Morgunblaðið - 20.01.2000, Page 40

40 FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2000 41
fltorgtiiiMjifeifr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UNGLINGARNIR
OGSAGAN
ISLENDINGAR vita of mikið um sögu sína í hlutfalli við
það, sem þeir skilja,“ segir Sigurður Nordal í íslenzkri
menningu. Þessi orð koma upp í hugann þegar bág þekking
ungu kynslóðarinnar á sögu þjóðarinnar og þá einkum tutt-
ugustu aldarinnar er til umræðu. Sigurður er að benda á að
það skortir ekki heimildirnar um sögu okkar heldur skiln-
ing á þeim og samhengi þeirra. Orðin mætti einnig heim-
færa upp á sagnfræðilega þekkingu almennt. Það er ekki
nóg að þekkja allar staðreyndirnar, ef nota má það hugtak,
það er ekki nóg að vita nöfnin og ártölin og þekkja helstu
atburði heldur verður að skilja samhengið, hugsanirnar á
bak við orð og gjörðir; þannig er ekki nóg að spyrja hvar og
hvenær heldur einnig hvers vegna. Spurningin um þekk-
ingu ungu kynslóðarinnar á sögu þjóðarinnar, hvort sem er
fyrri tíma eða seinni, er með öðrum orðum flóknari en virð-
ast kann í fyrstu, auk þess sem hún vekur ýmsar aðrar
spurningar, svo sem um það hvernig sögukennslu er háttað
í skólum og hvert við teljum vera hlutverk hennar.
Davíð Oddsson forsætisráðherra lýsti efasemdum um að
þekking ungu kynslóðarinnar á sögu tuttugustu aldarinnar
væri eins og best yrði á kosið í grein sinni, Við áramót, sem
birtist hér í blaðinu á gamlársdag. Vísaði hann til þess að
ungt fólk sem heimsækti Stjórnarráðshúsið þekkti fæst af
mynd þá stjórnmálamenn sem verið hefðu í forustu á öld-
inni. Kvaðst hann hafa „þá trú að kennsla og þekking yngri
kynslóðarinnar á síðari tíma sögu þjóðarinnar sé í molum.“
Sjálfsagt eru margir á sama máli og forsætisráðherra og
hafa svipaða reynslu og hann. Hinu sama kynnast þeir, sem
starfa með nýútskrifuðu fólki á vinnustað og undrast þekk-
ingarleysi á mönnum og málefnum síðustu áratuga. I við-
tölum við nokkra sagnfræðinga og skólamenn hér í blaðinu
á þriðjudaginn komu fram efasemdir af sama tagi en einnig
var bent á að slíkar efasemdir hefðu sennilega alltaf verið
uppi. Nýleg könnun á söguvitund íslenskra unglinga í sam-
anburði við jafnaldra þeirra í Evrópu bendir sömuleiðis til
þess að söguleg þekking sé síst minni hér í þessum al-
durshópi en annars staðar í álfunni. Einnig var vakin at-
hygli á að áherslur í sögukennslu væru að breytast. Stað-
reyndatalningar heyra sögunni til að miklu leyti enda er nú
dregið í efa að þær skili tilætluðum árangri. Menn hafa líka
komist að því að það stoðar lítið að kenna börnum söguefni
sem ekki höfðar til þeirra. Ný aðalnámskrá tekur mið af
þessu. I nýju kennsluefni í sögu fyrir 8. bekk verða jafn-
aldrar nemendanna frá fyrri tíð í brennidepli, svo dæmi sé
nefnt. Með því að skoða söguna út frá þessu sjónarhorni er
hægt að skýra ýmsa siði og verðmætamat í samfélagi fyrri
tíma og stöðu einstaklinga gagnvart fjölskyldu, þjóðfélagi
og menningu á þann hátt sem nemendurnir skilja vel sjálfir
og geta samsamað sig.
Algengasta mælistikan á sögukunnáttu fólks er vafalaust
þekking á staðreyndum. Hver gerði hvað hvenær og hvar?
