Morgunblaðið - 12.03.2000, Page 32

Morgunblaðið - 12.03.2000, Page 32
32 SUNNUDAGUR 12. MARS 2000 MORGUNBLAÐIÐ MORGUNBLAÐIÐ STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. LÍNUR SKÝRAST VESTRA FÁTT virðist nú geta komið í veg fyrir að þeir A1 Gore, varaforseti Bandaríkjanna, og George W. Bush, ríkisstjóri í Texas, takist á í forsetakosning- unum í haust. Við upphaf barátt- unnar vegna forkosninga Demó- krataflokksins og Repúblikana- flokksins síðastliðið haust gengu flestir út frá því sem vísu að Gore og Bush myndu bera sigur af hólmi. Báðir urðu þeir hins vegar að takast á við mun harðskeyttari keppinauta, en í fyrstu var talið. Þannig tókst þeim Bill Bradley og John McCain að velgja þeim Gore og Bush verulega undir uggum í upphafi þótt að þeir hafi orðið að játa sig sigraða eftir að kosið var í tæplega tveimur tug- um ríkja á þriðjudag. Að þeirri hrinu lokinni má segja að hin eiginlega kosninga- barátta fyrir forsetakosningarn- ar sé hafin. Það getur verið forvitnilegt að velta því fyrir sér, hvaða áhrif forkosningarnar hafa haft á framboð þeirra Bush og Gores. Gore átti að mörgu leyti undir högg að sækja við upphaf barátt- unnar. Vissulega nýtur hann þess að vera vel kynntur meðal kjós- enda á grundvelli þess að hafa gegnt embætti varaforseta und- anfarin tvö kjörtímabil og hafa á þeim tíma jafnframt náð að afla sér verðmætrar reynslu, ekki síst á sviði alþjóðlegra samskipta. Á móti kemur að öll þau margvís- legu mál er komið hafa upp á síð- ustu árum í tengslum við Bill Clinton forseta hafa vart orðið til að efla stöðu varaforsetans. Þar að auki er það eðli varaforseta- embættisins að sá sem því gegnir verður að miklu leyti að halda sig til hlés. Margir höfðu því þá ímynd af Gore að hann væri stíf- ur, þurr og að flestu leyti óspenn- andi stjórnmálamaður er legði meira upp úr háfleygri stefnumót- un en pólitískri baráttu. Sú harða atlaga er Bradley gerði að Gore gerði varaforsetan- um kleift að byggja upp sjálf- stæða ímynd óháða Clinton og varaforsetaembættinu. Gore varð að hrista af sér slenið og varpa ímynd kerfiskallsins út í hafsauga jafnvel þótt að það kostaði að hann gæti þá lagt minni áherslu en ella á þau störf sem hann hefur unnið síðastliðin rúmlega sjö ár í Hvíta húsinu. Hann flutti höfuð- stöðvar sínar til Nashville í heimaríkinu Tennessee en þær höfðu upphaflega verið við K- stræti í Washington, táknmynd hins miðstýrða valds höfuðborg- arinnar. Ekki spillti heldur fyrir að Bradley réðst að Gore frá vinstri sem gaf honum tækifæri til að móta sér stöðu á hinni pólitísku miðju. Bush á aftur á móti við þann vanda að stríða að hann hefur á síðastliðnum vikum og mánuðum fjarlægst hina pólitísku miðju. Eigi hann að geta sigrað í sjálfum forsetakosningunum í haust verð- ur hann að endurheimta þá stöðu er hann hafði í upphafi baráttunn- ar að vera fulltrúi „mýkri gilda“ á hægri vængnum. Úrslit flestra kosninga, í Bandaríkjunum rétt eins og annars staðar, ráðast á miðjunni en ekki jaðrinum. Sú sterka staða er Ronald Reagan hafði á sínum tíma byggðist til dæmis ekki síst á því að hann náði til sín stórum hópi kjósenda Demókrataflokksins. Þegar Bill Clinton færði flokk sinn inn á miðjuna á nýjan leik árið 1992 endurheimtu demókratar Hvíta húsið. Rétt eins og Gore hafði Bush í upphafi það sterka stöðu skv. skoðanakönnunum