Morgunblaðið - 04.06.2000, Page 12

12 SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
kommúnistar sem lifa fyrir „flokk-
saga“ og ekkert kemst að hjá þeim
nema óþynnt hatur á öllu sem orðið
hefur til eftir fall Sovétríkjanna.
Þessum 30% tilheyrir slæðingur af
hægrisinnuðum þjóðernissinnum
sem líta á það sem gerðist eftir
1991 sem allsherjar samsæri gegn
Rússlandi.
Hinn hópurinn er ungt fólk sem
ekki er eins létt að dáleiða. Kyn-
slóðin sem fullorðnaðist eftir 1991
er yfirleitt sjálfstæð og lítur ekki á
allt sem skrifað stendur sem sanna
opinberun. En það sem hins vegar
er hvað verst við lýðræðið í Rúss-
landi er áhugaleysi ungs fólks á
stjórnmálum. Það nýtir sér ekki
kosningarétt sinn né tekur þátt í
skipulögðu stjórnmálastarfí.
Á valdi fjölmiðla
Þeir sem eftir eru af rússneskum
almenningi lúta valdi sjónvarpsins
og annarra fjölmiðla. Hvernig má
það vera? Ekki er það vegna þess
að rússneskir fjölmiðlar séu meira
traustvekjandi, upplýstari eða
stjórnað fagmannlegar en fjölmiðl-
um í öðrum löndum. Þvert á móti.
Þeir eru í eigu fárra, valdamikilla
manna og hlutdrægni þeirra og
óeðlileg afskipti eru gagnsæ og
óvönduð.
Ástæðuna má rekja til gömlu
Sovétríkjanna og klókindanna sem
stjórnvöld beittu þá. Meira en 62
milljónir Rússa yfir 40 ára aldri eru
mótaðar af Sovét-samfélaginu.
Þrátt fyrir að fáir þeirra sjái nokk-
uð eftir gamla ríkisvaldinu eru þeir
vanir að líta á hið prentaða orð eða
hvaðeinasem þeir sjá í sjónvarpinu
sem heilagan sannleika sem ekki
beri að draga í efa.
Þarna fer saman skortur á gagn-
rýnni hugsun og barnaleg trúgirni
sem á sér varla dæmi. Þetta gerir
fjölmiðlunum, sem hvattir eru
áfram af peningum og pólitísku
valdi, kleift að stjórna rúmlega
helmingi kjósenda.
Á bak við tjöldin
Þetta óeðlilega vald fjölmiðlanna
þýðir einnig að þeir eru ekki reknir
eins og venjuleg fyrirtæki. Voldug-
ir hagsmunaaðilar geta nýtt sér
fjölmiðla í eigu sinni til að ná þeim
markmiðum sem þeir girnast, póli-
tískum eða efnahagslegum. En það
eru pólitísk áhrif sem móta hegðun
fjölmiðlanna, ekki gróði. Þar nægir
að líta á hverjir eru bak við tjöldin
hjá mikilvægustu blöðunum og
sjónvarpsstöðvunum í Rússlandi.
Voldugastir eru ríkið og ýmis
stórfyrirtæki en fjölmiðlarnir skila
þeim ekki hagnaði sem máli skipt-
ir. Fyrir utan ríkið og títtnefnda
stórlaxa eins og Berezovskíj og
Gúsinskíj eru helstu eigendurnir
fyrirtæki eins og olíurisinn Lukoil,
gasstórveldið Gazprom, fjármála-
hópurinn Oneksimbank, Moskvu-
borg o.fl. Af þessum aðilum er það
einungis fyrirtæki Gúsínskíj sem
hefur nær allar tekjur sínar frá
fjölmiðlum.
Oheyrilegur fjöldi fjölmiðla er
annnað sérkenni í fjölmiðlaheimi
Rússlands og má rekja til skorts á
hvata til hagnaðar. Nýir þátttak-
endur reyna sýknt og heilagt að
komast í þá stöðu að geta haft póli-
tísk áhrif. 17 dagblöð eru gefin út í
Moskvu og þar af eru tíu sem
kenna sig við „þjóð“. Um 5.000 blöð
eru gefin út í Rússlandi. Heildar-
upplag þeirra er svipað og í Þýska-
landi en þar eru um 500 blöð í sama
hlutverki. Þegar best lét (fyrir
1998) fóru auglýsingatekjur aldrei
yfir 2,5 milljarða Bandaríkjadoll-
ara en rúmlega 20 milljarða í
Þýskalandi og rúmlega 117 millj-
arða í Bandaríkjunum.
Gagnrýnin hugsun virðist ætla
að þroskast hægt. Þess vegna
þurfa Rússar að bíða eftir að rúss-
nesk stjórnmál öðlist sjálfstæði og
fjölmiðlar læri að flytja fréttir í
stað þess að skapa þær. Ákveðin
von um að svo megi verða einn dag-
inn felst í þeirri mótsögn, að þrátt
fyrir spillinguna eru fjölmiðlarnir
frjálsir. Það er ein hinna lofsverðu
breytinga sem áttu sér stað í for-
setatíð Borís Jeltsíns.