Þetta hafa verið algengar spurningarnar á söguprófum
skólanna í gegnum tíðina. Ef við tökum Sigurð Nordal á
orðinu veitir hins vegar ekki af að reyna að leita frekar
skilnings á atburðunum sem orðið hafa og einstaklingunum
sem tengdust þeim. Okkur skortir ekki heimildirnar eða
vitneskjuna um atburðina heldur skilninginn á þeim. Þetta
á ekkert síður við um sögu tuttugustu aldar en þeirrar
tíundu eða þrettándu. Að vísu eru aðgengilegar og góðar
bækur um samtímasögu ekki á hverju strái en enginn vafi
leikur á því að tuttugasta öldin er sú best skrásetta hingað
til. Það hefur heldur aldrei verið auðveldara að nálgast
upplýsingarnar og þar standa unglingar dagsins í dag bet-
ur að vígi en nokkru sinni fyrr. Þá vantar ekki upplýsing-
arnar heldur leiðsögn um það hvers vegna hlutirnir eru
eins og þeir eru.
Sumir halda því jafnvel fram að gríðarlegt upplýsinga-
flæðið hafi brenglað söguvitund fólks, hver viðburðurinn á
fætur öðrum þjóti eftir upplýsingahraðbrautinni með því-
líkum hraða að fólk skynji þá ekki í samhengi, hvað þá sem
samfellu, röklega þróun eða heild. Sagan eða tilfinning okk-
ar fyrir henni sé því gufuð upp. í ljósi þessa þyrfti kennsla í
samtímasögu ef til vill að miða að því að auka færni nem-
enda í að greina þær upplýsingar sem þeir hafa úr að moða
og lesa úr þeim sér til skilnings.
Forsætisráðherra sagði í áramótagrein sinni að þeim
færi fjölgandi sem þætti sagan ekki fyrirferðarmikill hluti
af nauðsynlegasta veganesti til veglegra lífskjara, að saga
þjóðarinnar og sameiginleg reynsla væri ekki megingrund-
völlurinn. Ef þetta er rétt þá er nauðsynlegt að bregðast við
með einhverjum hætti. Við erum og getum ekki verið annað
en afurð fortíðar okkar. Viljum við leita skilnings á sjálfum
okkur og samfélaginu verðum við því að þekkja sögu okkar.
/
Nýsköpunarverðlaun forseta Islands verða veitt á Bessastöðum í dag
166 NEMENDUR UNNU
AÐ 127 VERKEFNUM
✓
I dag verða veitt á Bessastöðum nýsköpunarverðlaun forseta
Islands fyrir árið 2000, en þau eru veitt þeim námsmönnum sem
hafa unnið framúrskarandi starf við úrlausn verkefna sem styrkt
hafa verið af Nýsköpunarsjóði námsmanna. Fimm verkefni voru
útnefnd nú, en þetta er í fímmta sinn sem verðlaunin eru veitt.
Nýsköpunarsjóður námsmanna var stofnaður 1992 til þess að
útvega áhugasömum nemendum sumarvinnu við metnaðarfull
og krefjandi rannsóknarverkefni. Markmið sjóðsins er að stuðla
að nýsköpun, jafnt fyrir atvinnulíf sem á fræðasviði. Sumarið
1999 hlutu 127 verkefni styrk og voru unnin af 166 stúdentum.
HRAFNKELL HRAFNHILDUR
EIRÍKSSON HANNESDÓTTIR
Mælir æðar
í augnbotni
með
tölvuforriti
Rannsakaði
vannýtta
auðlind á
Vesturlandi
HRAFNKELL Eiríksson er tilnefnd-
ur til nýsköpunarverðlaunanna vegna
verkefnis um mat á æðum í augnbotn-
um en hann hefur
þróað aðferð til að
finna og staðsetja
æðar í augnbotni.
Ætlunin er að það
auðveldi læknum
mat á þeim vegna
rannsóknar á ýms-
um augnsjúkdóm-
um sem geta til
dæmis orðið vegna
sykursýki.
Hrafnkell tók
stúdentspróf frá
MH vorið 1995 og lauk verkfræðiprófi
frá Háskóla Islands síðasta vor. Hann
stundar nú nám við Danmarks Tekn-
inske Universitet í Kaupmannahöfn
og vann augnbotnaverkefnið síðastlið-
ið sumar og haust að mestu frá Dan-
mörku. Leiðbeinendur hans voru þeir
Jón Atli Benediktsson, prófessor í raf-
magnsverkfræði, og Einar Stefáns-
son, prófessor í augnlækningum. En
af hverju valdi hann þetta verkefni
sem tengist læknavísindunum?
Spennandi að beita
verkfræði í líftækni
„Mér finnst spennandi að beita
ýmsu því sem við höfum í verkfæra-
kassa okkar í rafmagns- og tölvuverk-
fræðinni á líftæknileg vandamál,“ seg-
ir Hrafnkell. „Það eru miklir
möguleikar á nýtingu tölvutækninnar,
tölvurnar eru öflugar og þær má for-
rita og nýta á svo margan hátt við þró-
un á rannsóknartækni sem nota má í
læknisfræði og fleiri greinum."
