Morgunblaðið - 12.03.2000, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. MARS 2000 25
Hitler var þegar orðinn hugtak í
huga almennings er ég kom út
haustið 1930. Smám saman reis
hann upp til æ meiri áhrifa. Ég var á
einum fundi þar sem hann talaði og
sá hversu rækilega þetta allt saman
var skipulagt, Göbbels var ótrúlegur
áróðursmeistari. Ég fann hvernig
múgæsingurinn greip um sig og
hafði meira að segja áhrif á mig, þótt
ég væri algerlega mótfallinn öllu því
sem Hitler stóð fyrir. Enn meira
fann ég fyrir þessum áhrifum þegar
nasistaflokkurinn hélt 1. maí hátíð-
legan í félagi við verkalýðsfélögin
þýsku. Þá var marsérað við homa-
blástur, ég neyddist til að fylgjast
með mannfjöldanum á leið inn í
bæinn um kvöldið í slíkri göngu og
múgsefjunin var slík að ég var farinn
að syngja þýsk ættjarðarlög með
fólkinu áður en ég vissi af. A eftir
hafði ég hins vegar óbragð í munnin-
um meðan fólkið í landinu vai- hrifið
og taldi að þarna væri kominn mað-
urinn sem það hefði beðið eftir. Ég
ákvað að fara heim þegar ég hafði
áttað mig á að hemaðaruppbygging-
in myndi ekki leiða til annars en
stríðs fyrr en varði. Ég hafði þá
starfað sem verkfræðingur um tíma
við stofnunina þar sem ég hafði lokið
námi og séð hvernig æ fleiri stúdent-
ar og starfsmenn tóku að klæðast
búningi stormsveitarmanna.
Áætlunin um brottflutning
barna og kvenna
Þegar ég kom heim til íslands
fékk ég vinnu sem verkfræðingur
við að undirbúa Hitaveitu Reykja-
víkur. Pyrsta verk mitt var að mæla
og kortleggja jarðahitasvæði á Suð-
ur-Reykjum í Mosfellssveit, þaðan
sem til stóð að leggja hitaveiturör til
Reykjavíkur. Ég lá í tjaldi allt sum-
arið og mældi upp umrædd svæði og
fékk um leið í mig óslökkvandi
áhuga á íslenskri náttúm. Um svip-
að leyti fór ég að kynnast skíða-
íþróttinni. Bróðir minn Franz var
skíðamaður góður og ég fór að fara
með honum á skíði. A þeim vettvangi
kynntist ég Steinþóri Sigurðssyni
fyrst.
Það fór svo um hitaveitufram-
kvæmdirnar að þeim seinkaði því
þegar Danmörk var hernumin kyrr-
settu Þjóðverjar skipið sem átti að
flytja hingað efnivið í þessar fram-
kvæmdir. Þegar ísland var hernum-
ið kom til ýmiskonar samskipta milli
Breta og borgaryfírvalda. I fyrstu
mörkuðust þessi samskipti af því að
menn hér kunnu lítt að tala við her-
menn. Ég kynntist einum foringja
allvel, manni sem major Buckland
hét og var lögfræðingur frá London.
Samskipti þessa yfirmanns hjá
hernum við embætti borgarverk-
fræðings voru talsverð vegna þeirr-
ar aðstöðu sem herinn þm-fti að hafa
á svæðinu.
Talsverður uggur var í breskum
hernaðaryfirvöldum eftir að Þjóð-
verjar höfðu hertekið Noreg. Þeir
óttuðust að Þjóðverjar ætluðu að ná
hér fótfestu og töldu að líklegast
væri að þeir kæmu þeirra erinda á
Austfirði og síðan í Reykjavík, það
sem einasta meiriháttar höfnin var.
Vegna þessa var talið nauðsynlegt
að gera áætlun um hvernig bjarga
skyldi konum og börnum úr höfuð-
borginni ef til loftárása eða bardaga
kæmi. Mér og Steinþóri Sigurðssyni
var falið að gera þessa áætlun, við
vorum þá um tíma búnir að starfa
saman á vettvangi skíðaíþróttarinn-
ar og fjallaferða. Við Steinþór gerð-
um áætlun um skyndiflutning barna
og kvenna úr Reykjavík til Hvera-
gerðis, þar var hægt að koma öllum
þessum fjölda fyrir í gróðurhúsum
og þar var hlýtt. Veiki punkturinn á
ráðagerðinni var ef varpað yrði
sprengju í Hveragerði, þá hefðu gler
í húsunum brotnað. Við komumst að
þeirri niðurstöðu að kex og saltkjöt
þyrfti að vera fyrir hendi f'yrir fólkið
ef Þjóðverjar gerðu strandhögg. Við
létum því kaupa kjötið og baka kexið
og komum upp birgðastöð í gamla
mjólkurbúinu í Hveragerði - þannig
var þetta meðan áætlunin var í gildi,
fólki finnst þessi áætlun kannski
skrítin núna en hún var raunhæf þá
miðað við þáverandi aðstæður þegar
samfelld byggð Reykjavíkur náði
aðeins inn að Höfðatúni.
Könnuðu saman
Kerlingarfjöll og fleira
Við Steinþór áttum mjög gott með
að starfa saman, á það hafði sannar-
Morgunblaðið/Jim Smart
Einar Pálsson
lega reynt í málefnum skíðaíþróttar-
innar.
