Morgunblaðið - 25.06.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 25. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Mikil umræða hefur átt sér stað á undanförnum mánuðum um hvernig
greiðslu ríkisins til öldrunarstofnana skuli háttað. Arna Schram kynnti
sér þá umræðu og komst að þvf að miklar vonir eru bundnar við nýtt
greiðslumatskerfi byggt á svokölluðu RAI-mælitæki.
Deilt um daggjöldin
Vonir bundnar við nýtt greiðslufyrirkomulag
í öldrunarþjónustu • Brýnt að daggjalda-
greiðslur til stofnana verði í samræmi við
raunverulegan kostnað
FYRSTU skrefin í þá átt
að miða greiðslur öldr-
unarstofnana við svo-
nefnt RAI-mælitæki,
sem mælir hjúkrunar-
þyngd eða hjúkrunarálag stofnan-
anna samkvæmt ákveðinni aðferð,
var tekið á þessu ári. Fyrst með því að
miða greiðslur til öldrunarstofnana á
föstum fjárlögum við RAI-mælingu á
hjúkrunarálagi þeirra og síðan með
birtingu auglýsingar heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytisins um að
daggjöld sjúkrastofnana sem ekki eru
á föstum fjárlögum skuli fara eftir því
hvert hjúkrunarálagið er samkvæmt
RAI-mælingu. Miklar vonir eru
bundnar við að þetta greiðsluiyrir-
komulag verði til þess að daggjöld
ríkisins til hjúkrunarheimila verði
meira í samræmi við raunverulegan
kostnað þeirrai’ þjónustu sem þar er
veitt en margir forstöðumenn hjúkr-
unarstofnana hafa orðið til þess að
gagnrýna stjómvöld fyrir að
„skammta“ öldrunarstofnunum dag-
gjöld að eigin geðþótta og því hafi þau
ekki nægt fyrir rekstrarkostnaði
stofnananna. Hefur því m.a. verið
haldið fram að 9% halli hafi myndast á
rekstri hjúkrunarheimila á síðasta
áratug þrátt fyrir að ítrustu ráðdeild-
ar hafi verið gætt.
Reynslan af fyrrgreindu greiðslu-
fyrirkomulagi er þó eins og gefur að
skilja ekki mikil enn sem komið er og
að mati þeirra sem til þekkja á enn
eftir að sníða af því ýmsa agnúa þann-
ig að vel megi við una. Starfsfólk öldr-
unarstofnana á enn eftir að hljóta
meiri þjálfun í notkun RAI-mælitæk-
isins svo dæmi sé tekið og þá þarf að
mati sumra að taka tilliti til fleiri
þátta í greiðslumatinu en RAI-mæl-
ingin nær til.
Óánægja rekstraraðila öldrunar-
stofnana með greiðslufyrirkomulag
ríkisins er ekki ný af nálinni en hún
kom ekki hvað síst skýrt fram eftir að
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra og Geir H.
Haarde fjármálaráðherra undirrit-
uðu í lok apríl sl. samning við fyrir-
tækið Öldung hf. um að félagið leggi
til og reki í 25 ár hjúkrunarheimili að
Sóltúni 2 í Reykjavík ætlað 92 öldruð-
um einstaklingum.
Aður en samningurinn var undir-
ritaður hafði reyndar borið á nokk-
urri gagnrýni þess efnis að ríkið
hygðist greiða hærri daggjöld til fyr-
irhugaðs hjúkrunarheimilis í Sóltúni
en til starfandi hjúkrunarheimila en
sú gagnrýni ágerðist ekki hvað síst
eftir að sjálfur samningurinn var und-
irritaður. Umræðan gekk svo langt að
hún barst inn í sali Alþingis þegar Ög-
mundur Jónasson, þingmaður Vin-
strihreyfingarinnar - græns fram-
boðs, kvaddi sér hljóðs í
utandagskrárumræðu um málið í maí
sl. Hann, sem og fleiri í umræðunni
um þessi mál, á Alþingi sem og ann-
ars staðar, átöldu þann mismun sem
þeir segja að verði á daggjöldum til
Sóltúns annars vegar og til annarra
daggjaldastofnana hins vegar en
einnig mátti heyra raddir þess efnis
að nú væri verið að setja á fót stofnun,
og hugsanlega í kjölfarið fleiri stofn-
anir, sem hefðu gróðasjónarmið að
markmiði í stað mannúðarsjónar-
miða.