Hrafnkell segir að sýnt hafi verið
fram á að ýmsar breytingar verði á
æðum í augnbotnum, svo sem legu
þeirra, sveigju, breidd og fleira, til
dæmis vegna sykursýki. Nauðsynlegt
sé að sykursýkisjúklingar séu í reglu-
legu eftirliti til að tryggja þeim með-
ferð tímanlega vegna hugsanlegrar
sjónskerðingar. Læknar geti metið
þessar breytingar með skoðun sinni á
augnbotnum sjúklings. Með því að út-
búa fyrir þá sjálfvirkt kerfi mætti
finna á auðveldari hátt og ódýrari þá
sjúklinga sem ættu það á hættu að
sjón þeirra skertist. Erfitt sé og tíma-
frekt að mæla þessar breytingar með
núverandi tækni og því hafi læknar
oftast orðið að meta slíkar breytingar
með berum augum. Segir hann að með
aðstoð tölvuforrits geti læknar hins
vegar skoðað á tölvuskjá ljósmynd af
augnbotni sjúklings og mælt æðar
sem þar koma fram og með sjálfvirkri
aðferð megi mæla oftar, bera saman
mælingar og stunda umfangsmeiri
rannsóknir á æðabreytingunum.
„Þetta er byrjunin og vonandi verð-
ur tækifæri til að þróa þessa tækni
frekar, gera mælingaraðferðina betri
og nákvæmari," segir Hrafnkell og
nefnir að við skólann sé einmitt verið
að huga að svipuðum verkefnum sem
hann kveðst vel geta hugsað sér að
sinna.
HRAFNHILDUR Hannesdóttir jarð-
fræðinemi vann að verkefni síðastliðið
sumar sem styrkt var af Nýsköpunar-
sjóði námsmanna
og nefnist „Van-
nýtt auðlind á
Vesturlandi". Hef-
ur verkefnið nú
verið tilnefnt til
Nýsköpunarverð;
launa forseta ís-
lands.
Hrafnhildur seg-
ist hafatekið fyrir
ákveðið svæði á
Vesturlandi sem er
lítt þekkt meðal ferðamanna og safna
heimildum um náttúrufar og sögu
svæðisins ásamt upplýsingum um
hvers konar afþreyingu og þjónustu
sem svæðið hefur upp á að bjóða.
I framhaldi af þessu verkefni er svo
markmiðið að gera svæðið aðgengi-
legra fyrir ferðafólk og markaðssetja
svæðið og skipuleggja framtíð þess
með græna ferðamennsku í huga.
Framtíðarmöguleikar
í ferðaþjónustu
Hrafnhildur er 22 ára og leggur
stund á jarðfræði við Háskóla íslands.
Hún á einnig að baki tveggja ára nám í
umhverfis- og vistfræðinámi í Banda-
ríkjunum. Hrafnhildur segist hafa
unnið að þessu verkefni allt síðastliðið
sumar en leiðbeinendur hennar voru
Hafsteinn Helgason verkfræðingur og
Ari Trausti Guðmundsson jarðfræð-
ingur.
„Verkefnið fólst í að safna heimild-
um og gögnum, bæði fræðilegu efni og
öðru sem skrifað hefur verið um þetta
tiltekna svæði, sem er á eystri hluta
Snæfellsness, á sviði náttúrufræði,
jarðfræði, líffræði og sögu og að koma
þessum upplýsingum í gagnagrunn.
Markmiðið var annars vegar að kanna
hvaða möguleikar væru til staðar í
ferðaþjónustu á svæðinu, hvað væri nú
þegar í boði s.s. varðandi gistimögu-
leika, ferðir, hvort gönguleiðir væru
merktar og fleira og hins vegar hvaða
framtíðarmöguleikar væru til staðar,
hvernig mætti nýta svæðið betur og
skipuleggja það með ferðamennsku í
huga,“ segir Hrafnhildur.
Hún segist hafa safnað og farið í
gegnum mikið magn heimilda. „Ég fór
líka inn á svæðið og mér gafst tæki-
færi til að taka myndir, auk þess sem
ég tók viðtöl við nokkra ferðaþjón-
ustuaðila,“ segir hún.