að nær sjálf- gefið þótti að hann yrði forseta- efni repúblikana. Ekki spillti fyr- ir að kosningasjóðir hans voru orðnir digrari en sjóðir nokkurs annars frambjóðanda. Það kom því Bush í opna skjöldu er Mc- Cain fór skyndilega að þjóta upp í könnunum. Sigur McCains í for- kosningunum í New Hampshire sannaði að ekkert er sjálfgefið í stjórnmálum. Kjósendur kunnu greinilega að meta hreinskilni hans og þrátt fyrir að hann ætti að baki langan feril í öldunga- deildinni var ekki litið á hann sem hefðbundinn stjórnmálamann heldur umbótasinna er hikaði ekki við að tala tæpitungulaust og taka afstöðu í umdeildum mál- um. Að auki var hann stríðshetja er dvalið hafði langtímum saman í fangabúðum Norður-Víetnama. Tókst honum að laða til sín fjöl- marga kjósendur og þá ekki síður demókrata en repúblikana, en í nokkrum ríkjum er flokksaðild ekki skilyrði fyrir þátttöku í for- kosningum flokkanna. Með því að færa sig lengra til hægri í því skyni að ná til flokkskjarnans, er ræður úrslit- um í forkosningum flokkanna, og beita óspart því mikla fjármagni, er hann hafði til umráða tókst Bush að snúa stöðunni sér í vil á nýjan leik. Jafnframt hefur hann sýnt að hann kann að berja frá sér og framkoma hans í sjónvarpi og í kappræðum hefur slípast til. Hann er hins vegar sárari eftir þennan slag en varaforsetinn eft- ir glímu sína við Bradley. Kosn- ingasjóðir Bush eru nær uppurn- ir og það verður ekki auðvelt fyrir hann að feta sig inn á miðj- una á nýjan leik. Helsta verkefni hans á næstu vikum hlýtur þó að vera að hefja þá ferð og jafnframt að ná til sín þeim fjölmörgu kjós- endum, er studdu McCain. Með því að draga sig einungis í hlé úr baráttunni en hætta ekki við framboð virðist McCain ætla að reyna að þrýsta á Bush og fá hann til að taka upp einhver af helstu stefnumálum sínum. Vafa- lítið verður ríkisstjórinn að koma til móts við McCain að einhverju leyti gegn stuðningsyfirlýsingu. Stefna frambjóðenda í alþjóða- málum skiptir máli fyrir aðrar þjóðir. Það sem af er kosninga- baráttunni er ekki hægt að greina marktækan mun á utan- ríkisstefnu Gore og Bush. Það á eftir að koma í ljós, þegar nær dregur, hvort um einhvern stefnumun er að ræða á þeim vettvangi. Ég hitti Gunnlaug Scheving í Lista- mannaskálanum. Það var kominn gamall maður í heimsókn: - Faðir minn, sagði hann. Svo bauð hann mér kaffi á Hressingarskálanum og þangað örkuðum við. Á leiðinni sagði hann mér, að hann hefði viljað lýsa umhverfinu, þegar hann byrj- aði að mála, fólkinu í kringum sig: Ég hafði lítinn áhuga á að líkja einvörðungu eftir náttúrunni. Mér fannst ég hlyti þá að týna sjálfum mér. Mér þykir maðurinn skemmti- leg fyrirmynd. Ekki sízt sjómaður- inn. Það er gaman að koma út á sjó og sjá vélina, sjóinn og manninn vinna saman. Þessi andstæðu- kenndi samhljómur á vel við mig. ég hef lítið gaman af mynd, þar sem manninn vantar. Og svo er það vél- in. Hún er eins og hjarta, heldur áfram að hamra í reglubundnum takti, á hverju sem veltur. Það er gaman að hlusta á þetta bank. Það er eins og stef í sinfóníunni miklu. Og svo kemur þytur 'vindsins og stundum óveðursýlfur og nístir merg og bein. Þetta er vafalaust slæm sinfónía, en mér þykir vænt um hana. Það er skemmtileg mót- sögn í þessu, finnst þér ekki? Mað- urinn er eins og eggjárn eða plógur, sem ristir í gegnum