Morgunblaðið - 21.11.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1999 B 27
H
huga að stuðla að félagslegum og
lagalegum umbótum í íslensku
samfélagi. Almenningur var með
öðrum orðum að verða atkvæða-
meiri og setti fram þá kröfu að eiga
sér rödd sem heyrðist í samfélag-
inu. Pað lá beint við að þjóðkirkjan,
sem var óneitanlega stirðbusalegt
embættisvald, yrði fyrir gagnrýni.
Þjóðfélagslegar aðstæður, fordæmi
Fríkirkjunnar á Reyðarfírði og til-
vist hugsjónamannsins Lánisar
Halldórssonar eru því grundvöllur-
inn að stofnun fríkh’kju í Reykja-
vík. Einnig hefur nærvera tveggja
presta úr Vesturheimi haft sitt að
segja, en þeir Jón Bjarnason, svili
Lárusar, og Friðrik J. Bergmann
virðast hafa verið lífið og sálin á
trúarsamtalsfundi haustið 1899.
Skömmu síðar var samin viljayfír-
lýsing um að stofna fríkirkju. Um
það bil mánuði síðar, eða 19. nóv.
1899, var Fríkirkjan í Reykjavík
formlega stofnuð.
Lárus Halldórsson nálgaðist
stofnun fríkirkju á öðrum forsend-
um en aðrir. Ljóst er að Lárus var
sannkristinn og heittrúaður maður.
Allt sem hann tók sér fyrir hendur,
hvort heldur á Reyðafírði eða í
Reykjavík, bar þessari lífssýn hans
vitni. Hann greindi á við þjóðkirkj-
una í ýmsum efnum. Hann taldi sig
endurspegla skilning Lúters á
kristni betur en þjóðkirkjan gerði.
Lárus messaði því hempulaus og
breytti bæði skímarathöfninni og
kvöldmáltíðinni samkvæmt sann-
færingu sinni. Ekki sótti hann þó
allar hugmyndir sínar til Lúters.
Snemma fór hann sjálfur að aðhyll-
ast hvíldardag gyðinga og Sjöunda-
dags aðventista, án þess þó að
hróíla við hefðbundnu helgidags-
haldi þjóðkirkjunnar, og kvöldmál-
tíðarvenjur sótti hann sennilega til
kalvínista. Kvöldmáltíðarathöfnin
var mjög frábrugðin því sem ís-
lensk kirkja hafði stundað. Brauðið
og vínið var sett á borð þar sem
hver og einn meðlimur safnaðarins
kom og neytti af sjálfsdáðum.
Presturinn neytti kvöldmáltíðar-
innar einnig með þessum hætti,
sem hluti af söfnuðinum frekar en
leiðtogi.
Strax að lokinni stofnun Frí-
kirkjunnar í Reykjavík var
Lárus kosinn fyrsti prestur
hennar. Hann var fullur starfsorku
og ritstýrði og gaf út tímaritið Frí-
kirkjan samhliða prestsstörfum
sínum. Lárus vann af krafti og slíkt
hið sama má segja um söfnuðinn.
Fljótlega var áformað að byggja
kirkju þó bið yrði á því þar til fjár-
hagslegur grundvöllur safnaðarins
varð aðeins tryggari. Árið 1902 var
keypt lóð undir kirkju og lokið við
grunninn sama ár. Það gekk ekki
átakalaust að byggja sjálfa kirkj-
una þar sem nauðsynlegt reyndist
að flytja efnið í kh’kjuna yfir land-
spildu sem vai’ í eigu Sigurðar
Thoroddsens verkfræðings sem
þverneitaði að leyfa fríkirkjufólkinu
að fara inn á landið. Það vandamál
varð þá leyst með því að byggja
staurabrú í Tjörninni og koma efn-
inu þannig á byggingarstað. Árið
1904 var kirkjan tilbúin til notkun-
ar og létti eflaust mörgum við það
þar sem lög gerðu ráð fyrir að
frjáls kirkjusamfélög yrðu að geta
sýnt fram á húsakost undir starf-
semi sína tvö ár fram í tímann.
Sambúðin við þjóðkirkjuna gekk
erfíðlega á þessum fyrstu árum og
andaði oft köldu frá embættis-
mönnum hennar. Á móti var Lárus
vægðarlaus í gagnrýni sinni á þjóð-
kirkjuna. Þess voru dæmi að frí-
kirkjufólkið færi fram á afnot af
Dómkirkjunni til kirkjulegra at-
hafna, en jafnvel á viðkvæmum
stundum, svo sem við andlát var
fríkirkjufólki synjað um útför frá
vígðri kirkju.
