Morgunblaðið - 01.10.2000, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ItofgitiiHfifeife
STOFNAÐ 1913
Útge/andi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEIMSÓKN ALBRIGHT
MEÐ heimsókn sinni hingað
til lands í gær sýnir
Madeleine Albright, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, okk-
ur Islendingum mikla vinsemd og
virðingu. Utanríkisráðherra öflug-
asta ríkis veraldar hefur í mörg
horn að líta og þess vegna ekki sízt
metum við Islendingar mikils þann
sóma sem hún sýnir okkur.
Bandaríkin eru mikilvægasti
bandamaður okkar. Á næsta ári eru
50 ár liðin frá þyí að varnarsamn-
ingurinn á milli Islands og Banda-
ríkjanna var gerður. Sá samningur
hefur ásamt aðild að Atlantshafs-
bandalaginu verið einn af horn-
steinum utanríkisstefnu okkar allan
þennan tíma.
Það er liðin tíð að deilt sé um
varnarsamninginn í grundvallar-
atriðum. Öllum er ljóst að hann hef-
ur reynzt okkur vel og full ástæða
til að þessara tímamóta verði
minnst með veglegum hætti á næsta
ári.
Eðlilegt er að dregið hefur úr um-
svifum Bandaríkjamanna á Kefla-
víkurflugvelli frá lokum kalda
stríðsins. Ófriðarástand á heims-
byggðinni var forsenda fyrir gerð
varnarsamningsins á sínum tíma.
Nú eru tímarnir breyttir - og þó.
Þótt vestrænum lýðræðisríkjum
stafi ekki lengur ógn af einræðis-
ríkjum kommúnismans eru veður
öll válynd. Þótt lýðræðið sé að festa
sig í sessi í Rússlandi getur margt
gerzt. Ástandið á Balkanskaga sýn-
ir hversu lítið má út af bregða.
En jafnframt hefur framvinda
heimsmála, tækni í vopnafram-
leiðslu og möguleikar á takmörkuð-
um hernaðaraðgerðum valdið því að
nýjar hættur eru komnar til sög-
unnar.
Það er óhugsandi fyrir sjálfstætt
ríki eins og Island að hafa engar
varnir. Reynsla okkar er sú að ör-
yggi okkar er best tryggt með
samningum við Bandaríkjamenn.
Hvernig fyrirkomulag þeirra varna
er við breyttar aðstæður er annað
mál.
Fyrr á þessu ári komu upp ákveð-
in vandamál í samskiptum íslands
og Bandaríkjanna í tengslum við
varnarliðið. Þau vandamál eru
óleyst. Hins vegar verður að ganga
út frá því sem vísu að þau verði leyst
og að heimsókn Albright utanríkis-
ráðherra muni eiga sinn þátt í því.
ERLENDAR FJÁRFESTINGAR
W JT M
ISJAVARUTVEGI
HALLDÓR Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra hefur lýst því
yfir að hann telji tímabært að
breyta um stefnu varðandi er-
lendar fjárfestingar í sjávarútvegi
sem hingað til hafa verið bannað-
ar.
Morgunblaðið hlýtur að fagna
þessari yfirlýsingu ráðherrans.
Þar til fyrir nokkrum árum var
Morgunblaðið þeirrar skoðunar að
erlendar fjárfestingar kæmu ekki
til greina í sjávarútvegi okkar.
Eftir að íslenzku sjávarútvegsfyr-
irtækin byrjuðu að fjárfesta í sjáv-
arútvegi annarra landa lýsti Morg-
unblaðið þeirri skoðun að okkur
Islendingum væri ekki stætt á því
að halda þeirri stefnu óbreyttri.
Samskipti ríkja í milli byggjast á
gagnkvæmni. Við getum ekki búizt
við því að aðrar þjóðir leyfi lengi
íslenzkar fjárfestingar í sjávarút-
vegi annarra landa ef við bönnum
það sama hjá okkur. Þess vegna er
tímabært að snúa við blaðinu en
sjálfsagt að gera það að vandlega
yfirlögðu ráði og eftir nákvæma
skoðun á þeim álitamálum sem upp
kunna að koma í þessu sambandi.
Ritstjórnargreinar Morgunblaðsins
1. okt. 1955: „Sú þjóð er fá-
tæk, sem engan slíkan skóla
á, og því ber að þakka þeim,
sem Handíðaskólann stofn-
uðu og hafa rekið hann síð-
an. Er þar Lúðvig Guð-
mundsson skólastjóri,
fremstur í flokki.
