Morgunblaðið - 25.06.2000, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Yfírmaður aðalsendinefndar Palestínu á fslandi, Ómar Sabri Kittmittó
Friðarferlijð heldur
áfram ef Israelar
standa við gefín heit
Morgunblaðið/Amaldur
Ómar Kittmittó, yfirmaður aðalsendinefndar Palestínu á fslandi.
Ómar Sabrí Kittmittó
var í byrjun þessa árs
viðurkenndur af íslensk-
um stjórnvöldum sem
yfírmaður aðalsendi-
nefndar Palestínu á Is-
landi, með aðsetur í
Noregi. Hann sagði í
viðtali við Óla Jón Jóns-
son að ríki Palestínu-
manna verði opið lýð-
ræðisríki þar sem
réttindi ólíkra trúar- og
samfélagshópa verði
virt.
Hvers vegna hafa friðarvíðræðurnar
ratað í ógöngur á síðustu vikum ?
„Eg held að vandamálið sé það
sama og við upplifðum í tíð Netanja-
hus, fyrrverandi forsætisráðherra
ísraels. Petta er sama sagan: Við
undirritum samkomulag við ísrael-
ana en þeir standa ekki við sinn hluta.
Gengið er frá samningum, ísraelarnir
framkvæma nokkra þætti þess sem
kveðið er á um en hætta áður en þeir
hafa uppfyllt skilmálana til fulls. Pað
sem strandaði á núna síðast var
tregða Israelanna til að standa við
skuldbindingar um að láta palest-
ínska fanga lausa úr haldi og flytja
hermenn sína frá þremur þorpum í
nágrenni Jerúsalem. Þessi atriði var
búið að semja um í Sharm El-Sheik í
Egyptalandi síðasta haust. Petta er
vandamálið. Ef ísraelar standa við
gefin heit, getur friðarferlið haldið
áfram. Við féllumst á að seinka stofn-
un ríkis okkar vegna þess að við trúð-
um því að ísraelar myndu ekki ganga
á bak orða sinna.“
Hver telur þú að sé ástæðan fyrir
þessu meinta háttalagi ísraelanna?
Hvemig getur það þjónað hagsmun-
um þeirra að standa ekki við gerða
samninga?
„Það er ljóst að ekki rQdr full ein-
ing meðal ísraelsku þjóðarinnar um
friðarferlið. Sundrungin getur auð-
veldlega eyðilagt allt ferlið. Barak á í
höggi við andstæðinga friðarferlisins
og virðist stundum neyðast til að láta
undan. Ég held að spyrja ætti ísrael-
ana sjálfa að því hvemig það geti
þjónað hagsmunum þeirra að skaða
friðarferlið."
Því hefur verið haldið fram að
skipulag friðarviðræðnanna sé orsök
vandans, þ.e. að með því að ákveða að
byrja á því að leggja almennar línur
og afgreiða smáatriðin síðar hafí að
sumu leyti verið byijað á röngum
enda. Er eitthvað til íþessu ?
„Hin svokallaða „Yfirlýsing um
grundvallaratriði“ frá 1993 fól í sér að
báðir aðilar viðurkenna hinn sem lög-
mætan samningsaðila. Þetta er kjami
og grundvöllur friðarferlisins. Engar
viðræður hefðu verið mögulegar án
þessa. Eftir að búið var áð stíga þetta
skref var eðlilegast að halda áfram
með því að semja fyrst um það sem
minni ágreiningur ríkti um og síðar
um erfiðari málin.“
Hver er að þínu mati stærsta
hindrunin í vegi fyrir því að hægt sé
aðljúka endanlegum friðarsamningi?
„Eins og staðan er nú er enn eftir
að semja um fimm atriði sem eru erf-
iðustu ágreiningsmálin en þau er ekki
ómögulegt að leysa. Þau eru: Staða
Jerúsalem, framtíð palestínskra
flóttamanna, endanleg landamæri
ríkjanna, vatnsréttindi, og landnema-
byggðir gyðinga á hemumdu svæð-
unum. Að því er varðar hvert og eitt
þessara mála eru ákveðin gmndvall-
aratriði sem ber að jjanga út frá við
samningagerðina. Eg nefni dæmi.