Mikail Berger er aðalritstjóri Seg-
odnya, dagblaðs í Moskvu sem er
hluti Qölmiðlafyrirtækis í eigu
Vladfmírs GúsinskQs.
Associated Press
Vladímír Pútín, forseti Rússlands, ræðir við fjölmiðla í Moskvu. Að baki honum stendur þjóðernissinninn alræmdi, Vladímír Zhírínovskíj.
Auðsveipir fjöl-
miðlar í Riisslandi
Project Syndicate.
eftir Mikail
Berger
ÞESSA stundina eru það ekki
stjómmálaflokkar sem fara með
völdin í Rússlandi heldur fjölmiðl-
ar. Fjölmiðlar eru að sjálfsögðu
sterkt afl í flestum lýðræðissamfé-
lögum og hafa oftast mikil áhrif á
hvemig almenningur les og skilur
pólitísk skilaboð. En í þroskuðum
samfélögum er pólitísk stefnu-
mörkun og hugmyndafræði þegar
upp er staðið í höndum stjórnmála-
flokka og stjórnamálamanna,
þeirra sem fólkið kýs eða kýs ekki.
I Rússlandi miðla fjölmiðlar ekki
- þar fæðast helstu pólitísku hug-
myndirnar. Rússneskir lqósendur
kjósa ekki flokka heldur fjölmiðla.
Síðasta sumar virtist enginn vafi
á því að kosningarnar sem þá vom í
nánd myndu gera flokkinn Föður-
land vort Rússland (OVR), að
stærsta aflinu í dúmunni. En eftir
kosningarnar 19. desember var
OVR ekki einu sinni í öðru sæti.
Hann var í því þriðja með 13% at-
kvæða eða 46 sæti af 450 í dúm-
unni. í júlí á síðasta ári bjóst held-
ur enginn við öðm en að næsti
forseti yrði annaðhvort fyrrverandi
forsætisráðherrann, Jevgeníj
Prímakov, eða Júríj Lúzhkov,
borgarstjóri Moskvu. Hið eina sem
menn töldu óráðið var hvort þeir
væm tilbúnir að taka sæti forsæt-
isráðherra í ríkisstjórn hvors ann-
ars. En þegar forsetakosningarnar
vora afstaðnar var hvomgur þeirra
sýnilegur.
Hvað kom fyrir OVR, nýja flokk-
inn sem búist var við að tæki völd-
in? Hvað varð um Prímakov og
Lúzhkov? Breyttu þeir um pólitísk-
ar áherslur? Framdi OVR einhver
pólitísk mistök sem gerði út af við
þá?
Átrúnaðargoð skapað
Flokkurinn beið afhroð og tap-
aði. Það var ekki eigin frammistöðu
um að kenna eða vegna óvinsælda
hjá kjósendum heldur sáu fjölmiðl-
arnir um að afgreiða hann. Sömu
fjölmiðlar sköpuðu síðan nýtt
átrúnaðargoð sem hefur mtt öllum
öðram úr vegi. Það er hin nýja
hreyfing, Samstaða, sem var stofn-
uð á landsvísu í september 1999 og
réði lögum og lofum í þingkosning-
unum í desember síðastliðnum. Því
var að þakka baráttuaðferð sem
draga má saman í tvö orð: Vladímír
Pútín. Frá þeirri stundu datt allur
botn úr forsetakosningunum.
Eina spumingin (ekki mjög
spennandi) sem var á vömm
manna var hvort Pútín þyrfti eina
eða tvær umferðir til að breytast
úr „starfandi" æðsta manni lands-
ins til þess að vera „kosinn“ til
sama starfs. Þegar Ijóst varð
hversu afgerandi og persónulegan
sigur Pútín hafði unnið gleymdu
menn Samstöðu algjörlega.
Ungir og áhugalausir
Til að skilja hvað gerðist er
nauðsynlegt að færa sig frá stjórn-
málunum sjálfum og skoða hvað er
að gerast hjá rússneskum kjósend-
um. í dag veita eingöngu tveir hóp-
ar rússneskra kjósenda hinum al-
máttugu fjölmiðlum einhverja
mótstöðu. Annar hópurinn (um
30% kjósenda) era pólitískir öfga-
menn. Það em einkum gallharðir
Associated Press
Ýmsum þykir skorta nokkuð á gagnrýna hugsun í
rússneskri stjórnmálaumræðu. Á myndinni kyssir
heimilislaus kona í Moskvu mynd á forsíðu dag-
blaðsins Ízvestíja af Vladímír Pútín forseta.
Eeuters
Auðkýfingar á borð við Boris Berezovskíj hafa
byggt upp fjölmiðlaveldi í Rússlandi til að tryggja
pólitísk áhrif sín.