Það fer vel á því, að ríkis-
valdið skuli sýna, að það
kann vel að meta starfsemi
Handíðaskólans með því, að í
ár hefir Ingólfur Jónsson
ráðherra ákveðið að nota
lagaheimild til þess að veita
skólanum sama styrk og
veittur er til gagnfræða-
skóla.“
1. okt. 1965: „Uanríkis-
ráðherra kínversku komm-
únistastjómarinnar hefur nú
lýst yfir því, að Rauða Kína
vonist til þess, að Bandaríkin
geri árás á landið. Ekkert
bendir til þess að Banda-
ríkjamenn hyggist ráðast á
kommúnista Kína, en yfir-
lýsingar á borð við þær, sem
utanríkisráðherra kín-
verskra kommúnista gaf um
þetta mál, minna óneitanlega
á hrokafulla framkomu
evrópskra einræðisherra
fyrir nokkrum áratugum.
Svo virðist, sem kommúnist-
ar í Kína geri sér ekki enn
grein fyrir því, hvað kjarn-
orkustyrjöld mun hafa í för
með sér. Þeir eru haldnir
þeirri trú, að vegna fjöl-
mennis kínversku þjóðarinn-
ar hafi kjarnorkustyrjöld
ekki svo alvarlegar afleiðing-
ar í för með sér fyrir þá, eins
og aðrar þjóðir.
Hugsunarháttur Kínverja
í þessum efnum stappar
nærri brjálsemi, og undir-
strikar þá hættu, sem er
samfara því að kínverskir
kommúnistar fái í hendur
kjamorkusprengjur og eld-
flaugar.“
1. okt. 1975: „Þá er og
ljóst, að fjársteymi úr ríkis-
sjóði hefur verið of mikið
þrátt fyrir ákveðnar tilraun-
ir til þess að setja alla hemla
þar á. Þess vegna virðist
stærsta verkefnið framund-
an vera það að ná tökum á
lánakerfi fjárfestingasjóð-
anna og fjármálum ríkis-
sjóðs og ríkisstofnana á þann
veg, að sá samdráttur sem
þarf að verða á næstu miss-
erum, komi fyrst og fremst
fram í minnkandi samneyzlu
en væntanlega er mönnum
ljóst að lengra er ekki hægt
að ganga á þeirri braut að
skerða einkaneyzluna.“
I
TBURÐARÁSIN í kjölfar
skýrslu Auðlindanelhdar,
sem birt var í gær, föstu-
dag, hefur orðið mun hrað-
ari en búast mátti við. Því
valda hin óvæntu en
ánægjulegu viðbrögð
stjómar Landssambands
íslenzkra útvegsmanna.
Upphaflega mátti gera ráð fyrir, að tillögur
Auðlindanefndar gengju beint til hinnar svo-
neöidu endurskoðunarnefndar, sem Ami M. Mat-
hiesen sjávarútvegsráðherra skipaði á síðasta ári
til þess að fjalla um endurskoðun laga um stjóm
fiskveiða. Sú nefnd mundi síðan gera tillögu til rík-
isstjómar um hvemig staðið yrði að framhaldi
málsins og breytingum á löggjöf. Að vísu mátti
ganga út frá því sem vísu, að endurskoðunar-
nefndin mundi taka mjög mið af vilja forystu-
manna stjómarflokkanna í þessum efnum.
Nú hefur það hins vegar gerzt, að viðbrögð
þeirra Davíðs Oddssonar forsætisráðherra, Hall-
dórs Ásgrímssonar utanríkisráðherra svo og Áma
M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra hafa orðið
mun jákvæðari en ætla mátti fyrirfram. Ef tekið
er mið af þeim svo og umsögnum foiystumanna
stjórnarandstöðuflokkanna er ekki fráleitt að
ætla, að sú víðtæka samstaða, sem náðist í Auð-
lindanefnd á milli einstaklinga með mjög ólík sjón-
armið, geti einnig náð til þings og ríkisstjómar.
Óhugsandi er annað en endurskoðunamefnd
sjávarútvegsráðherra taki mjög mið af þessum
pólitíska veraleika.
