Morgunblaðið - 17.12.1999, Síða 58

MORGUNBLAÐIÐ
58 FÖSTUDAGUR 17. DESEMBER 1999
7 UMRÆÐAN
Hreintunga
o g þjóðin
HREINTUNGUSTEFNA er sú
stefna að halda málinu hreinu af út-
lendum orðum. Frá því um miðja 19.
öld má aðgreina a.m.k. tvö skeið
hreintunguáherslu í íslensku þjóðfé-
lagi. Fyrra skeiðið tengdist sjálf-
stæðisbaráttu Islendinga á 19. öld og
hið síðara fullveldi þjóðarinnar á 20.
—»þld. A þessum tíma varð grundvall-
arbreyting á þjóðskipulagi íslend-
inga. Yíh’stétt miðrar 19. aldar var
önnur en yfírstétt miðrar 20. aldar.
Sú fyrrnefnda var íslensk bænda- og
embættismannayfirstétt sem hafði
sterkt danskt yfirbragð, en sú síðari
var af íslenskum „alþýðu" uppruna,
þ.e. yfirstétt íslenskra embættis- og
athafnamanna, af bændum komin,
sem skaut rótum í byrjun 20. aldar.
Tengja má þessar yfirstéttir hrein-
tunguáherslu síns tíma.
Eg tek undir orð Ama Björnsson-
ar í grein hans í Morg-
unblaðinu 26.11.99
„Hreintunga og yfir-
stétt“ að hreintungust-
efnan á 19. öld hafi að
einhverju leyti verið
liður í baráttu „alþýðu
manna“ gegn valds-
mönnum. Arni þjóð-
kennir ekki valdsmenn-
ina, en engum ætti að
blandast hugur um að
átt er við embættis-
menn Danakonungs
sem oftar en ekki voru
danskir eða hálfdansk-
ir, a.m.k. í háttum.
Endurnýjun yfir-
stéttarinnar á 19. öld
var að mestu leyti samkvæmt hefð-
inni, þ.e. börn „betri“ bænda og emb-
ættismanna sendu böm sín til
mennta. Nýliðun stétt-
anna var þó ekki að
öllu leyti hefðbundin
vegna þess að uppvax-
andi borgarastétt var í
lok 19. aldar farin að
nýta sér í vaxandi mæli
menntaleiðina til valda
og áhrifa í samfélag-
inu. Aðgangur alþýðu
manna var mjög tak-
markaður að menntun
yfirleitt, en þó einkum
framhaldsmenntun
sem var einkum ætluð
embættismönnum. Það
þurfti bæði fjármagn
og félagslegt áræði til
menntunar og þar sátu
ekki bara lærðir og leikir við ólík
borð, kynin nutu ekki heldur jafn-
ræðis varðandi námstækifæri.
Hermann
Oskarsson
Jólagladninginn
færðu hjá Smith & Norland
Lítil raftæki
frá Siemens
og Bomann.
Sjónvarpstæki,
myndbandstæki,
hljómtæki og
útvarpstæki
frá Dantax,
Metzog
Roadstar.
SIEMENS
GSM-farsímar,
þráðlausirsímar,
Loftlampar,
vegglampar,
borðlampar,
gólflampar,
skrifborðslampar
frá Aneta, Lival
og fleiri góðum
lampafyrirtækjum.
þráðlaus símkerfi
og venjulegirsímar
frá Siemens.

SMITH & NORLAND
Nóatúni 4 • 105 Reykjavík • Sími 520 3000 ■ www.sminor.is
Akranes: Rafþjónusta Sigurdórs • Borgarnes: Giitnir • Snæfellsbær: Blómsturvellir • Grundarfjörður: Guðni Hallgrímsson • Stykkishólmur: Skipavik • Buðardalur: Asubúð • ísafjörður: Póllinn • Hvammstangi: Skjanni • Sauðárkrókur: Rafsjá • Siglufjörður: Torgið • Akureyri: Ljósgjafinn • Húsavik: Öryggi • Vopnafjörður: Rafmagnsv. Árna M. • Neskaupstaður: Rafalda • Reyðarfjörður: Rafvélaverkst. Árna E. • Egifsstaðir: Sveinn Guðmundsson • Breiðdalsvík: Stefán N. Stefánsson • Höfn í Hornafirði: Króm og hvítt • Vík í Mýrdal: Klakkur • Vestmannaeyjar: Tréverk • Hvolsvöllur: Rafmagnsverkst. KR • Hella: Giisá • Selfoss: Árvirkinn • Grindavík: Rafborg • Garður: Raftækjav. Sig. Ingvarssonar • Keflavík: Ljósboginn • Hafnarfjörður: Rafbúð Skúla, Álfaskeiði.

Tungan
íslensk hreintungu-
stefna þróaðist
upphaflega í nánum
tengslum við sjálfstæð-
isbaráttu þjóðarinnar,
segir Hermann Oskars-
son, og gegndi öðru
hlutverki en síðar
varð á 20. öld.
í grein Árna kemur fram hörð
gagnrýni á málflutning Hallfríðar
Þórarinsdóttur mannfræðings í
morgunútvarpi Rásar 1 mánudaginn
22.11.99 sem hann segir halda því
fram að íslensk hreintungustefna
hafi verið eitt af valdatækjum ís-
lenskrar yfirstéttar til að kúga al-
þýðu. Arni undirstrikar hér að það
hafi ekki síst verið alþýðumenn og
fulltrúar þeirra sem börðust fyrir
hreintungustefnunni á 19. öld og að
hluti yfirstéttarinnar á þessum tíma
hafi ævinlega kært sig kollöttan um
íslenska tungu. Hann bendir enn-
fremur á að móðurmálskennarar
hafi haft forgöngu um að hamla gegn
tilteknum framburði á 20. öld, „sem
ekki er á neinn hátt óeðlilegur“ og
„ekki bundinn við samfélagsstétt
heldur landshluta". Hér á Árni við
flámæli sem Hólmfríður tekur sem
dæmi um „alþýðumál“, „sem barist
hefði verið gegn af einhverri yfir-
stétt“.
Hér tel ég að Árni misskilji að ein-
hverju leyti merg málsins. Sú stað-
reynd að flámæli hafi verið bundið
bændastétt í tilteknum landshluta er
Hiffixs® jj Negro
Skólavöröustíg 21 a
101 Reykjavík
Sími/fax 552 1220
Netfang:
blanco@itn is
Veffang:
www.blanco.ehf.is

Skólavörðustíg 35,
sími 552 3621.
ÚRVALS PC-LEIKIR:
M.a. QUAKE III, HOMEWORLD,
INTERSTATE 82, DRIVER, GTA2,
ODIUM, PHARAOH, FIFA 2000,
ACE OF EMPIRE/AGE OF KINGS,
ULTIMA ASCENSION, o.fl., o.fl.