Lárus gat einnig verið óvæginn í
gagnrýni sinni á safnaðarfélaga
Fríkirkjunnar. Hugsanlega vegna
þess hve andstreymið var mikið, fór
það fyrir brjóstið á meðlimum Frí-
kirkjunnai’ að fá á sig skammir frá
presti Fríkirkjunnar en þær voru
oft birtar í mánaðarritinu Fríkirkj-
an. Einnig virðist Ijóst að ekki
kunni söfnuðurinn að meta nýja
kirkjusiði þótt guðfræðileg rök
væru fyrir þeim. Sumarið 1902
hætti Lárus útgáfu mánaðarritsins
Frá safnaðarstarfi Fríkirkjunnar í Reykjavík.
og með haustinu hætti
hann sem prestur Fríkirkj-
unnar. Höfðu þá staðið yfir
harðar deilur innan safnað-
arins. Eftir erfiða og há-
vaðasama fundi varð ljóst
að ekki yrði sáttum komið
á innan safnaðarins og
Lárusi gert að kveðja söfn-
uðinn. Tilvera safnaðarins
var þó orðin trygg og kaus
hann sér Ólaf Ólafsson
sem arftaka Lárusar.
Með tilkomu Ólafs féll
safnaðarstarfið í Ijúfa löð.
Ólafur var ekki minni hug-
sjónamaður en Lárus en á
annan hátt. Ólafur tók und-
ir gagnrýni Lárusar á þjóð-
kirkjuna en var mýkri í
umfjöllun sinni. Hann ein-
beitti sér í stóram dráttum
að umbótum er lutu að
daglegu lífi fólks, umbætur
sem lutu meðal annars að
stöðu hjúa, réttindum
kvenna og menntun. Söfnuðurinn
stækkaði og blómstraði og aðsókn
var svo mikil að kirkjan varð strax á
fyrsta ári of líti) til að rúma þann
fjölda sem vildi sækja þar kirkju.
Nauðsynlegt reyndist því að stækka
kirkjuna tafarlaust og var það gert
árið 1905 en sama ár var einnig fjár-
fest í orgeli fyrir kirkjuna. Seinna
átti Fríkirkjan eftir að fjárfesta í
stærra og betra orgeli og verða
miðstöð tónlistar í Reykjavík og er
þáttur þeirra bræðra Páls og Sig-
urðar Isólfssona þar veigamestur.
Fólksflutningar til Reykjavíkur
voru miklir upp úr aldamótunum og
Fríkirkjan var önnur tveggja lút-
erskra kirkna í Reykjavík. Þetta
varð til þess að söfnuðurinn stækk-
aði ört. Því hefur verið haldið fram
að um helmingur Reykvíkinga hafi
tilheyrt Fríkirkjunni um 1910 en þá
voru íbúar Reykjavikur orðnir um
11.600. Á þessum áram færðist Frí-
kirkjan nær þjóðkirkjunni í guð-
fræði og kirkjulegum athöfnum.
Viðhorf safnaðarfélaga Fríkirkj-
unnar einkenndist af víðsýni og um-
burðarlyndi, sérstaklega gagnvart
þeim sem ekki áttu samleið með
þjóðkirkjunni eða jafnvel Fríkirkj-
unni sjálfri. Hefur það að mörgu
leyti verið Ólafi Ólafssyni að þakka
því kristilegt viðhorf hans krafðist
jafnréttis og kærleiksríkrar fram-
komu í garð náungans. Einn þeirra
sem sannarlega nutu góðs af opnu
hugarfari Fríkirkjumanna var Har-
aldur Níelsson. Það var á sviði spír-
itisma undii’ guðfræðilegum for-
merkjum að Haraldur vakti slíka
athygli að nafn hans lifir á vöram
manna fram á þennan dag. Harald-
ur virðist sjálfur ekki hafa verið
hrifinn af því að vera kallaður
hreinræktaður spíritisti, en engu að
síður vora niðurstöðui’ hans og
þeirra sem sameinuðust í félagi við
hann, þess eðlis að erfitt er að koma
auga á hvað ber í milli. Haraldur
komst fljótlega að því að skoðanir
hans áttu ekki upp á pallborðið hjá
embættismönnum þjóðkirkjunnar.
