Morgunblaðið - 21.11.1999, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1999 B lj^.
„Nefndu það,“ svarar hún. jrAIlt frá einhverju
sem léttir daglegt líf fólks til uppfinninga sem
efla eiga atvinnuvegina, tæknilegra lausna af
ýmsu tagi, lyfja, nýtingar sjávarafla. Við eig-
um ótrálega frjótt fólk sem ekki fær að njóta
sín.
Hver er munurinn á hugvitsmanni og vís-
indamanni?
„Ja, hann er ekki alveg skýr. Vísindamenn
hafa fræðilegan menntabakgrunn á sínu sviði
en hugvitsmenn stundum og stundum ekki.
Hugvitsmaður þarf aðeins að fá góða hug-
mynd og trúa nógu mikið á hana til að reyna
að koma henni í framkvæmd. Hugvitsmaður-
inn vinnur að hugmyndinni á eigin forsendum
og oft upp á eigin spýtur en vísindamaðurinn
er einatt hluti af formlegri og skipulegri starf-
semi einhverrar stofnunar, skóla eða fyrirtæk-
is. Ætli þetta sé ekki helsti munurinn."
Hún segir að frá stofnun hafi Landssam-
band hugvitsmanna unnið að því að byggja
upp starfsemina og tekið þar einkum mið af
aldarlangri reynslu Svía. „Þetta byrjaði eigin-
lega þegar ég var í forföllum fyrsta formanns
pkkar, Gests Gunnarssonar, send sem fulltrúi
íslands á 100 ára afmæli sambands sænskra
hugvitsmanna. A þeirri samkomu opnaðist
fyrir mér nýr heimur. Svíar höfðu þá nýstofn-
að uppfinningamiðstöð og lagt til hennar tíu
milljarða íslenskra króna, hvorki meira né
minna. I þennan sjóð gátu sænskir hugvits-
menn sótt með sínar hugmyndir og árangur-
inn hefur ekki látið á sér standa. Þar fyrir ut-
an eru ráðgjafarnefndir og svæðisdeildir um
allt land, mikið fræðslustarf unnið í þágu fé-
lagsmanna og þeim leiðbeint um hvernig þeir
geta þróað hugmyndir sínar í markaðsvöru,
gjarnan í samstarfi við fyrirtæki. Þetta var
mér opinberun og í rauninni vítamínssprauta
til að koma á sambærilegu kerfi hérlendis fyr-
ir okkar fólk. Langtímamarkmið okkar er að
koma á svæðisdeildum um landið. Ekki síst
finnst mér athyglisvert hvemig Svíar hlú að
unga fólkinu; þeir rækta sérstakar ungmenna-
deildir hugvitsmanna. Á íslandi hefur Ný-
sköpunarkeppni grannskóla verið haldin sl.
níu ár að frumkvæði Pauls Jóhannssonar,
kennara í Tækniskólanum. Hann er nú kom-
inn á eftirlaun og mér tókst að lokka hann sjö-
tugan inn í félagið til okkar. Hann hefur unnið
mikið brautryðjendastarf fyrir ungt hugvits-
fólk og er með fullt af góðum hugmyndum;
núna er hann t.d. að sækja um styrk til Norð-
urlandaráðs um að stofna á Netinu samnor-
ræna upplýsingavefsstöð fyrir hugvitsmenn
og áhugafólk um nýsköpun. Fyrir utan ný-
sköpunarkeppnina er sem betur fer efni um
nýsköpun komið á námskrá grannskólanna, en
það er að tilstuðlan Pauls og Gísla Þorsteins-
sonar í Kennaraháskólanum. Ég vil koma á
ungmennadeild hérlendis að sænskri fyrir-
mynd, fyrir aldurshópinn 16-30 ára, því þar er
gat í kerfinu. Að vísu er til vísindakeppni í
framhaldsskólunum fyrir aldurshópinn 16-20
ára, sem kallast Hugvísir og á því starfi má
byggja. I síðustu viku fengum við hingað með
stuðningi menntamálaráðuneytisins starfs-
mann ungmennadeildar sænska hugvitsfélags-
ins og hún hélt fundi í framhaldsskólunum
hér. Þetta er því að fara í gang hjá okkur.
Unga fólkið er framtíðin. Þess vegna vil ég
stefna að því að byggja upp ungmennastarf
áður en við stofnum til dæmis svæðisdeildir
úti um landið."
