Morgunblaðið - 14.06.2000, Blaðsíða 46

46 MIÐVIKUDAGUR 14. JÚNÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hræringar
í leik-
húsunum
/
„I loftinu liggur nánast aðfyrirþau for-
réttindi að starfa í Þjóðleikhúsinu eigi
listamenn að fórna ákveðnum efnis-
legum gæðum á stalli listarinnar. “
SJÓNVARPIÐ sló því
upp sem stórfrétt í
fyrrakvöld að nokkrir
helstu leikarar Þjóð-
leikhússins væru á
förum þaðan, ýmist til frambúð-
ar eða tímabundið. Það vakti at-
hygli að fréttamaðurinn stóð
fyrir utan Iðnó svo jafnvel
mátti gera því skóna hvert leið
hinna ófullnægðu leikara lægi, í
hið nýja musteri leiklistarinnar
sem stofnað hefur verið við
samruna Leikfélags íslands,
Flugfélagsins Lofts og Hljóð-
setningar undir nafni hins fyrst-
nefnda.
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
Reyndin er
þó önnur þar
sem þeir þrír
(hvorki meira
né minna) leikarar sem sagt
hafa upp samningi sínum í
Þjóðleikhúsinu munu hafa ráðið
sig á samning í Borgarleik-
húsinu eða telja sér betur borg-
ið með því að vera hvergi
bundnir af samningi. Hvernig
hið endurnýjaða Leikfélag ís-
lands mun koma við sögu varð-
andi fastráðningar leikhúsfólks
er ekki ljóst á þessu stigi, en
gera má ráð fyrir að þar bjóðist
tækifæri fyrir leikara og leik-
stjóra á næstu leiktíð. Ekki er
heldur víst að sú hagræðing
sem leikhúsfyrirtækin telja sig
ná með sameiningunni eigi eftir
að skila sér í stærri listrænum
tækifærum fyrir leikhúslista-
fólk. Þá á eftir að reyna enn
frekar á stéttarlega vitund leik-
ara þegar hið nýja fyrirtæki fer
að bjóða þeim samninga til
lengri tíma. Hversu langt á
hagræðingarhugtakið að ná og
hvert verður raunverulegt at-
vinnuöryggi leikara hjá hinu
nýja Leikfélagi íslands? Verður
kannski eingöngu um verktaka-
samninga að ræða þar sem
leikarinn verður að sjá um
baktryggingar sínar sjálfur og
vera sinn eigin umboðsmaður á
hörðum tilboðsmarkaði?
íslenskt þjóðfélag er lítið og
möguleikar listamanna til að ná
til allrar þjóðarinnar eru býsna
góðir. Ekki þarf að koma fram
nema nokkrum sinnum í sjón-
varpi til að hvert mannsbarn
þekki andlit viðkomandi. Leik-
arar og skemmtikraftar sem
mikið koma fram - njóta mikill-
ar eftirspurnar - geta fundið
fyrir þreytu markaðarins. Eftir-
spurnin minnkar og þeir falla í
verði á hinum frjálsa markaði.
Hér er ekki hægt að ferðast ár-
um saman á milli borga með
sömu skemmtidagskrána og
hitta fyrir nýtt fólk á hverju
kvöldi. íslenskir gamanleikarar
verða að koma sér upp nýju
efni helst tvisvar á ári ef vel á
að vera því fátt er jafn hall-
ærislegt fyrir grínista og að
hitta fyrir sama hópinn tvö
þorrablót í röð og segja sömu
brandarana.
Smæð samfélagsins gerir það
að verkum að veikt stéttarfélag
er ávísun á versnandi kjör.
Ekki verður þó við leikara sak-
ast eingöngu í þessu efni, hið
sama virðist eiga við í öllu sam-
félaginu og vafalaust á „góðær-
ið“ margumtalaða stærstan þátt
í því. Bakslagið kemur síðan
þegar dregur úr hagsældinni og
eftirspurnin minnkar. Þá er
horfið aftur til þeirra umsömdu
launa sem enginn hefur litið við
um langa hríð og einungis álitið
fræðilegt lágmark.
Mörg rök hníga einnig að því
að ekki sé hægt að mæla list-
rænt starf með sama kvarða og
önnur hefðbundin störf. Eðli
listarinnar og þar með lista-
mannsins sjálfs byggist á ein-
staklingsvitund hans og því er
mótsögn fólgin í því að til séu
starfstéttir listamanna þar sem
vinnustundir og mælanlegur
árangur í verkefnum er lagður
til grundvallar útreiknings
launa. Stórkostleg list getur
orðið til á augabragði án mikill-
ar sjáanlegrar áreynslu á sama
hátt og hægt er að berjast eins
og rjúpan við staurinn langtím-
um saman og árangurinn verð-
ur aldrei barn í bala.