Mörgum þóttu sálarrannsóknir afar
forvitnilegar og hneigðust til þess
./ '***fÉ'7*Z

c•' '*.****.**
_ f*.'*té**+t■*4*aJ*& J ■sJn.f***'*Y 'Sa
««« .««£*• W - -
«*♦■**-»<k-
***'■ • ..♦» » «* ** *' ■***-< *■
- - —
V" 'j* • « »* i « :■***■* <* < l *»,***,-Aí^r, j**.'
/ c/ f.'jp a. * j y
*•.». «*ýt:. ** • <««* »-«»« , v- .-*■ /-♦.
.•..-fyV.Ár ..........
«y- ■** •• M Cy'jrií*,'.
$■ ./+■*■■ yfyJ&C •*
uago cu..
Ei
Fyrsta fundargerðin, 19. nóvember 1899.
að trúa ýmsu sem öðram en félög-
um Sálarrannsóknarfélagsins þótti
ósennilegt og ósæmandi lærðum
mönnum. Fríkirkjan kaus sér það
hlutskipti að veita Haraldi svigi’úm
til þess að koma skoðunum sínum á
framfæri. Sérstakar guðsþjónustur
Haralds Níelssonar hófust í Frí-
kirkjunni árið 1914 og hélt hann
slíkar guðsþjónustur allt til dauða-
dags árið 1928.
ftir að hafa starfað sem
, prestur Fríkirkjunnar í
Reykjavík í tuttugu ár, dró
Ólafur Ólafsson sig í hlé árið 1922.
Hann starfaði þó áfram sem prest-
ur hjá Fríkirkjunni í Hafnarfirði en
hann hafði sinnt þeim söfnuði sam-
hliða söfnuði Fríkirkjunnar í
Reykjavík allt frá því að fríkirkja
var stofnuð í Hafnarfirði árið 1914.
Árið 1922 var Árni Sigurðsson kos-
inn þriðji prestur Fríkirkjunnar í
Reykjavík og hlaut hann yfirgnæf-
andi meirihluta atkvæða í því sem
kalla má fyrstu alvöra kosningar
Fríkirkjunnar. Áður höfðu bæði
Lárus og Ólafur á undan honum
verið nánast sjálfkjörnir þar sem
enginn keppti við þá um starfið.
Ólíkt Lárusi og Ólafi, sem báðir
höfðu borist á í íslensku þjóðlífi,
virðist Árni Sigurðsson hafa tekið
meðvitandi ákvörðun um að ein-
beita sér frekar að Fríkirkjunni og
láta þjóðmálin afskiptalaus. Hann
var þó líkur forveram sínum að því
leytinu til að hann var víðsýnn og
frjálslyndur. Af prédikunum og
hugleiðingum sem liggja eftir Ái’na
er greinilegt að Árni var afskaplega
andlega sinnaður maður. Meginá-
herslur hans voru trú og von og
fannst honum upprisutrúin liggja
þessu tvennu til grandvallar. Það
var í upprisu Krists að von mann-
kynsins varð að raunveruleika, trú-
in og vonin um eilíft líf. Þá var
skoðun Árna á prestastéttinni full-
komlega í anda Lúthers. Oft hefur
borið á því í sögu kristinnar kirkju
að klerkastéttin hefur talið sig út-
valda og jafnvel skipa sérstakan
sess. Var það einmitt eitt umkvört-
unarefni þeirra sem stóðu að stofn-
un fríkirkju á Islandi,
hvort sem er á Reyðarfirði,
í Reykjavík eða í Hafnar-
firði. Árni Sigurðsson áleit
hins vegar prestastéttina
ekki vera fámennan hóp
embættismanna heldur
taldi hann til presta leik-
menn, konur og karla,
unga sem aldna. Allir vora
þetta lærisveinar Krists að
mati Áma. Þannig stóðu
allir jafnir hvert sem ævi-
starf eða stéttarstaða
þehra var.
í tíð Árna fóra samskipti
Fríkirkjunnar og þjóð-
kii-kju sífellt batnandi. Frí-
kirkjan átti gott samstarf
við dómkirkjuna við sér-
stök verkefni. í api-íl 1925
barst t.d. bréf frá dóm-
kirkjunni þar sem óskað
var eftir samstarfi við Frí-
kirkjuna við að knýja það
fram að bæjarstjórnin
byggði kapellu í kirkjugarðinum.