En jafnframt er ljóst, að tillögur Auðlinda-
nefndar ná í raun til allra náttúraauðlinda og rétt-
inda í þjóðareigu eða þjóðarforsjá, en verkefni
endurskoðunamefndar einungis til laga um stjórn
fískveiða. Þess vegna virðist einsýnt að í kjölfar
umræðna um skýrslu Auðlindanefndar í þing-
flokkum og ríkisstjóm og ákveðinnar stefnumörk-
unar á grundvelli slíkra umræðna hefjist undir-
búningur að víðtækara löggjafarstarfi en því, sem
einvörðungu snýr að sjávarútvegi. Enda eru
sterkar vísbendingar um að aðild sjávarútvegsins
að eins konar þjóðarsátt um þetta mikla deilumál
byggist m.a. og ekki sízt á því, að eitt skuli yfir all-
ar atvinnugreinar ganga.
Það fer heldur ekki á milli mála, að fleiri at-
vinnugreinar kalla á ákvarðanir í nálægri íramtíð
en sjávarútvegurinn einn. Auðlindanefnd gerir
ákveðnar tillögur um meðferð á úthlutun svo-
nefndra rafsegulbylgna. Nú þegar hafa orðið tölu-
verðar umræður um það hér innanlands hvemig
standa skuli að úthlutun á leyfum til rekstrar
þriðju kynslóðar farsíma og ákvarðanir um það
efni þola ekki langa bið.
Þegar af ofangreindum ástæðum er Ijóst, að til-
lögur Auðlindanefndar kalla á víðtækari fram-
haldsvinnu en þá eina, sem snýr að endurskoð-
unamefnd sjávarútvegsráðherra.
En það era þó fyrst og fremst hin skjótu við-
brögð stjómar LÍÚ, sem valda því, að atburðarás-
in er mun hraðari en gera mátti ráð fyrir. LÍÚ hef-
ur lýst því yfir að fulltrúar samtakanna séu
tilbúnir til að setjast að samningaborði við fulltrúa
stjómvalda um greiðslu auðlindagjalds.
Þetta er nánast byltingarkennd breyting á af-
stöðu útgerðarmanna. Að vísu hafa einstaklingar
úr þeirra röðum við og við gefið yfirlýsingar, sem
hafa lofað góðu. Þar má nefna ræðu, sem Ami Vil-
hjálmsson, stjómarformaður Granda hf., flutti
fýrir nokkram áram á aðalfundi félagsins, sem
vakti mikla athygli en á síðum Morgunblaðsins á
þessum áratug má einnig fmna ummæli eftir
Brynjólfi Bjamasyni, forstjóra Granda, sem sat
blaðamannafund LÍÚ í gær af hálfu samtakanna,
sem á þeim tíma gáfu til kynna mjög ákveðinn vilja
af hans hálfu til samkomulags.
En nú hafa útgerðarmenn með formlegum
hætti rétt fram sáttahönd. í yfirlýsingu stjómar
LÍÚ í gær, fóstudag, segir svo: „Þrátt fyrir ofan-
greint er stjóm LIÚ reiðubúin til viðræðna við
stjómvöld um greiðslu hóflegs auðlindagjalds
enda megi það verða til að ná víðtækri sátt um
stjómun fiskveiða."
Gera verður ráð fyrir, að ríkisstjórnin muni með
einhverjum hætti bregðast við þessum formlegu
tilmælum LÍÚ um viðræður.
■■■■■■■■■■ Hugmyndir, sem settar
Yfírlvsinff LÍÚ hafa verið fram í hita
J 6 leiksins á undanfömum
áram um hugsanlegar tekjur þjóðarinnar af auð-
lindagjaldi í sjávarútvegi, sem í sumum tilvikum
hafa verið gersamlega ábyrgðarlausar og út í hött,
hafa átt mikinn þátt í að trafla þessar umræður og
orðið til skaða. Það hefur alltaf legið ljóst fyrir, að
sjávarútvegurinn gæti ekki staðið undir slíku
gjaldi upp á tugi milljarða. í þessum umræðum
hefur af hálfu Morgunblaðsins verið lögð höfuð-
La
áherzla á að grandvallaratriðið um rétt þjóðarinn-
ar til þess að innheimta gjald fyrir nýtingu auð-
linda í hennar eign yrði viðurkennt. I skrifum
blaðsins um þetta efni er hvergi að ftnna einn staf,
sem hægt væri að ftnna til rökstuðnings staðhæf-
ingum um, að blaðið hafi séð fyrir sér einhveijar
gífurlegar upphæðir í þessu sambandi.