Sameinuðu þjóðimar hafa ítrekað
ályktað að palestínskir flóttamenn
eigi rétt á að snúa aftur til heimkynna
sinna á hemumdu svæðunum. ísrael-
ar hafa hingað til neitað að viður-
kenna þennan rétt en heimila á sama
tíma einni milljón rússneskra gyðinga
að flytjast til landsins eftir 2000 ára
útlegð og gerast ísraelskir ríkisborg-
arar! í þessu efni ber auðvitað að fara
að ályktunum SÞ, t.d. ályktun örygg-
isráðsins nr. 242 og allsherjarþings-
ins nr. 194, sem varða palestínska
flóttamenn.
Sameinuðu þjóðimar hafa einnig
samþykkt fjölmargar ályktanir um
Jerúsalem. Þar kemur slfyrt fram að
Austur-Jerúsalem er hemumið land.
ísraelar hafa ekki viljað fallast á
þetta og segja að þeir vilji ekki endur-
taka það sem átti sér stað í Berlín,
þ.e. að skipta borginni í tvennt. Þetta
er að mínu mati útúrsnúningur af
þeirra hálfu. Borgin var tvískipt áður,
þ.e. fyrir 1967, og samlíkingin á alls
ekki við. Engu að síður emm við
reiðubúnir að ræða um hverja þá til-
lögu sem felur í sér að Jerúsalem
verði höfuðborg tveggja ríkja, hvem-
ig svo sem það verður framkvæmt.
En við getum ekki með nokkru móti
fallist á það að Austur-Jerúsalem sé
ekki álitm hemumin borg.
Þegar kemur að spumingunni um
framtíðarlandamæri ríkjanna, tel ég
að hana eigi að ræða út frá megin-
reglunni um ,Jand fyrir frið“, Yfirlýs-
ingunni um grundvallaratriði og
Sharm E1 Sheik-samkomulaginu. Það
sama gildir um samninga um vatn og
landnemabyggðimar en í raun eru
tvö fyrstu ágreiningsatriðin þau al-
varlegustu."
Því hefur verið haldið fram að pal-
estínskir flóttamenn eigi að fá greidd-
ar skaðabætur fyrir öll þau ár sem
þeir hafa neyðst til að Ufa í útlegð.
Hvað Gnnst þér um slíkar kröfur?
„Við höfum ekki krafist neins ann-
ars til handa flóttamönnum en að þeir
fái að snúa aftur heim. Hins vegar era
mál palestínskra flóttamanna ekki af-
greidd enn og hægt er að hugsa sér
ólíkar lausnir í því sambandi. Opinber
stefna Frelsissamtaka Palestínu
(PLO) og palestínskra yfirvalda er
ekki sú að fara fram á bætur. Við er-
um reiðubúnir til að ræða um hvemig
megi aðvelda heimkomu flóttamanna,
hversu margir fái að koma í einu og
svo framvegis. En það er ekki á dag-
skrá af okkar hálfu að krefjast skaða-
bóta.“
Mun verða lýst yfír stofnun Palest-
ínurOds 13. septembernk. eins ogfor-
ystumenn ykkar hafa talað um, óháð
því hvort endardegur friðarsamning-
ur verðuríhöfn eða ekki?
„Já, það er alveg öraggt. Ef til vill
munu verða samið um að seinka því
um einn eða tvo daga meðan gengið
er frá öllum formsatriðum. En við
munum stofna ríkið hvort sem samn-
ingum verður lokið eða ekki. Það er
réttur okkar.“
Palestínsk yfírvöld hafa verið
gagnrýnd fyrir að virða ekki mann-
réttindi, t.d. með aðgerðum gegn and-
stæðingum friðarferlisins. Því hefur
líka verið haldið fram að Arafat sé
harðstjóri. Hvemig kýst þú að svara
slíkum ásökunum ?
,Á yfirráðasvæðum okkar gilda lög
sem vemda mannréttindi, t.d. tján-
ingarfrelsi. Stjómvöld virða þessi lög.
Við getum hins vegar ekki Uðið mót-
mælaaðgerðir nema tilskiUn leyfi fyr-
ir slíku hafi verið veitt. Sú regla gildir
í öllum ríkjum. Fyrir kemur að erfitt
getur reynst fyrir yfirvöldin, innan
ramma gildandi laga, að hafa hemil á
öflum sem vilja skaða friðarferlið og
ísraelskar eða palestínskar stofnanir.