Ólafur Ólafsson talaði óljóst um erf-
iðleika í sambúð Fríkirkju og Þjó-
kirkju í tuttugu og fimm ára afmæl-
isriti Fríkirkjunnar sem honum var
falið að skrifa. Þai’ hafði hann einnig
orð á því að margt væri breytt frá
upphafsáranum og að Fríkirkju-
söfnuðurinn væri nú kominn ,,út úr
kuldabelti hinna fyrri ára“ (Ölafur
Ólafsson: Minningarrit, bls. 21.). Þá
viðhélt Árni tengslunum við Sálar-
rannsóknarfélag Islands og skrifaði
greinar í tímaritið Morgunn sem
gefið var út á vegum félagsins.
Stærstan þátt í að gera Fríkirkj-
una að miðstöð tónlistar, eins og áð-
ur hefur verið minnst á, áttu bræð-
urnh’ Páll og Sigurður Isólfssynh’.
Þegar nýtt og betra orgel var keypt
árið 1926 kom Páll til starfa sem
organisti Fríkirkjunnar og starfaði
þar fram til ársins 1939. Þá tók við
organistastöðunni Sigurður bróðir
hans og stjórnaði tónlistarlífi frí-
kirkjunnar í 44 ár, eða fram til árs-
ins 1983. Þeir bræður héldu uppi
merkjum tónlistarinnar með tón-
leikum, bæði sem fulltrúar Frí-
kirkjunnar og á eigin vegum, í
meira en hálfa öld. Á sinn hátt
stuðluðu þeir þannig að blómlegu
safnaðarlífi og óvíða hefur verið
kh’kja sem naut starfski-afta jafn
framúrskarandi listamanna. Þegar
leið að hálfrar aldar afmæli safnað-
arins árið 1949 lést Árni, langt um
aldur fram, efth’ að hafa átt við
veikindi að stríða um nokkurt
skeið. Með andláti Árna má segja
að uppbyggingu eða mótun safnað-
arins hafi lokið.
Fyrstu þrír prestar Fríkirkj-
unnar mótuðu Fríkirkjuna í
Reykjavík fyrstu fimmtíu ár-
in í sögu hennar. Láras stofnaði
söfnuðinn, uppbyggingin kom í hlut
Ólafs og með Arna varð stefnu-
mörkun safnaðarins Ijós og friði
komið á milli Fríkh’kju og þjóð-
kirkju. Prestar Fríkirkjunnar sem
fylgdu í kjölfarið hafa aJlir markað
spor á sinn sérstæða hátt en söfn-
uðurinn var fullmótaður eftir að
starfi þriggja fyrstu prestanna
lauk. Eftirleikurinn var auðveldari
og hefur stöðugleiki einkennt starf-
semi Fríkirkjunnar í Reykjavík síð-
an. Þrisvar sinnum hefur verið deilt
í hundrað ára sögu safnaðarins, ár-
in 1902, 1950 og 1988, en deilurnar
hafa aldrei ógnað tilvist Fríkh’kj-
unnar og falla í skuggann af hlut-
verki hennar í sögu Reykjavíkur.
Það er meðal annars fríkirkjufólki
á íslandi að þakka að fólk utan
þjóðkirkjunnar nýtur þess frelsis
sem það gerir í dag. Frumherjarn-
ir, sem höfðu fríkirkjuhugsjónina
að leiðarljósi, brutu ísinn, skil-
greindu umræðuna, knúðu fram
lagabreytingar og sköpuðu jarðveg
fyi’ir frjáls kirkjusamfélög á Is-
landi. Tilvist Fríkirkjunnar í
Reykjavík er minnisvarði um áunn-
ið frelsi íslendinga í trúmálum og
hún stendur á sinn hátt vörð um
þann arf sem samvisku- og trúfrels-
ið er. Hlutverki hins frjálsa kirkju-
samfélags er því langt í frá lokið.
Þegar Fríkirkjan lítur yfir sögu
sína þá er það til að rifja upp upp-
runa sinn, hlutverk og arf. Það
skýrir stöðu safnaðarins í dag og
gerir honum stefnumörkun sína til
framtíðar auðveldari.
Höfundur er með MA-gráðu
í sagnfræði.
30% Ginsenosíðar
Aðeins 1 hylki á dag
Staðtað
ginseng
þykkni
frá
Indena.
>
„Ef ginsengafurðir eru ósviknar innihalda þær ginsenosíð Því meira
þeim mun betra. Mönnum er því ráðlagt að kaupa aðeins afurðir
með stöðluðu ginsenosíð-innihaldi". (Ur bókinni Lækningamáttur
líkamans, með leyfi útgefanda).
Innfl. Cetus, sími 544 4040