Morgunblaðið - 04.06.2000, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
34 SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 2000
»—----------
SKOÐUN
HVAÐ HRJAIR RAUNGREINA-
KENNSLU í GRUNN- OG
FRAMHALDSSKÓLUM?
FLESTUM fínnst
eðlilegt að vita hver var
'* fyrsti landnámsmaður
Islands eða hver var
forsætisráðherra Breta
meðan seinni heims-
styrjöldin stóð yfir.
Mörgum gengur sem
sagt greiðlega að svara
spurningum um sögu-
legar staðreyndir en
síður að svara spurn-
ingum um vísindaleg
efni. Um það má deila
hvort sé mikilvægara,
hver var fyrsti land-
námsmaður Islands eða
af hverju suðumark
vatns fer lækkandi við minnkandi
loftþrýsting. Sumir munu eflaust
svara því til að námsgreinar séu
miserfiðar aflestrar og því eðlilegt
að þekking á eðlisfræðilegum fyrir-
bærum sé minni en þekking á sögu-
legri framvindu. Eg er þessu ósam-
mála. Það er t.d. ekki auðvelt að
skýra orsakir og afleiðingar krepp-
unnar miklu í Bandaríkjunum upp
úr 1930. Slík skýring krefst tals-
verðrar þekkingar og skilnings á
margbreytilegum og flóknum þátt-
um innan þjóðfélagsins. Það liggur
beinna við að svara því hvernig litir
regnbogans koma fram.
Grunnskólinn
Eðlis- og efnafræði virðist hafa
innbyggðan fælingarmátt þegar því
er haldið fram að einhverja sérgáfu
þurfi til að skilja þessi fræði um-
fram aðrar greinar. Að vísu tengist
stærðfræði náið þessum greinum. í
grunnskóla er stærðfræði innan
þessara greina stillt í hóf og ætti því
ekki að vera þröskuldur fyrir neinn.
Kennsla þessara greina í grunn-
skóla byggir að verulegu leyti á eig-
indlegum athugunum. Með því er
verið að greiða leiðina til frekara
náms í þessum sömu greinum í
framhaldsskóla sem leggur meiri
áherslu á megindlegar athuganir,
þ.e. tölulega meðferð hugtaka.
Raungreinar eru því ekki þyngri
eða auðveldari en aðrar greinar inn-
an grunnskólans.
Lítum svolítið nánar á þann jarð-
veg sem grunnskólakennarar koma
úr. Fullyrða má að tiltölulega fáir
kennaranemar komi úr raungreina-
deildum framhaldsskólanna.
Reynsla þessara kennaranema af
námi í raungreinum er því lítil sem
engin. Vandann má
rekja til grunnskól-
ans, þar sem kennsla í
þessum greinum er
víðast hvar í lág-
marki, og áfram upp í
framhaldsskólann.
Þessir kennaranemar
eiga síðan að miðla
þekkingu þessarar
námsgreinar til skóla-
nemenda þegar þeir
taka til starfa innan
veggja grunnskólans.
Þetta er vissulega
hluti af vandanum en
langt í frá allur vand-
inn.
Fælingarmáttur námsgreinar-
innar virðist frekar menningar-
bundinn, sem m.a. endurspeglast í
viðhorfum kennara sem eiga að
miðla fróðleik þessarar greinar.
Kennarar kvarta yfir þekkingar-
leysi og litlum grunni til að kenna
þessa grein. Fagleg þekking er
vissulega nauðsynleg þeim sem vill
miðla til annarra en við fæðumst
ekki með slíka þekkingu - við öflum
hennar! Þess eru ótal dæmi að
kennarar sem telja sig ekki nægi-
lega undirbúna að námi loknu afli
sér nauðsynlegrar þekkingar smám
saman samhliða kennslunni.
Vandinn felst kannski ekki endi-
lega í litlum undirbúningi kennara
fyrir þessa kennslu. Hann felst í
þeirri umgjörð sem á að skapa
kennaranum sem best skilyrði til að
fást við þessa kennslu. Eg fullyrði
að hin ytri umgjörð viðhaldi nei-
kvæðum viðhorfum kennara til
kennslunnar - kennaranum er gert
ókleift að takast á við öflun þekk-
ingar því hann hefur ekki þau skil-
yrði til kennslunnar sem gerir hana
eftirsóknarverða. Hann ályktar
sem svo að betra sé að kenna aðrar
geinar á meðan raungreinakennsl-
an er ekki metin að verðleikum.