náttúruna. Þetta er hressandi. Þetta er líf. Og gaman að vinna með það. Eftir stundarþögn spurði ég til að segja eitthvað: Þykir þér alltaf gaman að mála? - Nei, ekki fyrst þegar ég byrja á mynd, ekki fyrr en ég er farinn að sjá ein- hvern árangur. Ég sagði: - Þú átt við, þegar myndin er far- in að tala? Gunnlaugur svaraði: - Ég á við þegar myndin fer að tifa. Jóhannes hét úrsmiður á Seyð- isfirði, þegar ég var strákur. Hann átti einu sinni að gera við klukkuna hans fóstra míns. Svo var farið með hana til Jóhannesar og ég látinn bursta hana þar á verkstæðinu til að spara heimilinu aura. Mér fannst þetta leiðinlegt starf, því það var gott veður úti. Jóhannes talaði um, að hann vildi gera úr mér úrsmið, því hann hélt ég væri handlaginn. Þá segi ég við hann: - Þykir þér úrsmíði skemmtilegt starf? Hann svaraði: - Nei, ekki alltaf. En það er svo gaman, þegar þær fara að tifa. Svona er það með mig og mál- verkin. Mér finnst leiðinlegt að vinna þau fyrst framan af, en það er gaman, þegar þau fara að tifa. Ég minnti hann á, að sumar klukkur tifa aldrei. Þá svaraði hann ákveðinn: - Ég held flestar klukkur Jó- hannesar vinar míns hafi gert það. Ég sagði: - Þetta er þolgæði, segir þú. Gunnlaugur svaraði: - Já, þolgæðið ræður úrslitum. Margir hafa gáfur, en skortir út- hald og bregðast þegar á reynir. Gefast hreinlega upp. Ég sagði: - Þolgæðið er gott. Það er að minnsta kosti nauðsynlegt, þegar maður þarf að hitta Ragnar í Smára. Bezt við reynum að ná í hann eitthvert kvöldið. En segðu mér, hefurðu gaman af ljóðum? - Sumum ljóðum, já. En ég hef mest gaman af stökum og kvæða- brotum eftir Jón Arason. Það er skáldskapur eftir mínu höfði. Svo greiddi hann þjónustunni og við fengum okkur bfl heim til hans vestur á Nesveg 78. Við töluðum um bfla á leiðinni: - Þeir eru þægilegir, sagði ég, en ætli þeir drepi mann ekki á endan- um? - Jú, svaraði Gunnlaugur, ég hugsa þeir geti verið bráðhættuleg- ir. Þú skalt gæta þín að hafa alltaf opinn einhvern glugga, þegar þú ert í bfl. Mér er sagt að flestar draugasögurnar nú á dögum gerist í bílum eða í sambandi við þá. Það er loftleysið og gasloftið, sem streymir frá vélinni. Fólk fær martröð og fer að sjá ýmislegt óhreint. Grímur gamli Thomsen sagði um Stokkseyrardrauginn, hef ég heyrt, að hann væri ekki annað en loftleysið í sjóbúðunum. Ég skrúfaði rúðuna niður. M. HELGI spjall + SUNNUDAGUR 12. MARS 2000 33 IMORGUNBLAÐINU síðastlið- inn sunnudag var réttmæt gagn- rýni á málfarið á 24-7 sem dreift er með Morgunblaðinu, þótt það komi ritstjóm blaðsins ekkert við að öðru leyti, jafnvel síður en sum auglýsingablöo sem fylgja Morg- unblaðinu. Bréfritari bendir rétti- lega á mörg vond dæmi um útlendar slettur og augljóst að 24-7 þarf að taka sig taki og nota móðurmálið skammlaust eins og efni standa til. Það er svo sannarlega ástæða til að fylgjast með því sem verður. Enskuskotin tilgerð er engu blaði til fram- dráttar, hvort sem því er dreift með blaði allra landsmanna eða ekki. Greinarhöfundur gagnrýninnar, Gísli Ás- geirsson, hefur þannig fulla ástæðu til að tala um „þjónkun við enska tungu“ og virðingar- leysi við móðurmálið. Lélegur og metnaðar- laus frágangur ber vitni um subbuskap sem lesendur hafa enga ástæðu til að umbera. Við eigum að koma í veg fýrir að hér verði með tímanum talað einhvert enskuskotið