MacGregor aldrei í háskóla. Það
er ekki einu sinni spuming um val.
Það sorglegasta við drenginn í
myndinni er að hann hefur ekki hug-
mynd um hvert hann á að snúa sér
þegar hann fær peninga til að flýja.
Joe lætur hann fá peninga, 300 pund,
sem ættu að duga honum í tvær til
þrjár vikur; hjálpa honum að bjarga
lífi sínu. Og hann veit ekki hvert hann
á að fara. Hann á engan að. Hann hef-
ur efnin en ekki ástæðumar. í því
felst raunvemlegi harmleikurinn.“
Mullan liggur mikið á brjósti og
lætur gamminn geisa. „Myndin er
fjármögnuð af happdrættissjóðum.
Sem er skattur á hina fátæku vegna
þess að það eru þeir sem kaupa mið-
ana. Ef maður færi hins vegar til
Rock Hill á morgun og gæfí þeim
fjórai' og hálfa milljón punda hefðu
þeir ekki hugmynd um hvað þeir
ættu að gera við peningana. Það yrði
eitthvað á borð við: „Frábært - við
skulum drekka okkur fulla! - I heilt
ár!“ Þetta er það dapurlegasta við
fátækt - skortur á metnaði.
Þegar ég vann við að kenna drama
spurði ég krakkana í Rock Hill
stundum að því hvað þeir ætluðu að
verða þegar þeir yrðu stórir. „Ég
ætla að ganga í herinn. Ég ætla bara
að dragnast um.“ Þeir voru sjö ára.
Svo kennir maður miðstéttarkrökk-
um og krakkarnir svara: „Ég ætla að
verða kvikmyndagerðarmaður. Ég
ætla að verða geimfari.“ Skýringin
felst í metnaðinum. Þeir eiga frænda
eða pabba sem vinnur við kvik-
myndagerð og sá heimur stendur
þeim opinn; þeim líður vel í honum.
En okkur hinum líður flestum betur
í heimi sem við skiljum.“
Eina fíóttaleiðin er þá áfengi?
„Það er rétt og það er mikið
vandamál í Skotlandi.“
Hvernig bjóstu þig undir þá hlið
myndarinnar?
„Við fórum á áfengisvarnarfundi,"
svarar Mullan. „Það kom manni á
jörðina. Þarna var fólk sem hefur
gengið í gegnum erfíðleika sem við
getum ekki einu sinni ímyndað okk-
ur. Það hefur brotnað saman og
byggt sig upp aftur svo það er mun
sterkara en við, mun þakklátara. Ég
er ekki að sýna yfirlæti. Ég upplifði
þetta svona. Fólkið setur sér reglu
og lifir eftir henni. Og reglan er að
berjast á hverjum degi gegn löngun-
inni. Til að geta það verður maður að
læra inn á sjálfan sig.
Við lifum ekki þannig. Við vöknum
á morgnana og hugsum með okkur:
„Vonandi tekst mér að útvega skot-
silfur í dag.“ Þetta fólk á ekki mikla
fjármuni. En það lifir samt eftir
þeirri meginreglu að það verði að
leggja sitt af mörkum til samborgara
sinna. Þannig myndir eru ekki gerð-
ar í dag. Ekki nema það sé til að dá-
sama stórstjörnu í Hollywood. Þá
eiga áhorfendur að hrópa í aðdáun:
„Já, við elskum þig vegna þess að þú
ert svo góður. Komdu til okkar
Henry Fonda.“ En í þessari mynd er