Sú íþrótt var þá ný hér á landi eins
og fyrr sagði og af því ég var verk-
fræðingur lenti ég fíjótlega í að fara
að mæla fyrir skíðabrautum og þess
háttar, því alla aðstöðu fyrir skíða-
menn skorti hér. Við Steinþór
kynntumst raunar fyrst þannig að
ég var að mæla hæð Oskjuhlíðarinn-
ar og þurfti að mæla hana frá Skóla-
vörðustígnum, þar vatt sér að mér
snaggaralegur maður og fór að tala
um þetta fína mælitæki sem ég væri
með. Þetta var Steinþór. Hann var
nokkru eldri en ég, fæddur árið 1904
og var magister í stjörnu-, stærð-,
eðlis- og efnafræði. Eftir að okkar
leiðir lágu saman urðum við óaðskilj-
anlegir - hittumst nánast á hverjum
degi. Við stofnuðum saman skíðaráð
sem hann var formaður fyrir og síð-
ar stofnuðum við saman skíðasam-
band fyrir allt landið sem Steinþór
var formaður f yrir en ég varafor-
maður. A sumrin vorum við saman í
fjallaferðum og rannsóknum, fórum
m.a. með Jóni Eyþórssyni og könn-
uðum Kerlingarfjöll. Við gáfum
mörgum stöðum þar nöfn og þeir
Steinþór og Jón skrifuðu svo um
Kerlingarfjöll fyrir Arbók ferðafé-
lagsins. Steinþór var varaforseti
Ferðafélags íslands og starfaði mik-
ið fyrir það, m.a. að byggingu sælu-
húsa víðs vegar um landið. Steinþór
hafði ótnálegan bakgrupn - þegar
þetta var þekkti enginn ísland betur
en hann. Hann hafði verið í þjónustu
dönsku landmælinganna hér á landi
og ferðast um landið og var áður en
varði orðinn fyririiði fyrir mælinga-
mannahópi úr danska hernum.
Hann mældi m.a. svæðin fyrir norð-
an Vatnajökul, í Vonarskarði og á
fleiri stöðum sem enginn maður kom
áþá.
Vorum grafnir
í siyó í fleiri daga
Þegar Heklugosið hófst voru
menn vanbúnir að fylgjast með slík-
um atburðum, fæstir áttu einu sinni
farai-tæki til þess að komast á stað-
inn. Sem forstjóri Rannsóknarráðs
ríkisins hafði Steinþór sem fyrr
sagði ráð á jeppa, það var ekki
hlaupið að því að fá bíla eða annað
eftir stríð, þá réð fjárhagsráð flestu
um slík málefni. Jóhannes Áskelsson
jarðfræðingur hafði fengið jeppa,
þetta voru nýir bílar, nokkrir skíða-
félagar okkar sem voru bifvélavirkj-
ar höfðu gert upp gamla jeppa sem
Ameríkanar voru búnir að leggja.
Við Steinþór höfðum iðkað jökla-
ferðir allar götur frá árinu 1940. Ár-
ið 1942 fórum við í stóran könnunar-
leiðangur upp á Vatnajökul og
gátum dvalið um tíma á jöklinum,
þeir sem áður höfðu farið höfðu ekki
haft þar langa viðdvöl - umhverfið
var þeim ekki vinsamlegt en við réð-
um yfir þeirri kunnáttu sem þurfti.
Við mældum þá Grímsvötn og fleira.
Einnig fórum á Mýrdalsjökul með
Jóni Eyþórssyni og einum manni til,
þá urðum við vegna óveðurs að grafa
okkur í snjó og lágum þar í fleiri
daga. Árið 1946 var Steinþór búinn
að útvega fyrsta vélsleðann sem kom
hingað til lands. Hann vildi prófa að
nota hann til þess að komast leiðar
okkar á jöklum og þá með hliðsjón af
eldgosum, m.a. í Grímsvötnum eða
Kötlu. Við höfðum sleða festan aftan
í vélsleðann, stóðum sjálfir á skíðum
og vélsleðinn dró alla lestina. Þannig
fórum við í mikla ævintýraferð upp í
Kverkfjöll og Grímsvötn m.a.
Voru fyrstir á vettvang
Svo hófst Heklugosið 1947. Þeir
sem voru á vakt á Veðurstofu Is-
lands sáu gífurlegan mökk stíga upp
í austurátt í heiðskíru veðri yfir
Henglinum. Þeir hringdu í Steinþór
sem forstjóra Rannsóknarráðs ríkis-
Frábært
Flu$féty íslands býður þér að bre?ða umftir þi j betri
fætinum í vetur o^ju^a hressitya.
Vii þurfum öll á smá upplyftinju í skammdefinu að halda. Hetyarferðir Flujfélays
íslands eru ráð sem dujar, hvort sem þú sækist eftir notale^ri helgi í afslöppuðu
umhverf i, menninyu o % skemmtun eða heijarinnar skralii í ?óðra vina hópi.
Notaðu veturinn til að kynnast fjölbreyttri upplifun sem bíður þín í bor? o; bx.
FLUGFÉLAG ÍSLANDS
Sími $70 3030 ■ Fax 370 3001
websales@airiceland.is • www.flugfelag.is