hrognamál, eins og tíðkast t.a.m. á Bahama- eyjum, en þar búa menn við arfleifðarlausan samtíma og táknrænt að helzta atvinnustarf- semin í höfuðborginni, Nassau, er spilavíti mafíunnar. Viljum við verða slík þjóð? Vill unga fólkið það? Ekki verður því trúað að óreyndu. Sér- kennalaus þjóð er lítils metin. Hitt er svo annað mál, að ekki er hægt að tala um 24-7 sem fýlgirit Morgunblaðsins, enda í engum tengslum við ritstjórn þess. Og víða er pottur brotinn. EN SNÚUM okkur JÓnaS 021 að öðru efni, sem þó tengist því sem hér hefur verið sagt. Enginn vafi er á því að Jónas Hallgrímsson var einhver mesti nýyrðasmiður íslenzkrar tungu. íslendingar hafa að vísu frá fýrsta fari verið opnir fyrir nýjum ferskum hugmyndum og aldrei talið eftir sér að setja þær á bækur í nýjum búningi. Þær hafa haft áhrif á innlend- ar bókmenntir og samlagazt íslenzkum veru- leika í þessum nýju ritverkum. Þannig var unnið þegar stefnan var tekin á 12. og 13. öld og sú stefna hefur ríkt hér á landi allar götur síðan. Og enn blasa vörðurnar miklu hvar- vetna við, þýðing Odds á Nýja testamentinu, Guðbrandsbiblía, þýðing Jónasar á Stjörnu- fræði Ursins, svo að nokkurra sé getið. I bókinni Um Jónas, 1993, segir í IX kafla, I fylgd með stjörnum: „í þessari þýðingu (á stjömufræðinni) sem er svo fagurlega gerð að helzt minnir á prósaljóð með köflum gerist Jónas einn eftirminnilegasti nýyrðasmiður tungunnar og semur orð eins og ljósvaki (í annarri merkingu en nú, að vísu, þ.e. eter sem fyllir himingeiminn þar sem ljósið kviknar í „smágjörvu“ frumefni), aðdráttarafl, safn- gler, sporbaugur, fjaðurmagn, sólbraut, ljós- fræði, miðflóttaafl, sólmyrkvi, rafurmagn og sjónauki. Jónas afsakar nýsmíði sína en segist hafa það sér til afsökunar að nýyrði séu ætíð leið í fýrstu, eins og hann kemst að orði, „þangað til eyru vor fara að venjast þeim“. En allt lofi „skaparans miklu dýrð“ og „þrautgóð sólin minni hvern dag á tungutak drottins og almættisverk hans“. I ævisögu Páls Valssonar um Jónas Hall- grímsson, sem út kom í fyrra, er minnzt á þetta þýðingarstarf og komizt svo að orði, að Jónas leggi „í vissum skilningi grunninn að sjálfstæðri íslenskri hugsun um heiminn". Úndir þetta má taka en það hefur frá fornu fari verið tilgangur flestra, ef ekki allra helztu þýðenda sem hafa reynt að breyta erlendum áhrifum í íslenzkan veruleika og með því veitt ómetanlegum verðmætum inn í þann þjóðar- faiyeg sem við köllum íslenzk menning. Islendingum hefur löngum verið tamt að laga þýðingar sínar að íslenzkum aðstæðum eins og Jónas hafði að markmiði, bæði þegar hann þýddi ljóð og óbundið mál, enda talar hann í bréfi um að hann hafi „endurgert" Stjörnufræði Ursins, en ekki þýtt. Þessar „endurgerðir" birtast wða í fomum ritum okkar og má segja að þær hafi ævinlega tekizt vel og orðið þáttur í ritlist lítillar þjóðar sem hefur sótt meira og minna allan sinn orðstír á heimsmarkaði, svo að talað sé inn í nútíma- tízku, í þá frægð sem forn bókmenning hefur aflað okkur. Á þetta er minnzt af því tilefni að Morgun- blaðinu hefur borizt tímaritið Tölvumál, des- emberhefti 1999, en þetta er tímarit Skýrslu- REYKJAVIKURBREF tæknifélags íslands og fjallar m.a. um tölvuorð og nýyrðasmíð í tengslum við tölvur og hugbúnað. Þetta er að sjálfsögðu hið mikil- vægasta mál og ekki síður mikilvægt, hvemig til tekst í