Við Þjóðleikhúsið starfa
fremstu leikhúslistamenn þjóð-
arinnar. Þar starfa hins vegar
ekki best launuðu leikhúslista-
menn þjóðarinnar. Þau laun
sem hið opinbera býður leik-
húslistamönnum eru ekki í sam-
ræmi við þær kröfur sem þjóðin
gerir til þeirra sem þar starfa. í
loftinu liggur nánast að fyrir
þau forréttindi að starfa í Þjóð-
leikhúsinu eigi listamenn að
fórna ákveðnum efnislegum
gæðum á stalli listarinnar. Föst
laun okkar fremstu listamanna í
leikhúsinu eru með þeim ólík-
indum að rétt slefar yfir þau
lágmarkslaun sem talið er að
haldi fólki ofan fátækramarka í
þjóðfélaginu. Nú er jafnframt
vitað að þeir hinir sömu leikar-
ar hafa ýmsar aðrar tekjur og
heildarlaun þeirra eru talsvert
meiri en samningsbundin laun
þeirra við „musteri islenskrar
tungu“ segja til um. Það segir í
sjálfu sér ekki nema það eitt að
til að geta fjármagnað starf sitt
við hið mikla musteri verða
leikararnir að vera á þönum út
um allan bæ við að afla tekna,
hvort sem er með því að
skemmta á þorrablótum, tal-
setja teiknimyndir eða leika í
öðrum leikhúsum gegn verk-
takagreiðslum. Stjórnendur
leikhússins hafa á undanförnum
árum orðið að taka tillit til
þessara „aukastarfa“ eftir-
sóttustu leikaranna og gefa
þeim langan taum tilslakana svo
þeir biti ekki hreinlega af sér
tauminn og hlaupist á brott.
Þeir sem semja um laun lista-
manna Þjóðleikhússins fyrir
hönd ríkisins virðast ekki hafa
djúpristan skilning á því að til
að listamennirnir sem þar
starfa geti helgað sig heilir og
óskiptir því hlutverki að halda á
lofti merki „musteris íslenskrar
tungu“ þurfa þeir að geta lifað
á því sem það göfuga hlutverk
gefur af sér.
Hvar eru Þingholtin?
FYRIR stuttu hafði
skólasystir mín, sem
lengi átti heima við
Bergstaðastræti, suður
undir Barónsstíg, sam-
band við mig. Sagðist
hún nýlega hafa séð frá
þekktri fasteignasölu
auglýsingu um hús til
sölu í Þingholtunum.
Hús þetta stendur við
Bergstaðastræti, nærri
því húsi, sem hún ólst
upp í. Sagðist hún aldrei
hafa heyrt, að það svæði
væri talið til Þingholt-
anna. Mun hún hafa tal-
að við starfsmenn á
fasteignasölunni, en
ábending hennar lítinn hljómgrunn
fengið, að hennar sögn. Bað hún mig
þess vegna að vekja athygli hér í
Morgunblaðinu á þeim miskilningi
fasteignasala um staðsetningu Þing-
holtanna, sem virðist ríkja meðal
þeirra.
Ég hef sjálfur orðið var við svipað-
ar auglýsingar frá fasteignasölum á
undanfömum árum og jafnvel á síð-
ustu vikum. Man ég eftir auglýsingu
um hús til sölu sunnarlega við
Freyjugötu og nú nýlega um annað
við Þórsgötu, og þau talin til Þing-
holtanna. Shkt er fráleitt í augum
gamalla Reykvíkinga. Þau hús heyra
nánast til Skólavörðuholtsins, eins og
Listasafn Einai’s Jónssonar og öll
byggðin, sem þar reis í kring á þriðja
og fjórða áratug þessarar aldar. Hér
er um verulegan misskilning að ræða,
annaðhvort kominn upp fyrir ókunn-
ugleika sakii- eða þess, að það þyki
hafa hafa meira aðdráttarafl og
auglýsingagildi að nefna Þingholtin í
þessu sambandi.
Fyrir mér og fleirum eru Þingholt-
in á mikla þrengra svæði. Skal játað,
að ég, sem Reykvíkingur og íbúi í
Austurbænum um hálfa öld, heyrði
aldrei talað um Þingholtin annars
staðar en á svæði, sem náði u. þ. b. frá
Hellusundi og norður að Bankastræti
og svo ofan frá Laufásvegi og e.t.v.
upp undir nyrzta hluta Bergstaða-
Hstrætis. Jafnvel er mér mjög til efs,
að það hafi talizt til Þingholtanna.