Eftirhermur og önnur blóm
Er ekki einmitt líklegt að börn og ungt fólk
séu móttækilegri, opnari fyrir nýjum hug-
myndum, nýjum lausnum en þeir sem eldri
era, - að þau séu síður menguð af viðteknum
venjum og vanahugsun?
„Jú, og mikilvægt að loka ekki þessum opnu
hugum með því að segja: Þú gerir þetta svona,
„Jájá. Ég er formaður
hinna skrýtnu! En
þetta stafar af þekk-
ingarskorti og kannski
svolitlum hroka.
Uppfinningamenn
hafa reyndar alltaf
haft skrýtna ímynd
því svona hefur þetta alltaf verið gert. Ég er
hrædd um að bæði uppeldisaðferðir og skóla-
kennsla hafi einkennst um of af þessu gegnum
tíðina. Á hugvitsmannaþingi sem ég sat nýlega
erlendis var tekið dæmi um þetta: Ungum
strák þótti óskaplega gaman að teikna myndir
af blómum með miklu hugmyndaflugi og lita-
dýrð. Svo settist hann í skóla, fékk blað og
penna og kennarinn sagði: Nú skulum við
teikna blóm. Strákurinn hugðist teikna blómin
eftir sínu höfði en þá greip kennarinn inn í og
sagði: Ekki bytja strax, og hóf sjálfur að
teikna blóm á töfluna. Þegar hann var búinn
að teikna rautt blóm með grænum blöðum
sagði hann: Nú megið þið byrja. Börnin áttu
sem sagt að herma eftir kennaranum. Og því
nær sem þau komust því að teikna eins og
hann, þeim mun betri nemendur vora þau tal-
in. Seinna innritaðist strákurinn í annan skóla.
Nýi kennarinn sagði: Nú er frjáls tími, nú
skulum við teikna. Strákurinn beið og beið
með hendur í skauti eftir því að kennarinn
teiknaði eitthvað á töfluna. Kennarinn gekk til
hans og spurði: Hvers vegna teiknarðu ekki?
Strákm-inn spurði á móti: Hvað á ég að
teikna? Kennarinn: Teiknaðu það sem þér
finnst fallegt, eitthvað sem þér dettur í hug.
Strákurinn hugsaði sig um lengi. Svo teiknaði
hann rautt blóm með grænum blöðum að
hætti gamla kennarans. Svona er hægt að
drepa niður framlega hugsun með hægfara
heilaþvotti.“
Eh'nóra segir að félagsmennirnir séu enn
sem komið er flestir héðan af Reykjavíkur-
svæðinu og af eldri kynslóð. „Margir þeirra
hafa lengi verið að bauka með hugmyndir sín-
ar og lent með þær á veggjum. Þeir era ekki
margir í okkar röðum sem geta lifað af hugviti
sínu en era þó nokkrir. „
Var ekki til félag á þessu sviði áður en
Landssamband hugvitsmanna var stofnað?
„Jú, Félag íslenskra hugvitsmanna, sem
var stofnað 1987, en það félag ætlaði sér trú-
lega of mikið og endaði í gjaldþroti. Við viljum
engin tengsl hafa við þá leiðindasögu."
Hinir skrýtnu
Hefurðu orðið vör við að fólki finnist Lands-
samband hugvitsmanna í besta falli sérvitr-
ingaklúbbur, í versta falli ragludallafélag?
Formaðurinn brosir. „Jájá. Ég er formaður
hinna skrýtnu! En þetta stafar af þekkingar-
skorti og kannski svolitlum hroka. Uppfinn-
ingamenn hafa reyndar alltaf haft skrýtna
ímynd. Sjáðu bara Georg Gírlausa í Andrésar
Andarblöðunum; hann er að fást við eitthvað
sem enginn skilur. Frjóir einstaklingar era
öðravísi, jafnvel utanvið. Þannig hefur mér lið-
ið alla tíð - alveg þangað til ég hitti Guðrúnu á
stofnfundi sambandsins. Við smullum saman
eins og sálufélagar. Þá fannst mér ég ekki
lengur skrýtin. Eða a.m.k. ekki einsömul í
skrýtilegheitum! “
Hún segist aldrei hafa getað farið eftir
prjóna- eða matarappskriftum. ,Áður en ég
vissi af var ég farin að prófa aðrar leiðir eða
lausnir, aðra samsetningu á hráefninu.“
Er kannski eðli hugvitsmanna að taka engu
sem gefnu, ekkert er sjálfsagður hlutur?
„Ætli það ekki, opinn hugur og leitandi?"
Og hvenær byrjaðir þú að hugsa á þessum
brautum?