þessum efnum en þegar Jónas snar- aði Ursin á íslenzku, en aðrir guðfræðilegum ritum eða alls kyns vísindum; þegar íslenzkir höfundar til foma voru að leggja „litla fjár- götu“, svo að vitnað sé í Jónas, sem síðar varð „að breiðum ogruddum þjóðvegi“. ■■■■■■■■■I EF VIÐ NÁUM ekki Tölvuöld os- tökum á því að eign- nvvrríi ast haldgóð °S nokk- ‘‘j j1U1 uð gagnsæ orð í því tölvumáli sem fram undan er, þá er jafnvíst að enskan nái undirtökunum og flóðgáttin bresti, þar sem sízt skyldi. Samningur um íslenzkun á tölvuskjám er bæði til fyrirmyndar og harla mikilvægur, en hitt er ekki síður mikilvægt að tölvumálið sjálft falli í þann farveg sem einn er okkm- samboðinn með tilliti til arfleifðar og þeirra markmiða sem við höfum sett okkur. Fyrmefnt tímarit er ekki sízt af þeim sökum harla athyglisvert framlag og sýnir að metn- aðarfullt hugsjónafólk er víða önnum kafið við ræktun þess hugbúðnaðarmáls sem við þurf- um að tileinka okkur, hægt og bítandi, en það gerum við ekki nema með góðri undirstöðu- menntun og þá ekki síður ræktun þess tungu- taks sem er ekki einungis ákjósanlegt, heldur lífsnauðsynlegt, ef við ætlum að bera höfuðið hátt og halda þeirri reisn sem verið hefur; sem sagt, ef við ætlum að lifa af sem rótgróin menningarþjóð. Ef við leggjum kollhúfur og látum vaða á súðum, er voðinn vís. Þá breytist íslenzkan fýrr en síðar í einhvers konar hrognamál sem mundi smita út frá sér og eyðileggja innviði tungunnar, rætur hennar og þann blómlega ávöxt sem arfleifðin ein get- ur nært og þroskað. Það er rétt sem ritstjóri tímaritsins, Einar H. Reynis, segir, að ekkert í sögu tölvunnar hefur dregið jafn rækilega að sér athygli og Netið, intemetið, alnetið eða lýðnetið. „Nöfn- in eru mörg en allt ber að sama bmnni og á skömmum tíma hefur það [Netið] vaxið svo mjög, og teygt anga sína svo víða og snert svo margt að með ólíkindum er. Það er alveg sama hvar borið er niður. Alls staðar kemur Netið við sögu.“ Netið er ekki lengur hnýsileg við- bót, heldur hornsteinn í margvíslegri starf- semi. „Nú er svo komið að sum íslensk fyrir- tæki byggja starfsemi sína annaðhvort í æ ríkari mæli eða jafnvel alfarið á Netinu. Fyrir- tæki fara jafnvel úr hefðbundnum viðskiptum yfir í að reka starfsemina alfarið á Netinu." Það sem að okkur snýr er fyrst og síðast hvernig til tekst, og þá ekki sízt hvemig okkur tekst að laga alþjóðlegt netmál að íslenzkri tungu, þannig að hún verði vel nothæf í þessu alþjóðlega umhverfi. Það liggur í hlutarins eðli að við eigum ekki að gleypa erlent og al- þjóðlegt netmál gagnrýnislaust, heldur eigum við að vinna úr því eins og lax nærist á skel- fiski án þess breytast í næringu sína. Til þess þarf í senn ákveðni, þolgæði og þá ekki sízt mikla hugkvæmni. Ekki er annað að sjá en tónninn í tímaritinu sé þessu marki brenndur og áherzla lögð á að laga þennan erlenda vef- heim að íslenzkum aðstæðum. Það mundi vera í sátt við hina upphaflegu stefnu okkar í þess- um málum, það mundi vera í anda þeirra hug- sjóna sem íslenzk menning hefur byggzt á og það mundi ekki sízt reist á þeim metnaði sem efni standa til. Þróunin er hröð. Skilin milli gagnagrunna og tímarita em nú óljósari en áður og samrani grunnanna er að taka á sig ákveðið form, eins og kemur fram í grein Hrafnhildar Hreins- dóttur, yfirbókavarðar hjá Landssíma ís- lands, en þar