Fallegt svæði sem
allt of fáir þekkja
Aðspurð um ástæður þess að hún
valdi þetta viðfangsefni segir Hrafn-
hildur hugmyndina hafa komið upp
þegar hún starfaði hjá verkfræðistof-
unni Línuhönnun. „Hugmyndin kom
frá Þorsteini Helgasyni, sem þar vinn-
ur á umhverfissviði, en hann var að
leita að nema í þetta verkefni. Ég fékk
aðstöðu til að vinna að verkefninu hjá
Línuhönnun," segir hún.
„Þetta er afskaplega fallegt svæði
Hrafnkell
Eiríksson
Hrafnhildur
Hannesdóttir
sem ég held að allt of fáir þekki og það
ættu að vera talsverðir möguleikar á
að skipuleggja það með tilliti til ferða-
þjónustu, vegna þess hvað það er lítið
nýtt,“ segir Hrafnhildur aðspurð um
helstu niðurstöður verkefnisins. „Það
væri gaman að geta skipulagt svæðið
með tilliti til grænnar ferðamennsku,
sem er vistvæn og á að stuðla að því að
sem minnst röskun verði á náttúru-
fari. Það þyrfti að ráðast í að merkja
gönguleiðir og gera svæðið aðgengi-
legra en það er nú þegar töluverð
þjónusta á jöðrum svæðisins, sem
mætti nýta og auglýsa betur,“ segir
hún.
Hrafnhildur segir að Nýsköpunar-
sjóðurinn veiti námsmönnum mjög
þýðingarmikil og fjölbreytt tækifæri.
Aðspurð hvort viðfangsefnið endur-
spegli áhugasvið hennar eftir að námi
lýkur segist hún hafa mikinn áhuga á
náttúruvernd og á skipulagningu
ferðaþjónustunnar, sem sé ört vax-
andi.
Ármann
Gylfason
ÁRMANN GYLFASON
OG ÁSTMUNDUR
NÍELSSON
Þrif með tilliti
til hönnunar
búnaðar
ÁRMANN Gylfason og Ástmundur
Níelsson unnu að verkefni sem lýtur
að hreinlæti í fiskiðnaði í samstarfí
við Marel hf. Kröf-
ur um hreinlæti í
matvælaiðnaði hafa
stóraukist á undan-
förnum árum og
eru hreinlætismál
einn mikilvægasti
þáttur daglegs
reksturs matvæla-
fyrirtækja. Þrif á
matvælafyrirtækj-
um eru viðamikil
og erfitt getur
reynst að þrífa
flókinn tækjabún-
að þannig að full-
nægjandi árangur
náist. Verkefni
þeirra félaga fólst í
því að kanna hrein-
læti og þrif á bún-
aði frá Marel í fisk-
. vinnslu og benda á
Astinundur lausnir til að bæta
Níelsson hönnun hans.
Ástmundur sagði að verkefnið
hefði í raun verið margþætt. Hann
sagði að um flókinn tækjabúnað væri
að ræða hjá Marel og hjá því væri
ekki komist að mikið væri um lokuð
skot í tækjunum þar sem gætu safn-
ast fyrir óhreinindi. „Við vorum að
reyna að staðsetja þetta og koma með
tillögur um breytta hönnun á tækjun-
um frá Marel. Við heimsóttum líka
nokkur frystihús og fylgdumst með
þrifum þar. Við settum upp þvotta-
ferli með hliðsjón af gögnum frá
Rannsóknastofnun fiskiðnaðarins
sem okkur fannst duga best,“ sagði
Ástmundur.
Verkefni þeirra laut einnig lítillega
að viðhaldi tækjanna en mörg þeirra
hefur Marel þegar betrumbætt með
tilliti til slíkra vandamála. Loks gerðu
þeir efnatilraunir í tengslum við tær-
ingu á málmum í tækjunum vegna
efna og vatns og gerlamælingar á
reimum tækjanna. Tilgangurinn með
því var að reyna að finna út hvers
konar reimar væru hentugastar í
tækjabúnaðinn.
Ástmundur segir að Marel hafi nú
niðurstöðurnar undir höndum og fyr-
irtækið geti vonandi nýtt sér þær til
þess að breyta útfærslu á tækjum sín-
um til þess að auðvelda þrifin.
MARGRÉT EINARS-
DÓTTIR OG BJARNI
ÓLAFSSON
Könnuðu
kröfur EES
MARGRÉT Einarsdóttir og Bjarni
Ólafsson, laganemar við Háskóla Is-
lands, unnu sl. sumar að verkefni sem
ber heitið „Kröfur
EES-samningsins
til rökstuðnings
stjórnvaldsákvarð-
ana“, og er það á
meðal þeirra fimm
verkefna sem til-
nefnd eru til Ný-
sköpunarverðlauna
forseta Islands árið
2000.