Ég held því ekki fram að við höfum
náð að skapa lýðræði af sama tagi og
Skkist í Evrópuríkjum, þar á meðal
landi, en við erum að reyna að gera
okkar besta til að það megi takst. Við
höfum fengið ábendingar vegna
ástandsmannréttindamála frá ýms-
um rílgum og stofnunum og höfum
reynt að lagfæra ástandið eins mikið
og frekast er kostur. Að mati Rauða
krossins og annarra alþjóðasamtaka
hefúr ástandið batnað á síðustu miss-
eram.
Er það rétt að fjölmiðlar á yfírráða-
svæðum Palestínumanna sæti rit-
skoðun?
„Við eigum í vanda. Hann er sá að
við höfum skrifað undir samning við
ísraela sem kveður á um að samn-
ingsaðiU megi ekki ala á andúð þegna
sinna í garð hins aðilans. Þessi regla
gildir einnig um efni í fjölmiðlum en
sumir fjölmiðlar hafa ekki virt hana.
Nokkrir helstu áfangar friðarferlis ísraela og Palestínumanna
1993 Sameiginleg „Yfirlýsing um grundvallaratriði“ undirrituð í Washington. Fól í sér að Palestínumenn í Jeríkó og Gaza skyldu öðlast sjálfstjórn og undirbúningur skyldi hafinn að sjálfstjórn Palestínumanna á Vestur- bakka Jórdanar. Sett yrði upp sjálfstætt allsherjarstjórnvald Palestínumanna með kjörnu þingi og eigin lögreglu. Brottflutningur ísraelshers skyldi hefjast af hernumdu svæðunum og stofnað til efnahagssamvinnu milli þjóðanna. Ákveðið að bíða með að ræða um erfið úrlausnarefni, þeirra á meðal málefni flóttamanna, stöðu Jerúsalem og byggðir gyðingalandnema á hernumdu svæðunum. Viðræður um endanlegan friðarsamning skyldu hefjast ekki síðar en að þremur árum liðnum, þ.e. um mitt ár 1996.
1994 Samningur um takmarkaða sjálfstjórn Palestínumanna í Gaza og Jeríkó undirritaður. Hafist handa um að færa ábyrgð til allsherjarstjórnvalds Palestínumanna.
1995 Samningur um takmarkaða sjálfstjórn á Vestur-bakkanum og Gaza undirritaður sem leysti fyrri samning um Gaza og Jeríkó af hólmi. Grunnur lagður að stofnun þings palestínumanna, Palestínska ráðinu. Tímaáætlun um brottflutning ísraelska hersins frá Vestur-bakkanum samþykkt. Einnig ákvæði um vatnsréttindi, efnahagssamvinnu, lausn palestínskra fanga úr fangelsum í Israel, friðaruppeldi og fleira.
1997 Samkomulag undirritað um brottflutning ísraelshers frá Hebron.
1998 Samkomulag gert í Bandaríkjunum, s.k. Wye-samkomulag, um leiðir til að auðvelda framkvæmd samningsins um sjálfstjórn á Vestur-bakkanum og Gaza frá 1995. Ákveðið að hefja viðræður um endanlegan friðarsamning og stefnt að því að Ijúka þeim í maí 1999.
1999 ísraelar og Palestínumenn undirrita samkomuiag í Egyptalandi, s.k. Sharm el-Sheik-samkomulag, þar sem lýst er yfir vilja til að hrinda í framkvæmd öllum samningum þjóðanna frá 1993. Ákveðið að hefja viðræður um endanlegan friðarsamning eigi síðar en 13. september 1999 og að drög að slíkum samningi liggi fyrir innan fimm mánaða frá því viðræður hefjist. Stefnt að því að endanlegur friðarsamningur verði í höfn ári síðar, þ.e. 13. september árið 2000.
Við getum t.d. ekki liðið að sjón-
varpsstöð hvetji fólk til að fara út á
götu og kasta gijóti í Israela. Málið er
mjög flókið og það er auðvitað ekki
auðvelt fyrir okkur að þurfa að hand-
taka okkar eigin þegna eða að taka
fram fyrir hendumar á blaðamönnum
sem gagnrýna Israel. En þetta getur
verið nauðsynlegt til að halda lífi í
friðarferlinu."
Hvers eðlis verður rQdsvaldið í
hinu nýja Palestínuríki?