kemur fram að menntamála- ráðuneytið hefur gengizt fyrir því að samningar tókust um aðgang að Encyclo- pædia Britannica Online (þ.e. samvirkt eða sí- tengt) „og era íslendingar að því ég best veit eina þjóðin sem hefur samið um slíkan lands- aðgang“. Það er auðvitað mikilvægt að kenna ýmsa þætti Netsins og hvemig það getur komið okkur að beztum notum og þá þarf ekla sízt að leita leiða til að fá aðgang að rafrænum tímaritum. í þessum efnum hafa þó íslenzk bókasöfn farið sér hægt, enda bæði fá og smá, miðað við aðrar þjóðir. En engum skyldi koma annað til hugar en við eigum eftir að nýta okk- ur Netið til fulls - og það á mjög skömmum tíma. Netið er til margra hluta nytsamlegt. Það má ekki sízt nota það eins og beintengt sam- band eða beintengdan miðil, rétt eins og síma. Það á ekki sízt eftir að breyta samskiptum Laugardagur 11. mars. manna í milli. Að þessu vfloir Aðalsteinn J. Magnússon í grein sinni um Netið sem miðil þegar hann segir m.a.: „Framþróun í samfé- laginu og vilji mannsins til samskigta tvinnast saman. Éyrir þúsund áram gengu Islendingar til Rómar til að skrifta og fá svör við sínum spumingum. Seinna færðist þessi þjónusta nær fólkinu þegar kirkjan kom til þess. Á þessari öld varð hægt að hlusta og síðan sjá páfann í Róm með tilkomu nýrra miðla. Nú er mögulegt með Netinu að komast í samband við leiðbeinendur heiman úr stofu hvenær sól- arhringsins sem er.“ Þetta getur ekki sízt gagnazt í fjarkennslu. En það má þá einnig ræða við Blair, forsætis- ráðherra Breta, án milliliða og með beinteng- ingu, ef svo mætti segja, eins og ung íslenzk stúlka gerði ekki alls fýrir löngu. Það var fróð- legt og forsætisráðherrann kom sér út úr erfiðri spumingu, eins og stjómmálamenn gera; með því að sniðganga hið raunveralega vandamál, en leggja áherzlu á falskt öryggi sem Islendingar og aðrar þjóðir treysta ekki, enda engin ástæða til, því að um líf okkar í landinu gæti verið að tefla, ef fiskimiðin yrðu menguð vegna geislavirkni frá Sellafield-stöð- inni. Um það getur enginn fullyrt, hvort svo gæti farið, og því bezt að hafa vaðið fyrir neð- an sig. í þessum efnum er engu að treysta og það sem aflaga fer verður ekki aftur tekið. Þess vegna er öraggast að hætta ekki á neitt, hvað sem öllum hagsmunum líður. Það er víð- ar til sýndarveraleiki, eða tilbúinn heimur, en á cyberspace vefjarins. I veraleikanum er ekki gert ráð íýrir tilbúnum heimi en á Netinu er cyberspace, eða sýndarveraleiki Netsins, viðurkennd staðreynd. Samt er hægt að nota það í gallhörðum viðskiptum, ef fullkomnu að- gangsöryggi er sinnt. Um þetta er einnig rætt í fyrrnefndu tímariti. En þó er mikilvægast það sem segir í grein Sigrúnar Helgadóttur, sem er formaðpr Orðanefndar og tölfræðing- ur á Hagstofu íslands. Og skal nú að því vikið. Orðanefnd, ritnefnd og allir höfundar efnis í íýrrnefndu tímariti hafa átt samstarf um orðaforða sem er notaður í greinunum í blað- inu. Orðanefnd hefur lesið yfir allar greinar, orðtekið þær og gert tillögur um breytingar, ef ástæða þótti til. Afraksturinn er orðalisti sem fylgir grein Sigrúnar, mjög athyglisverð- ur og til fyrirmyndar eins og þessi vinnubrögð öll. I orðalistanum era m.a. þessi orð: accessibility, aðgengileiki, aðgengi analog, flaumrænn application software, verkbúnaður, verk hugbúnaður backbone, hryggur, grannnet