Bjarni og Mar-
grét eru 22 ára og
Margrét
Einarsdóttir
bæði á þriðja ári í lögfræði. Þau unnu
að verkefninu síðastliðið sumar og var
Einar Gunnarsson, sendiráðsritari á
viðskiptaskrifstofu utanríkisráðuneyt-
isins, leiðbeinandi þein-a.
Krafist rökstuðnings samhliða
ákvörðunum stjórnvalda
Verkefnið fólst í að rannsaka hvaða
kröfur EES-samningurinn gerir til
rökstuðnings stjórnvaldsákvarðana og
hvort þess hafi verið gætt að mæta
þeim kröfum þegar íslensk löggjöf var
aðlöguð samningnum.
„Meginreglan samkvæmt íslenskum
rétti er sú, að stjórnvöld þurfa einung-
is að rökstyðja ákvarðanir sem þau
taka eftir á, ef aðili máls biður sérstak-
lega um það innan 14 daga,“ segir
Margrét þegar hún varbeðin að lýsa
viðfangsefninu nánar.
„Samkvæmt EES-rétti eru hins
vegar í ákveðnum tilvikum gerðar
kröfur til samhliða rökstuðnings
stjórnvalda þegar ákvarðanir eru
teknar. Það veitir borgurunum meira
réttaröryggi og stuðlar að því að
stjórnvöld segi strax á hvaða laga-
ákvæðum þau byggja ákvarðanir sín-
ar. Slíkt gerir borgurunum auðveldara
með að skilja ákvarðanirnar, að þeir
geti gengið úr skugga um að þær séu
reistar á málefnalegum sjónarmiðum
og að stjórnvöld hafi gætt rannsóknar-
skyldu sinnar og tekið tillit til þeirra
sjónarmiða sem borgai’arnir hafa fram
að færa,“ segir hún.
Við úrlausn verkefnisins fóru Bjarni
og Margrét í gegnum allan EES-rétt-
inn, þ.e.a.s. EES-samninginn, við-
aukaákvæði og bókanir og skoðuðu
einnig dóma EB-dómstólsins í þeim
tilgangi að kanna í hvaða tilvikum EB-
rétturinn gerir kröfur um rökstuðning
stjórnvaldsákvarðana.
„Niðurstaðan er í fyrst lagi sú, að
samkvæmt dómstólareglum sem EB-
dómstóllinn hefur mótað, eru einungis
gerðar kröfur um rökstuðning eftir að
ákvarðanir eru teknar, líkt og á ís-
landi. Hins vegar kom í ljós að í nokk-
uð mörgum tilvikum eru gerðar kröfur
um samhliða rökstuðning ákvarðana.
Það á til dæmis við um ýmislegt sem
+
snýr að samkeppnislögum, veitingu at-
vinnuleyfa til útlendinga o.fl.,“ segir
Margrét. Hún segir að í Ijós hafi komið
að í ákveðnum tilvikum séu þessar
kröfur uppfylltar í íslenskum rétti.
Umræddar kröfur um rökstuðning
stjórnvaldsákvarðana hafi þá verið
innleiddar þegar einstakar reglur eða
tilskipanir voru innleiddar í íslenskan
rétt, en í öðrum tilvikum hafi það hins
vegar ekki verið gert. „I þeim tilvikum
uppfyllum við ekki þær þjóðréttarlegu
skuldbindingar sem á okkur hvíla,“
segir hún.
Margrét sagði einnig að í sumum til-
vikum hefur verið látið nægja að til-
taka í reglugerð eða lögum að um
málsmeðferð fari eftir EB-rétti. Það
sé hins vegar þýðingarlítið orðalag
vegna þess að hætt sé við að stjórn-
völd fletti ekki upp í Evrópuréttinum
þegar reynir á þessi ákvæði.
Margrét bendir á að stjórnsýslulög-
in veiti borgurunum einungis
lágmarksréttindi og segir að þau hafi
komist að þeirri niðurstöðu, m.a. í ljósi
dómaþróunar Hæstaréttar, að í þeim
tilvikum þegar EES-samningurinn
leggur þá skyldu á herðar stjórnvalda
að rökstyðja ákvarðanir samhliða beri
að túlka stjórnsýslulögin til samræmis
við þessar kröfur EES-samningsins.
