Morgunblaðið - 04.07.1999, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 1999 11
blóma var einn togari í Súðavík,
fjórir á ísafírði, tveir í Bolungarvík,
einn á Suðureyri, einn á Flateyri og
lengst af einn togari á Þingeyri en
þeir urðu síðar tveir.
Stöðugleiki í nærri
tvo áratugi
Segja má að frá því skuttogara-
væðingin hófst á svæðinu og allt tO
loka 9. áratugarins hafi útgerð skip-
anna almennt gengið vel og stöðug-
leiki ríkt í rekstri þeirra. A þessu
tímabili verður þannig lítil breyting
á skipaflotanum, önnur en venjuleg
endumýjun. ísfisktogararnir voru
venjulega í eigu útgerða sem í flest-
um tilfellum voru dótturfélög frysti-
húsa í hverju byggðarlagi. Segja má
að togararnir hafi í flestum ef ekki
öllum tilfellum annast hráefnisöflun
fyrir frystihúsin að langmestu leyti.
A ísafirði gerði Norðurtangi hf. út
einn ísfisktogara og þrjá til fjóra
línubáta í eigin nafni. Ishúsfélag Is-
firðinga fékk hins vegar hráefni af
tveimur skuttogurum sem voru í
eigu útgerðai-félaganna Hrannar hf.
og Gunnvarar hf. sem áttu meiri-
hluta hlutafjárins í Ishúsfélaginu. A
Súðavík var gerður út togarinn
Bessi IS sem gerður var út af Alft-
firðingi hf. og sá frystihúsi Frosta
hf. fyrir hráefni. í Hnífsdal var ís-
fisktogarinn Páll Pálsson IS gerður
út af Miðfelli hf. sem sá Hraðfrysti-
húsinu í Hnífsdal fyrir hráefni og
gerir reyndar enn. I Bolungarvík
var útgerð togaranna tveggja, Dag-
rúnar og Heiðrúnar, í höndum dótt-
urfélaga Fiskiðju Bolungarvíkur hf.
sem hétu Völusteinn og Baldur. A
Suðureyri var útgerð togarans Elín-
ar Þorbjamardóttur í höndum
Hlaðsvíkur en hann sá Freyju hf.
fyrir hráefni. Á Flateyri fékk frysti-
hús Hjálms hf. hráefni af togaran-
um Gylli sem gerður var út af Út-
gerðarfélagi Flatcyrar og á Þing-
eyri fékk frystihús Fáfnis hf. hrá-
efni af togurunum Sléttanesi og
Framnesi.sem Kaupfélag Dýrfirð-
inga gerði út. Sléttanesi var síðai-
breytt í frystitogara.
Árið 1991 keyptu Norðurtangi á
ísafirði og Frosti í Súðavík í sam-
einingu Fiskiðjuna Freyju á Suður-
eyri sem var aðaleigandi Hlaðsvík-
ur. Þannig eignuðust félögin allar
veiðiheimildir ísfisktogarans Elínar
Hlutdeild Vestfjarða í úthlutuðu aflamarki
Enn aðrir telja Vestfirðinga hafa eytt
of miklu púðri í að mótmæla fisk-
veiðistjórnunarkerfinu sjálfu í stað
þess að taka þátt í því strax í upp-
hafi með kaupum á aflaheimildum.
Þorbjamardóttur og fluttu á sín
skip en Elín var seld í úreldingu. I
kjölfar þess sem Sléttanesi var
breytt í frystitogara stofnuðu eig-
endur íshúsfélags Isfirðinga og
Fáfnis á Þingeyri útgerðarfélagið
Arnarnúp sem kaupir helmingshlut
í Framnesi og árið 1993 allt skipið
og þar með allar aflaheimildir þess.