browser, vefskoðari, vafri CD quality, gæði á við geisladiska CD-ROM games, tölvuleikir á geisladiskum code, kóti, kóði computer telephony, tölvusímtækni data channel, gagnarás data server, gagnaþjónn data type, gagnatag digital watermarking, stafræn vatnsmerking downloading, niðurflutningur e-mail, tölvupóstur, rafpóstur fax, símabréf, símbréf fax machine, fax equipment, bréfasími format, forsníða hard disk, harðdiskur host, hýsitölva index file, lyklaskrá mail server, póstþjónn modem, mótald multicast, margvarp network net, netkerfi network policy, netreglur offline, sérvirkur online, samvirkur, sítengdur online bookstore, netbókabúð public key, dreifilykill resolution, leysni, sundurgreining sound file, hljóðskrá streaming, renning web server, vefþjónn. I fyrrnefndri grein Sigrúnar Helgadóttur segir m.a. svo: „Þetta blað fjallar nær ein- göngu um fyrirbærið sem á ensku kallast Int- ernet. En ekki hefur enn tekist að finna ís- lenskt heiti iýrir þetta fyrirbæri sem sátt er um. Um tíma notaði Morgunblaðið heitið Alnet fyrir Intemet en því heiti var hafnað af tækni- mönnum. Fjölmiðlar, þar með talið Morgun- blaðið, nota nú yfirleitt heitið Netið, ritað með stóram upphafsstaf. Það er í sjálfu sér ekki vond lausn í texta eins og blaðagrein, þegar ekki leikm- vafi á hvað átt er við. Það gengur hins vegar ekki í tæknilegum texta. Til era margs konar net. Enska orðið network er einnig þýtt með net. Þegar net eða Netið kem- ur fyrir í upphafi setningar er ekki unnt að greina á milli né heldur greinist munur í töl- uðu máli. Samsett orð þar sem Intemet og network era fyrri liður verða þá einnig tvíræð. Dæmi um þetta era heitin Intemet conn- ection og Intemet server. Einnig era til network connection og network server. I 3. útgáfu Tölvuorðasafns er orðið Lýðnet gefið sem þýðing á Internet. Þegar leitað var að íslensku heiti fyrir Intemet var gefin sú skýring að munurinn á því neti og öðrum fjöl- netum væri sá að þetta net væri öllum mönn- um aðgengilegt en önnur slík net bundin við t.d. tiltekin fýrirtæki. Þá komu í hugann orð eins og almenningsnet, almannanet eða al- þýðunet en af því forliðir þeirra orða era óþarflega langir þá kom fram sú hugmynd að segja heldur lýðnet sbr. orðin lýðveldi, lýð- ræði, lýðskóli, lýðréttindi og mörg fleiri. Nú virðast þó mai'gir vera farnir að nota enska orðið Intemet sem íslenskt orð, beygja það eins og íslenska orðið net og setja á það greini. Það sem menn finna að orðinu er hins vegar að það þykist vera íslenskt, en hvert mannsbam sér að það er ekki svo. Það er því úr vöndu að ráða. Margir, þar með taldir orðanefndarmenn, telja mjög mið- ur ef enska heitið Intemet festist í málinu. Orðið lýðnet (sem við viljun nú frekar rita með litlum staf) er ekki frátekið og það er ekki unnt að hafa neitt á móti því af tæknilegum ástæðum. Orðanefndin leggur því eindregið til að því sé gefið tækifæri og menn prófi að nota það. Það má stytta í netið eins og Inter- net þegar ekki leikur vafi á hvað við er átt. Online - sam- virkur, offline - sérvirkur OFT OG LENGI hef- ur orðanefndin fjallað um íslensk heiti fyrir ensku heitin online og offline. I fyrstu útgáfu Tölvuorðasafnsins vora gefnar þýðingarnar viðtengdur fyrir on- line og frátengdur fyrir offline. Þessi orð hlutu ekki náð fyrir augum tölvunotenda. I annarri