„Ég held að ég hafi verið svona alla tíð, en
bælt hugsunina niður þar til núna síðustu árin.“
Leið þér þá eins og litglaða stráknum í sög-
unni sem þú sagðir áðan?
„Ja, ég held ég hafi alltaf reynt að gera eins
og mér var sagt. Reynt að vera góða stelpan."
Hvernig gekk það?
„Ágætlega. Mér hefur gengið vel í skóla. En
ég var frekar óframfærin og feimin og hélt
hugmyndunum fyrir sjálfa mig. Og sjálfsagt
taldi ég mér trú um að þær ættu ekki að fara
lengra og væru tóm vitleysa."
Leitin hefst
Hvað vildirðu verða þegar þú yrðir stór?
„Þegar ég var lítil stelpa safnaði ég grjóti í
gríð og erg. Ég veit ekki tilganginn með því en
lærði síðar jarðfræði! Það nægði mér þó ekki.
Ég hef trúlega verið með Florence Night-
ingale-komplex og varð hjúkranarfræðingur
ofan á jarðfræðinginn. Og náði mér í kennslu-
réttindi."
Hvaða tengsl era milli þessara greina - ann-
ars vegar innrétting landsins, hins vegar
mannfólksins?
„Tja, ég veit ekki. Móðir mín er ljósmóðir, á
dönsku , jordmor" eða „móðir jörð“, sem aftur
sameinast með langsóttum hætti í hjúkran og
jarðfræði! Nei, útúrsnúningalaust hef ég verið
ósköp stefnulaus í gegnum árin. Hef látið til-
finninguna ráða, elt skyndihugmyndir ef mér
líst á þær án þess að hafa alltaf hugsað málið
til enda. Ég þarf sífellt að gera eitthvað nýtt,
hugsa ekki í beinni línu. Kannski er jákvæðari
hlið stefnuleysis að vera leitandi."
Og nú hefurðu fundið þig?
„I þessum félagsskap, já. Hér er svo margt
sem mig langar til að koma í framkvæmd.
Ekki veit ég hvar ég verð eftir nokkur ár en
vil klára þetta dæmi ef ég get.“
Hún hefur á tímabilum unnið við bæði jarð-
fræði og hjúkrunarfræði en fyrir tveimur ár-
um ætlaði hugvitsmaðurinn að sameina grein-
arnar. „Ég fékk þá frábæra hugmynd, að mér
fannst, að kanna heilnæmi kranavatnsins okk-
ar. Ég hafði lesið um sænska rannsókn sem
leiddi í ljós dulda mengun í kranavatninu í Sví-
þjóð, þ.e. mengun sem ekki sést með berum
augum. Hún kom fram í tæringu lagna sem
aftur getur haft áhrif á heilsu fólks sem drekk-
ur vatnið því málmar setjast fyrir í taugavef
og beinvef. Ég fór til fyrram prófessors míns í
Háskóla íslands með þessa hugmynd. Honum
leist vel á hana en sagði skólann í fjársvelti og
benti mér á að leita til Vatnsveitunnai’ eftir
styrk. Ég útbjó gróft vinnuplan og vitnaði í
ýmis erlend gögn og gekk með þetta á fund
fyrrverandi vatnsveitustjóra. Hann blaðaði í
gegnum plöggin, horfði svo á mig og sagði:
„Þú ætlast þó ekki til að fá þessa milljón út á
andlitið á þér?“ Ég hló, sagði að mér hefði
ekki dottið það í hug og fór við svo búið aftur á
fund kennarans míns. Hann sagði mér að
panta annan tíma sem við skyldum fara saman
í. Við gerðum það. Vatnsveitustjórinn talaði
allan tímann við prófessorinn, eins og ég væri
ekki á staðnum, og sagði: „Ef þú værir að
sækja um þessa peninga horfði málið öðravísi
við.“ Þannig fór um sjóferð þá. Síðar kom að
vísu annar gamall kennari minn, Þorleifur
Einarsson, til liðs við mig og sagði að við
skyldum gefa skít í Vatnsveituna. Hann sótti
um til Rannís en entist ekki aldur til að fylgja
málinu eftir. Sjálfur hafði hann rannsakað
sýrastig kranavatnsins okkar og komist að því
að það er allt of hátt. Mér finnst hiklaust að
svona rannsókn þurfi að fara fram og vona að
svo verði einhvem tíma.“
Og að hverju er svo hugvitsmaðurinn
Elínóra að vinna sjálf?