Það sama ár keypti Ishúsfélagið
einnig togarann Gylli og um leið
nánast allar aflaheimildir á Flat-
eyi-i. Síðar sameinuðust Hraðfrysti-
húsið hf. í Hnífsdal, útgerðarfélag
þess, Miðfell hf. og Frosti hf. í
Súðavík undir nafni Hraðfrystihúss-
ins hf. Básafell hf. á Isafirði varð til
við sameiningu rækjuverksmiðja
Básafells hf. og Rits hf. á ísafirði,
útgerðarfélaganna Sléttaness hf. á
Þingeyri og Togaraútgerðar Isa-
fjarðar hf. og útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtækjanna Norðurtang-
ans hf. á ísafirði og Kambs hf. á
Flateyri.
Og hræringamar halda áfram í
sjávarútvegi Vestfirðinga. Stjómir
Hraðfrystihússins hf., Gunnvarar
hf. og íshúsfélags ísfirðinga hf.,
sem er dótturfélag Gunnvarar hf.,
hafa nýverið skrifað undh' viljayfir-
lýsingu um sameiningu félaganna.
Kvótastaða sameinaðs fyrirtækis
verður um 13 til 14 þúsund
þorskígildistonn. Þá hefur stjórn
Básafells hf. á Isafirði samþykkt að
selja skip, afiaheimildir og fasteign-
ir fyrir að minnsta kosti 1,5 millj-
arða króna til að minnka skuldir fé-
lagsins og styrkja stöðu þess.
Lítill kvóti farið
af svæðinu
Segja má að aflaheimildir á Flat-
eyri, Suðureyri, Súðavík og Þing-
eyri hafi að mestu leyti færst yfir til
Isafjarðar á síðasta áratug. Þannig
hefur hlutdeild Vestfirðinga í heild-
arkvótanum lítið breyst síðustu ár
og lítill kvóti farið af svæðinu sem
nú kallast Isafjarðarbær, nema ef
undan er skilin sameining útgerðar
Guðbjargar IS, Hrannar hf., við
Samherja hf. á Akureyri. Öðru máli
gegnir hins vegar um Bolungarvík,
en þar era nánast allar aflaheimildir
famar eftir sameiningu Bakka hf.
og Þorbjarnar hf. í Grindavík og
eftir að Þorbjörn hf. seldi sinn hlut í
fyrh’tækinu fyrir skömmu.
Niðurskurður á þorskkvóta
helsta orsökin
í samtölum Morgunblaðsins við
fólk á Vestfjörðum komu fram mjög
skiptar skoðanir á því hvers vegna
þróunin í sjávarútvegi hefði orðið
með þessum hætti og því ljóst að or-
sakanna er víða að leita. Flestir era
þó sammála um að niðurskurður á
þorskveiðiheimildum hafi komið
harðar niður á Vestfirðingum en
öðrum landsmönnum, enda hafi
langstærsti hluti þess afla sem land-
að var í fjórðungnum verið þorskur
og fyrh'tækin haft litlar aflaheimild-
ir í öðram tegundum til að byggja á
þegar kvótinn var skorinn niður.
Sumir benda á að vinnsla þehra hafi
verið of einhæf og það sé ein megin-
orsökin fyrir slæmri stöðu í sjávar-
útvegsplássum fyrir vestan. Það hafi
ekki samrýmst breyttu umhverfi í
sjávarútvegi að hráefnisöflun frysti-
húss sé í höndum eins togara. Þjón-
usta við togarana hafi auk þess verið
mjög kostnaðarsöm, því viðhald og
annað hafi margt þurft að sækja til
stærri staða enda þjónustan ekki til
staðar í litlu plássunum. Samkeppn-
isiðnaðurinn hafi hins vegar verið
sterkari á Isafirði og þjónustan því
oft á tíðum ódýrari. Þess vegna hafi
útgerð togaranna gengið betur þar.
Auk þess hafi einhæf vinnsla frysti-
húsanna einfaldlega ekki ekki náð
að vinna nægileg verðmæti úrjaflan-
um, kostnaðurinn við framleiþsluna
hafi verið mikill en afurðin v#ið til-
tölulega ódýr.