útgáfu var reynt að þýða online með forliðnum sambands- og offline með lýsingar- orðinu sambandslaus. Þegar 3. útgáfa Tölvu- orðasafns kom út héldum við að lausnin væri fundin. Þar vora lögð til orðin innankerfis og utankerfis. Við áttuðum okkur á því að merk- ing orðanna online og offline hafði breyst tölu- Á Mýrum. vert. Þegar þýðingarnar sambands- og sam- bandslaus vora settar á flot í 2. útgáfu Tölvuorðasafns vora orðin notuð í þeimi merkingu. Tæki vora annaðhvort tengd tölvu eða ekki. Nú getur online átt við eitthvað sem er hugsanlega samofið eða sem starfar með einhverju öðra. Orðanefndin gerði nýja atlögu að þessum orðum fyrir skömmu. Þá var reynt að hugsa málið alveg að nýju. Þá komu fram tillögurnar samvirkur fyrir online og sérvirk- ur fyrir offline. Þegar talað er um online help yrði það samvirk hjálp. Hjálpin er samvirk einhverju öðra, hugbúnaði eða einhverju á neti, en hún er ekki tengd neinu. Ef manni er boðið að vinna offline gæti það verið að vinna sérvirkt. Prentari getur starfað sérvirkt. Þessi orð má nota bæði sem lýsingarorð og at- viksorð. Orðanefnd þiggur athugasemdir og tillögur. ENSKA ORÐIÐ Application- application er eitt af v:af„nn. þessum illþýðanlegu VlOiang- orðum. Það er e.t.v. vegna þess að merking þess er ekki vel ljós. I annarri útgáfu Tölvuorðasafns stendur ein- faldlega „tegund verkefnis sem tölva er látin leysa“ og gefin er íslenska þýðingin viðfang, þ.e. eitthvað sem fengist er við. Samsetning- arnar application program, application soft- ware og application package era þýddar sem viðfangsforrit, viðfangshugbúnaður og við- fangssyrpa. Ekki urðu þessi orð útbreidd, og önnur tilraun var gerð þegar unnið var að þriðju útgáfu Tölvuorðasafnsins. Orðið appli- cation kemur ekki fyrir þar eitt sér en appli- cation program heitir þar notkunarforrit, application software heitir notkunarhugbún- aður og application package einfaldlega hug- búnaðarpakki. Eftir birtingu þriðju útgáfu höfðum við ástæðu til þess að skoða þessi heiti aftur og þá datt okkur í hug að application program mætti e.t.v. heita verkforrit, application software verkefnahugbúnaður og application package áfram hugbúnaðarpakki. En svo var spurt nýlega hvort ekki mætti nota orðið verkbúnaður um application software og væri þá stytting á verk(efna)hugbúnaður. Appli- cation software er í raun búnaður til þess að leysa tiltekið verk. Það má spyrja hver sé munur á application software, application program og application package. Þetta er e.t.v. allt saman verkbúnaður. Ef menn vilja greina þama á milli má búa til samsetningarn- ar verkbúnaðarforrit fyrir application pro- gram, verkhugbúnaður fyrir application software og verkbúnaðarpakki fyrir appli- cation package. Orðanefnd þiggur eins og áð- ur athugasemdir og ábendingar.“ Morgunblaðið/Golli Ef við náum ekki tökum á því að eignast haldgóð og nokkuð gagn- sæ orð í þ ví tölvu- máli sem fram undan er, þá er jafnvíst að enskan nái undirtökunum og flóðgáttin bresti, þar sem sfzt skyldi. Samn- ingur um íslenzk- un á tölvuskjám er bæði til fyrir- myndar og harla mikilvægur, en hitt er ekki síður mikilvægt að tölvumálið sjálft faili í þann farveg sem einn er bkkur samboðinn með tilliti til arfleifðar og þeirra mark- miða sem við höf- um sett okkur +

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.