Aður en lengra er haldið er rétt að
geta þess að í samningnum við Öld-
ung hf., sem er félag stofnað af fyrir-
tækjunum íslenskir aðalverktakar hf.
og Securitas ehf., er m.a. kveðið á um
að greiðslur verkkaupanda, þ.e. ríkis-
ins, til verksala, þ.e. Öldungs hf., séu í
formi daggjalda en daggjald er
ákveðið heildargjald fyrir einn vist-
mann í einn sólarhring. Segir í sam-
ningnum að daggjaldið skiptist þann-
ig að 2.420 krónur séu greiddar fyrir
húsnæði á hvem legudag og að 11.880
krónur séu auk þess greiddar vegna
rekstrar á hvem legudag miðað við að
hjúkrunarþyngd, þ.e. umönnunarþörf
vistmanns út frá heilsufarsástandi,
verði samkvæmt RAI-stuðli á bilinu
1,05-1,20. Nánar verður fjallað um
RAI-stuðulinn síðar í þessari grein.
En svo aftur sé vikið að efni umrædds
samnings er að auki kveðið á um í
honum að Öldungur hf. skuldbindi sig
tíl að sækja ekki um framlög úr
Framkvæmdasjóði aldraðra eða þeim
sjóðum sem kunna að taka við hlut-
verki hans vegna framkvæmda við
byggingu sem viðkemur samning-
num. Greiðslum verkkaupa er með
öðmm orðum m.a. ætlað að taka yfir
þá þætti sem Framkvæmdasjóður
aldraðra tekur til samkvæmt lögum
um málefni aldraðra.
Eins og fram hefur komið í Morg-
unblaðinu er samningurinn gerður
undir merkjum einkaframkvæmdar
sem þýðir að verkefnið, hjúkmnar-
heimili í Reykjavík, var boðið út í
samræmi við hugmyndir fram-
kvæmdanefndar um einkavæðingu,
um útboð á byggingu og rekstri
hjúkmnarheimilis fyrir aldraða í
Reykjarik sem hýsa eigi 60 skjól-
stæðinga. (A síðari stigum var því
breytt í 92 skjólstæðinga). Forval var
auglýst í lok árs 1998 og þegar tilboð
vom opnuð í lok janúar árið 1999
höfðu þrír hópar skilað inn forvals-
gögnum. I fyrsta hópnum vom Nýsir
hf., ístak hf. og fleiri einkaaðilar, í
öðrum hópnum vom Seeuritas ehf. og
Verkafl hf. og í þriðja hópnum vora
Sjómannadagsráð og Hrafnista
Reykjavík. Síðastnefndi hópurinn dró
sig hins vegar út úr verkefninu eftir
að útboðsögn höfðu verið kynnt, af
ástæðum sem ekki verða raktar hér,
en tveir þeir fyrmefndu tóku þátt í
lokuðu útboði. Tilboðum þeirra var
hins vegar hafnað þar sem þau þóttu
hærri en áætlanir gerðu ráð fyrir en í
framhaldinu var gengið til samninga
við Securitas ehf. og Verkafl hf. (eða
ÍAV hf., Islenskir aðalverktarar, sem
tekur yfir starfsemi Verkafls) á þeim
forsendum að tílboð þeirra þóttí betra
hvað varðaði húsnæði, þjónustu og
verð. Mynduðu þessir aðilar eins og
fyrr segir félagið Öldung hf. þar sem
85% er í eigu Secmitas en 15% í eigu
ÍÁV.
Stofnunum fjölgar
um 158% á 30 árum
Mikil uppbygging hefur átt sér
stað í stofnanaþjónustu fyrir aldraða
hér á landi undanfama þijá áratugi.
Heildarfjöldi dvalar- og hjúkmnar-
rýma fyrir aldraða var 1.440 í byijun
áttunda áratugarins en rúmlega 3.700
í febrúar á þessu ári, samkvæmt upp-
lýsingum frá heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu, og hefur þar
með fjölgað um 158% á þessu tímabili.