Nutu ekki uppsyeiflu
í uppsjávarfiski
Þá bentu margir á að þegar
harðnaði á dalnum í sjávarútvegi á
Islandi með niðurskurði aflaheim-
ilda á 9. áratugnum hafi Vestfirð-
ingar ekki notið þeirrar uppsveiflu
sem varð í uppsjávarveiðum og á
mörkuðum fyrir afurðir úr uppsjáv-
arfiskum, einkanlega af skiljanleg-
um landfræðilegum ástæðum. Sjáv-
arútvegsfyrirtæki annars staðar á
landinu hafi hins vegar náð að
minnka niðursveifluna í bolfisk-
vinnslunni með aukinni áherslu á
uppsjávarfiska.
Enn aðrh' benda á að Vestfirðing-
ar hafi á margan hátt sýnt fram-
kvæði þegar þorskveiðiheimildir
drógust saman. Þannig hafi vest-
firskir útgerðarmenn verið fram-
kvöðlar í veiðum og vinnslu á út-
hafsrækju að einhverju marki. Þeh'
hafi hins vegar gert ýmsar skyssur.
Ekki hafi verið keypt skip til veið-
anna, heldur leigð skip úr öðram
landshlutum, í afar misjöfnu
ástandi, og þau dubbuð upp til veið-
anna á kostnað vestfirsku útgerðar-
mannanna. Þessi útgerð hafi gengið
vel í nokkur ár eða þar til úthafs-
rækja var kvótasett. Þá hafi eigend-
ur skipanna notið góðs af og fengið
kvótann en Vestfirðingar setið eftir
með sárt ennið.
Skortur á framsýni
Enn aðrir telja Vestfh'ðinga eyða
of miklu púðri í að mótmæla fisk-
veiðistjómunarkerfinu sjálfu í stað
þess að taka þátt í því strax í upp-
hafi með kaupum á aflaheimiidum.
Fyrirtækin hafi í raun verið of mörg
og of lítil og veikburða til að geta
tekið þátt í slagnum af alvöra.
Þannig telja sumir sameiningu stóru
fyrirtækjanna á Isafirði, Hraðfrysti-
hússis hf. og Gunnvarar hf.;
nokkram áram of seint á ferðinni. I
þessu sambandi nefndu margir að
stjómendur sjávarútvegsfyrirtækja
á Vestfjörðum hefðu ekki tekið þátt
í þeirri þróun að skrá fyrirtækin á
opnum markaði og fá þannig
áhættufjármagn annars staðar frá
inn í rekstur þeirra. Aðeins Básafell
hf. er nú skráð á Verðbréfaþingi Is-
lands en Hraðfrystihúsið hf. er á
vaxtalista þingsins.
Ennfremur er það skoðun margi-a
að framsýni skorti á svæðinu og
ástandið eins og það er í mörgum
plássum í dag einfaldlega sýna getu-
leysi Vestfirðinga til að vinna fisk,
eins og einn viðmælandi Morgun-
blaðsins komst að orði. Bættar sam-
göngur geri Vestfirðingum kleift að
keppa við fyrirtæki annai's staðar á
landinu á ýmsum sviðum sem þeir
hafi lítið sem ekkert sinnt til þessa.
Svæðið sé ekki eins einangrað og
margir haldi. 'í þessu samhengi
nefndu margir útflutning á ferskum
fiski með flugi. Það væri alveg eins
hægt að senda fiskinn í flökum úr
bæjarfélaginu eins og að senda hann
suður með haus og sporð.
staðið að málum og stutt við við-
skiptavini sína.“
Einar segist þeirrar skoðunar að
Vestfirðirnir hafi að mestu orðið
útundan hvað varðar uppsjávar-
fiskana. Vissulega komi það til,
m.a. af landfræðilegum ástæðum.
„En uppgangur í þeim hluta sjáv-
arútvegins þýddi það að menn
lentu ekki í jafndjúpum dal á Aust-
fjörðum og í Vestmannaeyjum og á
fleiri stöðum. Uppsveiflan í upp-
sjávarfiskunum, bæði í veiðum og á
mörkuðum, hjálpaði mörgum fyrir-
tækjum í gegnum erfiðleika í bol-
fískvinnslu þeirra. Þessu hefur
hinsvegar ekki verið að heilsa hér á
Vestfjörðum. Á sínum tíma voru
gríðarleg vandræði í sjávarútveg-
inum í heild. En það verður einnig
að líta til þess að hér á Vestfjörð-
um hefur sumum fyrirtækjum
gengið vel. Menn hafa verið að
sameinast og búa til stærri eining-
ar. Því miður gerðist það seinna og
hægar hér hjá okkur en viða ann-
ars staðar. Maður er að vona að
það komi til góða fyrir svæðið í
heild í framtíðinni þótt núna þýði
það fækkun starfsfólks."