Eigum í rauninni að vera
nokkurs konar verðir
„Þetta var heilmikil vinna en við
Bjarni áttum mjög gott samstarf og
skiptum verkefnunum skipulega á
milli okkar. Þetta gekk eins og í sögu.“
Hún segir að þau hafi unnið að verk-
efninu í júní og júlí og lagt svo loka-
hönd á það í september.
Nýsköpunarsjóður námsmanna var
stofnaður 1992 til að útvega áhuga-
sömum nemendum sumarvinnu við
metnaðarfull og krefjandi rannsóknar-
verkefni. Margrét segir það ómetan-
legt fyrir námsmenn að fá tækifæri til
þess að vinna svona rannsóknarvinnu.
-Endurspeglar verkefnið áhugasvið
þitt í lögfræðinni? „Já, stjómsýslu-
réttur er afar skemmtilegt og spenn-
andi réttarsvið, ekki síst vegna þess að
svo stutt er síðan stjórnsýslulögin
voru sett og ég tel að lögfræðingar
framtíðarinnar hafi miklu hlutverki að
gegna við að sjá til þess að stjómvöld
framfylgi þessum lögum. Við eigum í
rauninni að vera nokkurskonar verðir.
Evrópurétturinn er líka heillandi,"
svarar hún.
Margrét segir þau hafa lært mikið
af þessu verkefni og það sé mikil
hvatning að fá tilnefningu til Nýsköp-
unarverðlaunanna.
LÍSBET
EINARSDÓTTIR
Alvarlegar
afleiðingar
eineltis á
vinnustöðum
TALSVERT er um einelti á vinnu-
stöðum hér á landi, en einelti getur
m.a. falist í stríðni, útilokun, kynferð-
islegri áreitni, neikvæðum athuga-
semdum og skemmdarverkum. Af-
leiðingar eineltis geta m.a. verið
kvíði, þunglyndi, streita, minnkað
traust til annarra og sjálfsvígshug-
leiðingar. Engar verklagsreglur eru
Lísbet
Einarsdóttir
hins vegar til um hvemig skuli bregð-
ast við þegar eineltismál koma upp á
vinnustöðum. Sá sem verður fyrir
einelti stendur því uppi einn og óst-
uddur. Þetta eru meginniðurstöður
rannsóknar Lísbetar Einarsdóttur og
Pálínu Guðmundu Benjamínsdóttur
um einelti á vinnu-
stöðum, sem þær
unnu í félagsvís-
indadeild Háskóla
íslands undir
stjóm dr. Guðbj-
argar Lindu
Rafnsdóttur.
Upphaflega
gerðu Lísbet og
Pálína megindlega
rannsókn til BA-
prófs á einelti á
vinnustöðum. I þeirri rannsókn voru
sendir um 200 spurningalistar út á
níu vinnustaði. Aðeins um 100 svör
bárust en samkvæmt þeim höfðu um
20% orðið fyrir einelti. í sumum til-
fellum höfðu afleiðingar eineltis verið
alvarlegar því að 2-3 einstaklingar í
hópi svarenda höfðu leitt hugann að
sjálfsmorði.
Lísbet sagði að þessi rannsókn-
hefði vakið ýmsar spurningar og þess
vegna hefðu þær haft áhuga á að
skoða þetta mál betur með því að
gera svokallaða eigindlega rannsókn,
en hún byggist á ítarlegum viðtölum
við einstaklinga þar sem leitast er við
að kafa betur ofan í efnið en hægt er
að gera í skoðanakönnun. Viðtöl voru
tekin við fulltrúa stéttarfélaga,
starfsmannastjóra fyrirtækja og þol-
endur eineltis.
Lísbet sagði að rannsóknin benti til
að afleiðingar eineltis væru oftar en
ekki alvarlegar. Það hefði komið fram
í viðtölum við þá sem orðið hefðu fyrir
einelti að það tæki einstaklinginn
langan tíma að koma sér út úr vand-
anum. Algengt væri að fólk gripi til
þess ráðs að skipta um vinnustað, en
það væri ekki eðlileg niðurstaða því
þá væri sá saklausi að víkja.
Lísbet sagði að þó að þolandinn
upplifði einhverja áreitni á vinnustað
sem einelti væri ekki víst að sá sem
stæði fyrir eineltinu liti á atferlið sem
einelti. Viðkomandi liti kannski á það
sem saklausa stríðni. Engu síður
hefði komið fram í könnuninni að fólk
virtist gera sér glögga grein fyrir
hvað einelti væri. Jafnframt hefði
komið fram að fólk gerði sér góða
grein fyrir afleiðingum eineltis. Enn-
fremur kom fram að rúmlega 60%
svarenda þekktu einhvern sem orðið
hefði fyrir einelti.