Vandamálinu er viðhaldið, það
menningarlega viðhorf til raun-
greina að fagið sé hvort sem er fyrir
fáa útvalda sem munu nema grein-
ina óháð öllum ytri skilyrðum.
Hin ytri umgjörð
Til hinnar ytri umgjarðar flokk-
ast eftirfarandi:
• Kennslubækur
• Tæki og aðbúnaður
• Viðurkenning á sérstöðu nátt-
úrufræðikennslunnar
• Tækifæri til endurmenntunar
Hámenntaðir kennarar í raun-
greinum verða seint dregnir inn í
skólana - ef þá nokkurn tíma. Því
verður vandinn ekki leystur á þeim
grundvelli. Það verður að kljást við
vandann á öðrum vettvangi. Ljóst
er að samkvæmt nýrri námskrá
framhaldsskóla fjölgar ekki þeim
nemendum sem koma með raun-
greinaþekkingu út úr framhalds-
námi. I raun geta nemendur sam-
kvæmt þessari nýju námskrá sneitt
svo til framhjá námi í þessum grein-
um og útskrifast t.d. af náttúru-
fræðibraut með ótrúlega fáar ein-
ingar í raungreinum - val býður upp
á slíkt. Þeir nemendur sem ekki eru
á náttúrufræðibraut geta farið í
Vandi raungreina-
kennslunnar er því
njörvaður í spennitreyju
skilningsleysis, fordóma
og lélegra kjara, segir
Rúnar Þorvaldsson, og
engin heildarlausn
í sjónmáli.
gegnum framhaldsskólann með enn
færri einingar í raungreinum.
Það má segja að á sjöunda ára-
tugnum hafi íslendingar staðið í
svipuðum sporum og í dag. Á þess-
um áratug hófst hin eiginlega
kennsla í eðlis- og efnaræði innan
grunnskólans. Nýjar kennslubækur
komu á markaðinn og öflugt nám-
skeiðahald fór fram um allt land
undir styrkri stjórn námsstjóra sem
þá starfaði í þessum greinum. Þessi
vakning raungreinakennslunnar á
íslandi á þessum árum gerðist í
eðlilegu framhaldi af Sputnik-áætl-
un Rússa sem skutu Bandaríkja-
mönnum ref fyrir rass er þeir komu
fyrstir manna mönnuðu geimfari á
braut umhverfis jörðu. Þetta vís-
indaafrek Rússa ýtti rækilega við
umheiminum og menn kepptust við
að móta raungreinakennsluna með
útgáfu nýrra kennslubóka, nám-
skeiðahaldi og tækjavæðingu innan
skólanna. Allt fram á þennan dag
hafa bækur í eðlisfræði frá þessum
árum verið notaðar hér á landi
mörgum kennurum til mikillar
armæðu. Viðhorf til kennslu raun-
greina hefur breyst verulega og því
hefur verið aðkallandi í mörg ár að
setja nýjar bækur á markað.
Kennslubækur
Búið er að gefa út tvær nýjar
þýddar og staðfærðar bækur í eðlis-
fræði fyrir efri bekki grunnskólans:
Kraftur og svo hins vegar hreyfing
og orka. Endurbætt útgáfa í efna-
fræði var einnig gefin út fyrir
nokkrum árum og hafin er samning
efnis fyrir miðstigið í náttúruvísind-
um. Þessi seinagangur hefur aftur á
móti valdið miklum skaða. Kennar-
ar voru löngu farnir að kvarta veru-
lega yfir úreltu námsefni sem á eng-
an hátt svaraði kröfum námskrár og
nýjum viðhorfum. Með útgáfu nýrr-
ar námskrár fyrir grunnskólann
1999 er enn meira áberandi hversu
óhentugt það er í raun og veru að
halda uppi þessari kennslu með ein-
hverri reisn þegar allt námsefni
vantar fyrir miðstigið í náttúru-
fræði*.
Tæki og aðbúnaður
Fáum dettur í hug að senda kokk
inn í eldhús þar sem enginn er pott-
urinn eða pannan og ætla viðkom-
andi að elda mat ofan í her manns.
Það er eflaust ætlunin hjá þeim sem
setur kokkinn í jafn ankannanlega
aðstöðu að hann bara tali um gerð
matar, næringarinnihald og matar-
gerð almennt. Ástandi raungreina
innan veggja grunnskólans má ein-
mitt lýsa á svipaðan hátt.