Einar segir að í fjölmiðlum líti
oft út fyrir að á Vestfjörðum sé allt
á vonarvöl og öll starfsemi að lam-
Iast. Ástandið sé þó ekki alltaf svo
slæmt. „Ég er ekki að draga úr því
að það ástand sem nú hefur skap-
ast t.d. á Þingeyri er gríðarlega al-
varlegt. En sem betur fer er það
ekki algilt fyrir Vestfirði. Hér eru
mörg fyrirtæki sem ganga ágæt-
lega. Hins vegar er áhyggjuefni -
og það á reyndar við um alla lands-
byggðina - hversu margir vilja
flytjast suður. Við ættum að tala
Imeira um kosti þess að búa á
landsbyggðinni í stað þess að tala
sífeílt um neikvæðu hliðarnar þótt
við verðum að berjast fyrir úrbót-
um á ýmsum sviðum,“ segir Einar
Jónatansson.
Svanur Guðmundsson
„Skýringa
að leita
innan fyrir-
tækjanna”
SVANUR Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri Básafells hf. á Isa-
firði, segir erfítt að skýra stöðu
sjávarútvegs á Vestfjörðum á
einhlítan hátt. Margt komi þar
til. Hann segir niðurskurð á
þorski hafa bitnað jafn mikið á
Vestfjörðum og öðrum landshlut-
um. Það sé því engin skýring ein
og sér. „Það á ekki að vera neitt
öðruvísi að reka fyrirtæki á Vest-
fjörðum. Eg tel því að skýring-
anna sé að leita innan fyrirlækj-
anna sjálfra. Vandamálin eru
heimatilbúin. Andstaða Vestfírð-
inga gegn stjórnunarkerfi físk-
veiða hefur skaðað fyrirtækin
fyrir vestan því menn hafa ekki
unnið með kerfínu. Og enn eru
menn að tala um að breyta kerf-
inu, breyta í eitthvað sem enginn
veit hvað er né hvaða afleiðingar
myndi hafa. En menn eiga ekki
að vera að velta sér upp úr for-
tíðinni, heldur byggja í samein-
ingu upp til framtíðar. Menn
verða að bjarga sér sjálfir, því ef
menn sitja bara og bíða eftir sér-
tækum björgunaraðgerðum
stöðvast allar aðgerðir innan fyr-
irtækjanna."
Svanur bendir á að þótt Bása-
fell sé skráð á ísafirði sé mikill
afli unninn bæði á Flateyri og
Suðureyri. „Það er ekki alltaf
hægt að fínna skýringarnar í
kvótakerfínu. Menn verða ein-
faldlega að sniða sér stakk eftir
vexti. Vestfírðingar hafa ákveðn-
ar veiðiheimildir og verða að
vinna úr því sem þeir hafa. Heim-
ildirnar hafa ekki minnkað á
Vcstfjörðum meira en gerst hef-
ur annars staðar. Þær aðgerðir
sem fyrirtækin eru í núna eru
einmitt í því augnamiði að
styrkja fyrirtækin og byggja upp
rekstur til framtíðar á þeim afla-
heimildum sem við höfum úr að
spila. Það væri því glapræði að
breyta forsendunum nú þegar
fyrirtækin eru sem veikust fyrir.
Ef fískveiðistjórnunarkerfinu
yrði breytt í dag myndi það end-
anlega gera útaf við sum fyrir-
tæki á Vestfjörðum."
Svanur bendir meðal annars á
að á Vestfjörðum sé hærra launa-
hlutfall en annars staðar á land-
inu. „Það hefur verið erfiðara
fyrir fyrirtækin að semja um
vaktasamninga cn annars staðar.