Lísbet sagði að í rannsókninni hefði
verið lögð talsverð áhersla á hvernig
væri hægt að bregðast við einelti.
Þær hefðu sett fram verklagsreglur
sem hefðu falið í sér leiðbeiningar um
hvernig bregðast ætti við svona mál-
um. Hún sagði að þær hefðu spurst
talsvert fyrir um hvort einhverjar
verklagsreglur væru til sem tækju á
svona málum, en svörin hefðu öll ver-
ið á einn veg; enginn kannaðist við
slíkar reglur. í samtölum við fulltrúa
verslunarmannafélagsins sem rætt
var við hefði komið fram að umræða
hefði átt sér stað innan félagsins um
hvernig væri hægt að bregðast við
einelti á vinnustöðum. Að öðru leyti
kom fram að stéttarfélögin höfðu ekki
fjallað um þessi mál.
Lísbet sagði að tilgangur rann-
sóknarinnar hefði ekki síst verið sá að
setja fram upplýsingar sem gagnast
gætu fyrirtækjum, stofnunum og þol-
endum eineltis, til að uppræta eða
koma í veg fyrir einelti.
Forsætisráðherra Svíþjóðar
vill aðild að EMU
Yfirlýsingu
Perssons tekið
með varúð
Viðbrögð við yfirlýsingu Perssons,
forsætisráðherra Syíþjoðar, frá því í síðustu
viku um að Svíum beri að stefna að EMU-
aðild einkennast af axlayppingum, segir
Sigrún Davíðsdóttir, þar sem ekkert kemur
fram um hvenær og hvernig sú aðild
eigi að eiga sér stað.
YFIRLÝSING Görans
Perssons, forsætisráð-
herra Svía, um að sænsk-
ir jafnaðarmenn stefni á
að ganga í Efnahags- og mynt-
bandalag Evrópu, EMU, tekur af
öll tvímæli um stöðu forsætisráð-
herrans í málinu. Það er þó eftir
sem áður óljóst hvenær að inn-
göngu kemur og hvern aðdraganda
hún fær. Persson aftók einnig að
nauðsyn væri á að Svíar uppfylltu
skilyrði um þátttöku í fastgengi
EMU, ERM, í tvö ár áður en að að-
ild gæti orðið að raunveruleika. Þar
með markar sænska stjórnin sér
stefnu enn á ný upp á eigin spýtur,
rétt eins og þegar Svíar ákváðu að
vera utan EMU án nokkurs sam-
ráðs við Evrópusambandið, ESB.
Að vilja en geta ekki
„Þetta er að vilja, en geta ekk'i,“
sagði Per Unckell, formaður þing-
flokks sænska Hægriflokksins, um
yfirlýsingu Perssons. Þótt yfirlýs-
ing Perssons hafi verið skorinorð-
ari en búist hafði verið við í kjölfar
jákvæðis framkvæmdastjórnar
flokksins þá fullnægir hún þó ekki
þeim, sem eru áfram um sænska
aðild að EMU.
Bo Lundgren, formaður Hægri-
flokksins, benti á að fyrst Persson
styddi aðild væri það í andstöðu við
sænska hagsmuni að þurfa að bíða
með aðild um óvissa framtíð. Hann
var því ósáttur við að Persson lét
sér nægja að styðja aðild, án þess
að gefa neitt til kynna um hvenær
hún gæti orðið. Hann benti á að
þar sem Svíar hefðu efnahagsábata
af aðild töpuðu þeir stöðugt á því
að vera ekki með, auk þess sem
þeir yrðu af því að hafa áhrif.
I sama streng tók Lars Leijon-
borg, formaður Þjóðarflokksins,
sem kallaði yfirlýsingu Perssons
heigulshátt, því ekkert væri sagt
um hvernig eða hvenær. í sjálfu
sér breytti yfirlýsingin því litlu.
Leijonborg segir í samtali við
Svenska Dagbladet Persson hafa
varpað aðild langt fram í framtíð-
ina og yfirlýsing hans sé taktísk.
Johan Lönnroth, talsmaður
Vinstriflokksins, stuðningsflokks
minnihlutastjórnar Perssons, segir
menn þurfa að horfast í augu við að
kjósendur muni ekki styðja sænska
EMU-aðild í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Vinstriflokkurinn sér
fram á að geta náð fylgi EMU-
andstæðinga frá Jafnaðarmanna-
flokknum, sem þegar hefur mátt
sjá á eftir miklu fylgi til vinstri.