Hér er þá fyrst og fremst átt við göt-
urnar Miðstræti, Skólastræti, Þing-
holtsstræti, Ingólfsstræti (að Banka-
stræti), Grundarstíg og Spítalastíg og
húsin við þær götur.
Sjálfur er ég fæddur
syðst við Óðinsgötuna,
suður undir Baldurs-
götu, og ólst þar upp til
1930. Oðinsgatan, Bald-
ursgatan og svæðið þar
í kring og fyrir ofan,
sunnan og norðan, ef
svo má orða það, var
aldrei tahð til Þingholt-
anna. Engum hefði
heldur dottið í hug að
segja, að landið ogtúnin
í kringum húsið Laufás,
sem Þórhallur biskup
Bjarnarson reisti 1896
og enn stendur, heyrði
Þingholtunum til. Það
svæði var sunnan við þau. En hvar
eru þá Þingholtin? Við skulum líta á
ýmsar heimildir um það. Þeim, sem
hafa annars áhuga á legu umrædds
svæðis, skal bent á bækur Páls Lín-
dals: Reykjavík. Sögustaðir við Sund.
Þar má fá mikinn fróðleik um hverfi
þetta. Hér skal stiklað á nokkrum
atriðum úr bókum hans, sem koma til
viðbótar því, sem ég sagði hér framar.
Páll segir: „Þingholtin er nú nefnt
svæðið ofan Skólastrætis, sunnan
Bankastrætis og Skólavörðustígs að
mótum Klapparstígs, en að öðru leyti
eru mörk þess nokkum veginn frá
þeim gatnamótum að suðurenda
Þingholtsstrætis og þaðan að Skóla-
stræti. Hverfið er þó ekki formlega
afmarkað enda mörk þess nokkuð á
reiki í hugum manna.“ Svo mörg eru
orð Páls. Kemur þetta nokkurn veg-
inn heim við þá tilfinningu, sem ég
ólst upp við á þriðja og fjórða tug ald-
arinnar.
Páll heldur svo áfram um uppruna
Þingholts-nafnsins og segir m.a.
þetta: „Þingholtin eru nefnd eftir
tómthúsbýlinu Þingholti." ,Árið 1765
var reist tómthúsbýh skammt frá
þinghúsinu [þ.e. „á þeim slóðum þar
sem nú eru Skólastræti 5 og 5b] og
nefnt Þingholt sem var nýnefni. Sá
bær mun aðeins hafa staðið sex ár og
var á þeim slóðum sem nú er Þing-
holtsstræti 3....
Þyrping torfbæja reis í námunda
við Þingholt og smám saman færðist
nafnið Þingholt(in) yfir á þann hluta
Amarhólstúns (síðar Skólavörðu-
holts) sem var ofan túngarða Stöðla-
kots og Skálholtskots." Stöðlakot var
Hverfi
Vek ég athygli hér í
Morgunblaðinu á þeim
misskilningi fasteigna-
saia, segir Jón Aðal-
steinn Jónsson, um
staðsetningu Þingholt-
anna, sem virðist ríkja
meðal þeirra.
ein af hjáleigum Víkur. Bæjarhúsin
stóðu á svæðinu sunnan við Bók-
hlöðustíg, nokkurn veginn þar sem nú
er Bókhlöðustígur 6a - c. Þar stendur
enn hús, reist um 1870, sem ber nafn-
ið Stöðlakot og nú er notað sem
hstsýningarhús. Skálholtskot var
einnig ein af hjáleigum Víkur, en er
alveg horfið. Stóðu bæjarhúsin norð-
anvert á mótum Laufásvegar og
Skálholtsstígs, nokkum veginn þar
sem félagsheimhi Fifidrkjunnar
stendur nú. Af þessum ummælum er
[jóst, hvar hin raunveralegu Þingholt
hafa verið í landi Reykjavíkur. Páll
heldur áfram og segir: „Tómthúsbýl-
um tók að fjölga í Þingholtunum á
öðram fjórðungi 19. aldar, en seinasti
hluti hverfisins reis um 1920. Sá bæj-
arhluti hlaut mikla gagnrýni á sínum
tíma fyrir skipulagsleysL Er þá
einkum átt við svæðið við Óðinsgötu
og næsta nágrenni hennar.“ Ástæðu-
laust er að rekja hér meira úr bók
Páls Líndals. En athuganir hans og
ummæli skera skýrt úr um það,
hversu fráleitt er að tala um Þingholt-
in í kringum Skólavörðuholt frá Ei-
ríksgötu, Freyjugötu, Sjafnargötu,
Fjölnisvegi, Bergastaðstræti og
Laufásvegi aht suður að Barónsstíg.