Auk þess hefur þurft að flytja
fólk til Vestfjarða í stórum stíl
vegna þess að það er erfítt að fá
fólk til að vinna í físki. Það vant-
ar yfírleitt fólk til vinnu og vand-
inn er að mínu mati sá að fólk
vill ekki vera á þessu svæði,“
segir Svanur.
Einar Valur Kristjánsson
„Kvótinn
leitar í besta
reksturinn“
EINAR Valur Ki-istjánsson, fram-
kvæmdastjóri Hraðfrystihússins hf.
í Hnífsdal, segist ekki hafa einhlítar
skýi'ingar á stöðu sjávaiútvegsfyrir-
tækja á Vestfjörðum, nema hvað
varði sitt fyrirtæki. Þar hafi menn
snemma ákveðið að vinna á þeim
grandvelli sem sjávaiútveginum í
landinu er skapaður. „Það era settar
leikreglur í þessu kerfi og við höfum
löngu ákveðið að spila eftir þessum
leikreglum. En það má kannski
segja að við höfum kannski verið
heldur seinir að fara af stað með að
ná okkur í meiri aflaheimildir. Þá tel
ég að óttinn við að fá fjármagn inn á
svæðið hafi verið fullmikill. Það
kaupir enginn hlutabréf í þessum fé-
lögum ef þau ekki skila hagnaði og
vafalaust hefði mátt koma þessum
félögum inn á opna markaði fyiT.
Okkur hefur vantað fjármagn til að
auka veiðiheimildir fyrii'tækjanna.
Við höfum, eftir sameininguna við
Frosta í Súðavík, heldur aukið við
kvótann en hitt. Kvótinn leitar og
mun leita þangað sem reksturinn er
bestur. Það líðst engum til lengdar
að vera með lélegan rekstur."
Einar Valur segir lengi hafa verið
unnið að því í fyrirtækinu að gera
það að álitlegri kosti fyrir fjárfesta.
„Hraðfrystihúsið er frekar lítil ein-
ing, aðeins eitt frystihús með einn
togara. Það hefur gengið ákaflega vel
og fyrirtækið verið rekið með hagn-
aði nánast frá stofnun þess árið 1941.
Það verður hins vegar breyting á
rekstrinum þegar framkvöðlarnir
falla frá og ei’fingjar þeiiTa taka við
eignarhlutnum. Erfingjamir era hins
vegar flestir fluttir í burtu. Áður
stofnuðu menn fy'irtæki til að hafa af
þeim atvinnu. Við tókum því þá
ákvörðun að opna félagið og aflétta
þessum hömlum, stækka það og gera
það að áhugaverðum kosti fyrir fjár-
festa. Þetta ferli hófst má segja árið
1997 með sameiningu við Frosta á
Súðavík. Nú erum við að sameinast
Gunnvöra sem rekur frystiskip og
landvinnuslu. Við ætlum hins vegar
að loka landvinnslunni á Isafirði,
enda hefur reksturinn þar verið
fremur erfiður og á honum hefur ver-
ið tap undanfarin ár. I Hnífsdal hefur
vinnslan hins vegar verið rekin með
hagnaði nánast hvert einasta ár.
Þetta er stór sameining og við treyst-
um okkur ekki til að færa þessa hag-
kvæmu vinnslu inn í þetta stóra hús á
Isafirði sem hefur verið óhagkvæmt.
Við einfaldlega viljum ekki taka þá
áhættu. Við viljum efla þá vinnslu
sem gefur mest af sér en munum
huga að hinu seinna. Hráefnisöflun
verður áfram að langmestu leyti aí'
Páli Pálssyni. Til lengri tíma munu
þessar aðgerðii- efia atvinnu í bæjar-
félaginu. Við höfum vissulega þurft
að segja upp fólki og slíkar aðgerðh-
era alltaf sársaukafullar. En góður
hluti þess fólks mun fá vinnu hjá okk-
ur aftur. Það getur vonandi orðið
með haustinu," segir Einar Valm-.