Hugmynd og hvatning
„Ég skal segja þér það eftir nokkra márfBfc
uði,“ svarar hún og verður æ dularfyllri eftir
því sem ég spyr frekar. Loks fæst hún til að
upplýsa að hugmyndin snúist um „fullnýtingu
sjávarafla". Hún hafi tvö síðustu ár unnið að
þessari hugmynd, „og ég lagði út í það nánast
einvörðungu íyrir hvatningu Árna varafor-
manns okkar og handleiðslu hans. Ég er ekki
ein um að þurfa slíka hvatningu til að láta til
skarar skríða. Ég veit að margir eru með fínar
hugmyndir en þurfa einhvem til að segja við
þá: Frábært hjá þér, drífðu nú í að fram-
kvæma hugmyndina. Ég held að landssam-
bandið gæti komið þarna til hjálpar með þró-
unarráðgjöf, en ekki til að setja sig í dómara-
sæti yfir hugmyndum, eins og Iðntæknistofn-
un gerir of mikið, því miður. Hver er þess um-
kominn að kveða upp dóma um markaðs- eða
framtíðargildi hugmynda? Hver hefði trúað
því fyrir nokkrum áram að vélhundarnir, sem
nú era framleiddir í massavís í Japan, ættu er-
indi á markað? Á sínum tíma sagði þáverandi
forstjóri IBM að einkatölvan ætti ekkert er-
indi við fólk; það væru engin not fyrir hana.
Núna era einkatölvur á öðra hverju heimili, en
ekki veit ég hvar forstjóri IBM er; hann er
ábyggilega fyrrverandi forstjóri."
Er draumur þinn að fá stóra hugmynd og
selja hana fyrir milljarða?
„Nei. Ætli minn draumur sé ekki að láta
gott af mér leiða. Ég fæ útrás fyrir gamla
Florence Nightingale- komplexinn í félaginu -
einbeitt í að bjarga hugvitsmönnunum,“ segir
hún og hlær. „Sérstaklega finnst mér spenn^fc
andi að ná til unga fólksins."
Elínóra Inga Sigurðardóttir var skírð
Elínóra í höfuðið á ömmu sinni. Töluverð hug-
vitssemi við nafngiftir er greinilega í ættinni
því móðir hennar er Dýrfinna Helga Klingen-
berg Sigurðardóttir ljósmóðir. Faðir hennar
heitir einfaldlega Sigurður Ingvar Jónsson og
var verkamaður. Elínóra er næstelst sjö
systkina og hún og eiginmaður hennar, Júlíus
Valsson, læknir eiga fjögur börn á aldrinum
fjögurra til tuttugu og fjögurra ára.
Hefurðu reynt að ýta undir hugmyndaflugið
hjá þínum börnum?
„Sjálfsagt allt of lítið. Ætli ég hafi ekki alið
þau upp eins og ég var alin upp. Ég er langt
frá því að vera fullkomin og heldur ekki sem
móðir! Elsta dóttir mín er reyndar alltaf að fá
hugmyndir og sjá nýja möguleika."
Og þú hefur aðstöðu til að sinna hug-
vitsvinnunni og félaginu eingöngu?
„Að þvi leyti að við hjónin höfum efni á því.
Ég sinni börnunum á morgnana og fer svo inn
í minn heim um hádegið. Það eru auðvitað for-
réttindi sem ekki allir njóta, því miður. Mér
hefur jafnvel tekist að smita manninn minn;
hann er orðinn hugvitsmaður og genginn í fé-
lagið!“
Stundaskráin kann að virðast full hjá for-
manni Landssambands hugvitsmanna en svo
er ekki: Hún og félagar hennar í danshópnum
Hvelli hafa orðið Islandsmeistarar, bikar-
meistarar og skólameistarar í línudansi og ð-*
þriðjudagskvöldum fer hún á námskeið til að
læra frekar. Fimmtudagskvöldin era oftast
notuð til að sinna landssambandinu. Til
skamms tíma fór hún á mánudags- og mið-
vikudagskvöldum að syngja með Kvennakór
Reykjavíkur en segist afsakandi ekki hafa
tíma til þess lengur. „Nú era elstu börnin, báð-
ar dætur mínar fluttar að heiman og þá verð
ég að taka meira til hendinni."
Þangað til hugvit leysir hendina af hólmi.
1
s
<>njóbörnin eru komin
til íslands 8
Fallegar postulíns-
styttur, jólahengi og
spiladósir.
Verð jrá kr. 1.690
Whittard
10
iet
Bláu húsin við Fákafen,
KRINGLUNNI - SMÁRANUM Suðurlandsbraut 52,sími 553 6622