Ef fasteignasalar og aðrir þurfa að
staðsetja húseignir á þessum slóðum,
verða þeir að velja einhverja aðra við-
miðun en tala um Þingholtin í um allt
þetta svæði. Sem gamall Reykvíking-
ur mæhst ég til, að þeir og aðrir taki
það, sem hér hefur verið sagt, til
gaumgæfilegrar athugunar og eftir-
breytni.
Höfimdur er fyrrv. orðabókarstjári.
Jónsson
Málefni fatlaðra
AÐ undanfömu hef-
ur verið fjallað um mál-
efni fatlaðra í fjöl-
miðlum. Þar hafa
forystumenn lands-
samtaka um málefni
fatlaðra farið mikinn
vegna hugmynda um
úrræði fyrir fatlaða í
Hrísey.
Baráttuaðferðir eru
mismunandi. Oft er
hætta á að málflutn-
ingur geti skaðað óvið-
komandi og jafnvel þá
sem barist er fyrir.
Á umræðustigi um
úrræði fyrir fatlaða í
Hrísey, er geyst af
stað gegn tillögum án málefnanlegr-
ar umræðu. Félagsmálaráðherra er
sakaður um að taka ákvörðun áður en
tillögumar era honum kynntar.
Tillögumar, ásamt slæmu ástandi í
atvinnumálum í Hrísey, era nýttar
sem tilefni til að koma á framfæri
baráttumálum um málefni fatlaðra
og til að vekja athygli landssamtaka á
málefnum fatlaðra á hðandi stundu.
Hríseyingar era dregnir inn í
deilumál, sem þeir eiga enga aðild að.
Fjölmiðlar era nýttir og sjónvarps-
stöðvar senda tvíræðar myndir með
viðtölum. Myndir era sýndar af fötl-
uðum bömum og gefið í skyn að flytja
eigi böm landshoma á milli, í burtu
frá ættingjum og vinum, þrátt fyrir
að umræddar tillögur geri ekki ráð
fyrir að böm eigi í hlut.
Allt skal gert til að bjarga Hrísey-
ingum á kostnað þeirra sem minna
mega sín.
Haraldur L
Haraldsson
Pétur Bolli
Jóhannesson
Fatladir
Eiga ekki Hríseyingar
rétt á afsökunarbeiðni,
spyrja Pétur Bolii
Jóhannesson og
Haraldur L. Haralds-
son, þar sem þeir hafa
verið notaðir að ósekju
til að koma á framfæri
baráttumálum fatlaðra?
Þeir sem hafa lýst vilja til að skoða
tillögumar hafa nánast verði dregnir
til saka.
Landssamtök um málefni fatlaðra
hafa komið baráttumálum sínum á
framfæri um langa biðhsta, skort á
fjármagni og fleira. Það er vel. Á eng-
an hátt tengjast hugmyndirnar bið-
listum né skorti á fjármagni, heldur
að boðið er upp á nýjan valkost fyrir
fatlaða, sem viðbót við þau úrræði
sem fyrir era.
Spyrja má! Eiga ekki Hríseyingar
rétt á afsökunarbeiðni, þar sem þeir
hafa verið notaðir að ósekju, til að
koma á framfæri baráttumálum fatl-
aðra á mjög ómálefnanlegan hátt?
Enginn heldur því fram að ætlan
forsvarsmanna landssamtaka fatl-
aðra hafi verið að rýra hlutskipti mál-
efna fatlaðra með málflutningi sínum,
heldur hafi tækifærið verið gripið.
Nú er svo komið að allir hafa borið
skarðan hlut frá borði. Ekki bara
Hríseyingar heldur einnig fatlaðir.
Fatlaðir hafa haft sumardvöl í
Hrísey síðustu ár og gefið góða raun.
Áreitahtið samfélag Hríseyjar ásamt
stórkostlegri náttúru býður kosti
sem ekki fást annars staðar. Allir
sem til þekkja málefna fatlaðra vita,
að hvíld er nauðsynleg, hvort sem
fatlaðir eða aðstandendur eiga í hlut.
Skammtímavistun fatlaðra er úrræði
sem því miður ahtof fáum fötluðum
býðst. Þeim mun erfiðara er að skilja
hvers vegna úrræði sem þessu er
hafnað af landsamtökum fatlaðra, áð-
ur en efnislega er tekið á hugmynd-
unum.
Það er mat okkar að þær hug-
myndir sem kynntar hafa verið í mál-
efnum fatlaðra séu verðugur valkost-
ur til skoðanaskipta og skoram við
því á alla málsaðila að taka þær til
frekari skoðunar.
Pétur Bolli er sveiturstjóri f Hrísey
og Haraldur er hagfræðingur.