Samtals 89 öldrunarstofnanir á land-
Um 400 manns í mjög brýnni þörf
Vistunarþörf aldraðra mest
I Reykjavík og á Reykjanesi
Þörf fyrir vistun aidraðra
Reykjavík Dvalarrými Hjúkrunarrými Rými alls
Þörf 38 19 57
Brýn þörf 34 11 45
Mjög brýn þörf 115 182 297
Samtals 187 212 399
Reykjanes Dvalarrými Hjúkrunarrými Rými alls
Þörf 13 9 22
Brýn þörf 17 16 33
Mjög brýn þörf 58 51 109
Samtals 88 76 164
ENN vantar verulegan fjölda hjúkr-
unar- og dvalarrýma aldraðra í
Reykjavík og á Reykjanesi til þess
að koma megi til móts við vistunar-
þörf aldraðra sem búa á þessum
svæðum að því er fram kemur í
drögum að skýrstu heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytisins sem
Morgunblaðið hefur undir höndum.
Hins vegar virðist sem jafnvægi hafi
náðst að mestu milli framboðs
stofnanarýmis og vistunarþarfar á
öörum svæðum landsins.
Samtals 406 einstaklingar í
Reykjavík og á Reykjanesi voru í
mjög brýnni þörf fyrir dvalar- og
hjúkrunarrými aldraðra í maí sl.
samkvæmt upplýsingum frá heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneyt-
inu en engir einstaklingar voru í
brýnni þörf eftir rými á öldrunar-
stofnunum í öðrum kjördæmum
landsins.
Af þessum rúmlega fjögur hundr-
uð einstaklingum eru 297 í Reykja-
vík og 109 á Reykjanesi. Af þeim
sem eru í brýnni þörf í Reykjavík eru
115 í brýnni þörf eftir dvalarrými en
182 í brýnni þörf eftir hjúkrunar-
rými. Af þeim sem eru í brýnni þörf á
Reykjanesi eru 58 í brýnní þörf eftir
dvalarrými en 51 í brýnni þörf eftir
hjúkrunarrými. Með dvalarrými er
átt við sérstakt þjónustuhúsnæði
fyrir aldraða, íbúðir eða dvalar-
heimili, en með hjúkrunarrými er
átt við rými sem ætlað er öldruðum
sem eru of lasburða tii að dveljast í
þjónustuhúsnæði fyrir aldraða.
í fyrrgreindri skýrslu er bent á að
stofnanir fyrir aldraða hafi risið ört
á undanförnum árum og þá sérstak-
lega utan höfuðborgarsvæðisins.
Og það þrátt fyrir að í Reykjavík
vanti töluvert upp á að þörf fyrir
hjúkrunar- og dvalarrými sé mætt.
Er talið að mlsmikið framboð
stofnanarýmis milli svæða bendi
m.a. til þess að ríkið hafi ekki haft
nógu mikll áhrif á uppbyggingu
þessarar þjónustu en eins og kunn-
ugt er reka sveitarfélög og einka-
aðilar dvalar- og hjúkrunarheimilin
hér á landi þótt rekstrarféð komi að
mestu úr ríkissjóði. „Það fyrirkomu-
lag virðist ekki hafa tryggt kaup-
anda þjónustunnar, þ.e. ríkinu, næg
áhrif,“ segirí skýrslunni.
Aðstæður vistmanna bættar
í skýrslunni er tekið fram að fram-
boð dvalar- og hjúkrunarrýma eykst
ekki jafnmikið og bygging nýrra
rýma segir til um. Hækkandi meðal-
aldur aldraðra á öldrunarstofnunum
hafi m.a. leitt til þess að víða hafi
þjónusturýmum á dvalarheimilum
verið breytt i hjúkrunarrými og þá
hafi heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytið heimilað fækkun rýma í
fjölmennustu dvalarheimilunum til
að draga úr þrengslum og bæta að-
stæður vistmanna, aðstandenda
þeirra og starfsfóiksins. Aukinheld-
ur sé fyrirsjáanlegt að rýmum eigi
enn eftir að fækka nokkuð af þess-
um sökum á þeim stofnunum ald-
raðra sem elstar eru.