Varla er við því að búast að
kennslustofur í raungreinum innan
grunnskólans séu fullar af nýjasta
búnaði því eftir höfðinu dansa lim-
irnir:
Engar kennslubækur, engir
kennarar, engin tæki.
Margar kennslustofur í grunn-
skólunum eru enn að mestu leyti
með sama búnað og settur var af
myndarskap í flesta grunnskóla
landsins á 7. áratugnum en fátt eitt
hefur breyst í aðbúnaði til að mæta
nýjum kröfum námskrár. Er þar
fjálglega lýst að nemandinn
- framkvæmi tilraunir
- geri athuganir
- mæli kraft og hröðun, m.a. með
tölvutengdri mælitækni
- geti skráð með tölvu mælingar
sínar
- geti notað ýmis tölvuforit við
athuganir á eðlis- og efnafræði-
Rúnar Þorvaldsson
legum eiginleikum
- geti notað veraldarvefinn til
upplýsingaöflunar
o.s.frv.
Tæknin, þ.á m. tölvutæknin, á að
halda innreið sína í raungreinastof-
una og er það vel. Kennarar fórna
aftur á móti höndum. Algeng við-
brögð kennara þegar spurt er um
aðstöðu eru:
• Hér er engin tölva í stofunni!
• Mig vantar flest grunntæki eins
og handmæla og nauðsynlegustu
áhöld, hvað þá einhver tölvutengd
mælitæki!
• Eg mæti engum skilningi á þörf-
um þessarar námsgreinar og þetta
hefur verið að drabbast niður smám
saman og orðin hálfgerð hornreka!
• Nú, ef ég svo fengi eitthvað af
tækjum hvar get ég þá lært á þau?
Töfraorðið í dag er tölvur. Allir
eiga að læra á tölvur. Framboð á
tölvunámskeiðum er yfirgnæfandi
og tiltölulega auðvelt er að afla
styrkja ef töfraorðið tölva skýtur
upp kollinum. Allir ætla að græða á
þessu töfratæki. Kaupa á nýjar
tölvur helst árlega því þróunin er
svo ör. Það læðist að mér sá grunur
að verið sé að mjólka almenning
markvisst, gera hann ráðvilltan,
helst örvilnaðan, allir eru að missa
af einhverju, tilboðum um ódýrar
tölvur rignir yfir fólk og þú verður
að kaupa núna. Þú skalt læra á tölv-
una strax annars verðurðu úreltur
og ekki gjaldgengur innan veggja
skólans, og svo er það auðvitað hinn
almenni vinnumarkaður. Eitt er
víst að ekki er hægt að læra á allt
sem viðkemur tölvum eða fylgjast
með þeirri endalausu þróun sem sér
stað í notkun ýmissa forrita. Látum
sérfræðingana um það. Sjálfur
reyni ég að læra það nauðsynlegsta
varðandi forrit sem ég tel mig þurfa
að nota í kennslunni en ekkert um-
fram það. Eg sem sagt læt hina ytri
umgjörð ráða þvi hversu öfluga vél
ég þarf hverju sinni og hvað ég þarf
að kunna - það er einfaldlega ekki
þörf fyrir meira. Þannig er hægt að
læra nauðsynlegustu atriði á tiltölu-
lega skömmum tíma en engin þörf
að sitja löng og viðamikil námskeið í
notkun forrita sem viðkomandi
kemur til með að steingleyma því sú
kunnátta hverfur sem dögg fyrir
sólu ef henni er ekki haldið við í
starfi. Þegar allt þetta er skoðað í
samhengi tel ég að miklum pening-
um sé kastað á glæ því farið er í
þessa hluti af offorsi og óathuguðu
máli.
Halda mætti að ég væri andstæð-
ingur tölvunotkunar en það er langt
í frá. Tæki þessi hafa ótvíræða kosti
og ég hef nýlega uppgötvað kosti
þeirra í eðlisfræðikennslunni og er
ólmur að miðla þeirri þekkingu til
annarra. Tölvur í eðlisfræðistofum
þurfa ekki að vera einhverjar ofur-
vélar. Kennarar geta einfaldlega
notað vélar sem tölvustofur skól-
anna telja úreltar en henta ágæt-
lega við söfnun gagna við mælingar
og úrvinnslu tölfræðilegra gagna.
Eg er með öðrum orðum að gagn-
rýna það að svo miklum fjármunum