„Þegar PLO var stofnuð var því
lýst yfir að ríki okkar yrði lýðræðis-
legt og að þar yrði tryggt jafnrétti
ólíkra samfélags- og trúarhópa. Við
viljum skapa frjálslynt samfélag og
markaðshagkerfi hUðstætt því sem er
við lýði í Evrópu. Við eigum mjög öfl-
uga stétt menntamanna sem munu
stuðla að því að samfélagið verði opið
og lýðræðislegt.
Að okkar mati á ríkisvaldið að vera
veraldlegt vegna þess að Palestínu-
menn ástunda óUk trúarbrögð. Á
þingi okkar sitja bæði múslímskir og
kristnir fulltrúar og raunar einnig
fulltrúar Samverja, sem era eins og
kunnugt er gyðingar."
Þú minntist á að eitt af erfíðustu
málunum sem sernja þurfí um séu
vatnsréttindi. Tölur um vatnsnotkun
sýna að Israelar nota miklu meira
vatn en íbúar hemumdu svæðanna.
Hver er ástæðan, hafa ísraelar komið
í veg fyrir að Palestínumenn fengju
vatn?
„Þeir hafa ekki aðeins komið í veg
fyrir að við fengjum vatn, heldur hafa
þeir einnig stoUð því grannvatni sem
með réttu tilheyrir okkur. Með
tæknilega fuUkomnum búnaði dæla
þeir vatni úr berggranninum á her-
numdu svæðunum og veita því til
Israels. Við höfum ekki getað varið
okkur fyrir þessu og þetta er alvar-
legt mál sem þarf að leysa.“
Hvemig ber að þínu mati að stuðla
að því að komandi kynslóðir Palest-
ínumanna og Israela haldi friðinn ?
„Þjóðimar lifa í nánu sambýU á
mjög Utlu svæði. Þess vegna er mjög
mikilvægt að öll palestínsk böm læri
hebresku og að öU ísraelsk böm læri
arabísku. Það er líka mUdlvægt að
þjóðimar læri hvor um menningu og
samfélag hinnar. Við eram í raun
mjög skyldar þjóðir, uppranalega af
sama kynþætti, trúum á sama guð,
höfum marga sameiginlega siði og
borðum sams konar fæðu, svo dæmi
séu nefnd.
Það er rétt að hafa í huga að friður
ríkti milU gyðinga og araba aUt þar til
Balfour-yfirlýsingin var samþykkt
árið 1917 [yfirlýsing breskra stjóm-
valda þar sem lýst er stuðningi við að
gyðingar fái að stofna ríki í Palest-
ínu]. Það var aldrei neitt „gyðinga-
vandamál" í Mið-Austurlöndum. Gyð-
ingahatur var evrópskt fyrirbæri.
Friður og gagnkvæm virðing á sér
því sögulegt fordæmi og þar sem er
vUji, þar er vegur. Ég tek undir að
leiðin er á stundum grýtt. En það er
ekki ómögulegt að sætta fólk á ný.“
Að lokum, hverjar telur þú líkurnar
á því að friður komist á í Mið-Austur-
löndum eftir að endanlegur friðar-
samningur milli ísraela og Palestínu-
manna verðurorðinn að veruleika?
„Ég held að það sé rangt af
Hizbollah að lýsa yfir sigri í Líbanon
eftir að ísraelar hafa dregið lið sitt
suður yfir landamærin. Sigurinn er
einnig Israelanna. I stríði er venja að
tala um sigurvegara og hina sigraðu
en ég held að í þessu tUviki eigi slík
hugtök ekki við. Hins vegar hafa báð-
ir aðilar unnið friðinn.
Að því er varðar framtíð Líbanons
vona ég reyndar að Hizbollah muni
auðnast að breyta sjálfu sér í eigin-
legan stjómmálaflokk með tíð og
tíma og friður muni ríkja á landa-
mæram Israels og Líbanons. Önnur
arabaríki munu ekki heldur eiga í
vandræðum með að semja frið við
Israela eftir að friður kemst á mUli
þeirra og Palestínumanna. Ég er tU
dæmis viss um að friðarviðræður
Israela og Sýrlendinga munu hefjast
fyrr en seinna. Það er mikUl vilji í röð-
um beggja til að halda áfram og leiða
viðræðumar til lykta. En varanlegur
friður í Mið-Austurlöndum stendur
og feUur með því að ísraelar og Pal-
estínumenn komist að samkomulagi
og setji niður deilur sínar.“