Mats Odell frá Kristilega demó-
krataflokknum er argur út í stjórn-
ina fyrir að ætla bara að bíða og sjá
til með hvenær best verði að ganga
í EMU. Þar sem ákveðnar efna-
hagsforsendur þurfi að vera fyrir
hendi eigi stjórnin að freista þess
að hafa jákvæð áhrif á úrslitaatriði
eins og réttar aðstæður á vinnu-
markaðnum og heppilega launa-
myndun. Hér megi engan tíma
missa.
Meira tillit til flokksins
en þjóðarhagsmuna
Það ergir ýmsa stuðningsmenn
sænskrar EMU-aðildar hvað Pers-
son mælir skref sín um EMU-aðild
augljóslega eftir aðstæðum í flokki
sínum. I fréttatilkynningu sænskra
vinnuveitenda eftir yfirlýsinguna
segir að eðlileg afleiðing yfirlýsing-
arinnar væri að stefna á snarlega
aðild, en ekki slá henni á frest um
óljósa framtíð. Áframhaldandi takt-
ískar vangaveltur og hik séu Svíum.
skaðlegar.
Þegar þáverandi Evrópuráð-
herra Ulf Dinkelspiel kynnti aðild-
arviðræður Svía að Evrópusamst-
arfinu 1993 sagði hann að síðar yrði
tekin afstaða til EMU-aðildar.
Hægrileiðtoginn Carl Bildt, þáver-
andi forsætisráðherra, og jafnaðar-
maðurinn Ingvar Carlsson, sem
varð forsætisráðherra 1994, voru
báðir sammála um að þetta var-
færna orðalag væri já samstiga
ESB-aðild.
Sem nýbakaður forsætisráðherra
kom Göran Persson öllum á óvart
er hann notaði leiðtogafund ESB í
júní 1996 til að koma með neikvæð-
ar fullyrðingar um EMU, sem væri
varasöm fyrirætlun er fæli í sér
aukið yfírþjóðlegt vald. Um leið
breyttist EMU-afstaða stjórnarinn-
ar í „nei, enn sem komið er“. Það
er frá þessari afstöðu, sem Persson
er að hverfa.
Persson hvatti síðan landa sína
til að ræða málin, en hefur sjálfur
ekki viljað láta skoðun sína í Ijós.
Það sem hann hefur sagt hefur ver-
ið neikvætt, en nú lætur hann sem
hann hafi legið undir feldi í málinu,
áður en hann hafi opinberað skoð-
un sína. Hann sjái gallana á EMU,»
en kostirnir við að vera í tryggu
samstarfi er verji Svía gegn spá-
kaupmönnum á fjármálamörkuðum
vegi þyngra en hugsanlegt sjálfs-
forræðistap.
Nú stendur Persson hins vegar
frammi fyrir litlum vinsældum al-
mennt og flokki, sem er klofinn í
EMU-afstöðunni. Þessi leið hans á
vafalaust að vera liður i að taka á
þessum flokksvanda. Hann virðist
þó varla ætla sér stuttan og snarp-
an aðdraganda að aðild, heldur
langan og linan.
Persson hefur ekki viljað binda
hendur sínar og lofa þjóðar-
atkvæðagreiðslu, segir hana þó
eðlilegasta kostinn. Ekkert verður.
gert meðan Svíar fara með ESB-
formennskuna fyrri hluta næsta
árs. Svo koma þingkosningar 2002
og þá er spurning hvernig hugsan-
leg atkvæðagreiðsla eigi að liggja
með tilliti til sem bestrar útkomu
fyrir jafnaðarmenn í þeim. Þar hef-
ur Persson reyndar viðrað þann
möguleika að EMU-aðild mætti af-
greiða í þingkosningum. Varla er
það þó jafnaðarmönnum fýsilegur
möguleiki, þar sem þá væri hætta á
að EMU-andstæðir kjósendur jafn-
aðarmannaflokksins flykktust á
Vinstriflokkinn. «
„Já, ég trúi að Svíar verði orðnir
aðilar að EMU eftir fimm ár,“ er
það eina sem Persson hefur viljað
segja um tímasetningu aðildar. Það
þykir EMU-stuðningsmönnum
harla langur tími, en geta huggað
sig við að fátt bendir til að Danir
og Bretar verði nokkuð fyrr á ferð-
inni.