Það er önnur saga, að gífurlegar upphæðir hafa
rannið til fámenns hóps manna í gegnum kvóta-
kerfið og því miður hafa ákvæði í skattalögum,
sem Alþingi hefur sett, orðið til þess að þessar gíf-
urlegu fjárhæðir hafa streymt úr landi með full-
komlega löglegum hætti án þess að ein króna væri
greidd af þeim í skatt. Það er annað mál, sem þing-
ið sjálft hlýtur að taka til umfjöllunar, en að þessu
atriði er lítillega vikið í skýrslu Auðlindanefndar.
I yfirlýsingu LIÚ era sett fram ákveðin efnisleg
skilyrði fyrir því, að samtöldn samþykki greiðslu
auðlindagjalds. Það er að sjálfsögðu ekkert við það
að athuga, að samtök, sem vilja efna til viðræðna
við stjórnvöld, marki vígstöðu sína við upphaf
samningaviðræðna með þeim hætti. En um leið
felst í því, að skilyrði LIÚ hljóta að vera sjónarmið
sett fram í byrjun samninga en ekki skilyrði, sem
sett era fram tU þess að samþykkja eða hafna.
Til marks um það, hvað margt af því, sem um er
rætt í þessu sambandi, er teygjanlegt má nefna
þann þátt í yfirlýsingu LIÚ, sem snýr að svo-
nefndum kostnaðargreiðslum. Þar segir m.a.:
„Um verði að ræða auðlindagjald til að standa
undir skilgreindum kostnaði við eftirlit og rann-
sóknir á auðlindinni enda verði sú starfsemi á for-
ræði útvegsmanna, að svo miklu leyti, sem unnt
er.“
Ef skýrslur Auðlindaneftidar, álitsgerðin sjálf
og öll fylgiskjöl ásamt áfangaskýrslu, sem út kom í
í ársbyrjun 1999, era lesin vel, verður Ijóst, að skil-
greindan kostnað má reikna allt frá einum og hálf-
um milljarði og upp í fimm milljarða króna á ári.
Þetta er bæði dæmi um að lesa má út úr skilyrðum
LIÚ mismunandi tölur og jafnframt að samtökin
sjálf era ekki að bjóða upp á viðræður um ein-
hveijar málamyndagreiðslur.
Það er alveg ljóst, að hægt er að taka afkomutöl-
ur í sjávarútvegi og færa rök að því með tilvísun í
beinharðar tölur, að sjávarútvegurinn geti ekki
borgað neitt auðlindagjald. I þeim efnum er hins
vegar ekki allt sem sýnist. Það liggur t.d. ekki
beint við að taka nettóhagnað sjávarútvegsins og
vísa til hans sem dæmis um að sjávarútvegurinn
geti ekki borgað neitt. Yeltufé frá rekstri gefur
mun gleggri mynd af raunveralegri afkomu sjáv-
arútvegsins og þá breytist myndin mikið.
En til viðbótar kemur þetta: Með sama hætti og
fjármálafyrirtækin hafa á undanfömum áram út-
skýrt hátt verðmat á hlutabréfum í sjávarútvegs-
fyrirtækjum með því að það endurspeglaði vænt-
ingar um betri afkomu fyrirtækjanna í framtíðinni
í kjölfar vaxandi þorskafla og aukinnar hagræð-
ingar má líta svo á, að sjávarútvegsfyrirtækin geti
með sömu rökum eftir hæfilegan umþóttunartíma
greitt. ákveðið auðlindagjald.
Það hefur verið ein helzta röksemd útvegs-
manna sjálfra á undanförnum áram fyrir kvóta-
kerfinu, að það stuðlaði annars vegar að vemdun
fiskstofnanna og hins vegar að aukinni hagræð-
ingu í sjávarútvegi.
Með tilvísun til þessara röksemda útvegsmanna
sjálfra, sem hafa m.a. verið margítrekuð á aðal-
fundum LIÚ, verður að líta svo á, að með upp-
byggingu fiskstofnanna og stóraukinni hagræð-
ingu skapist sú auðlindarenta í sjávarútvegi, sem
geri atvinnugreininni kleift að greiða gjald fyrir
nýtingu fiskimiðanna.
í skýrslu Auðlindanefndar er sérstaklega tekið
fram, að eðlilegt sé að sjávarútvegurinn fái aðlög-
unartíma. Og þar er jafnframt lögð áherzla á
fijálst framsal aflaheimilda.
Morgunblaðið hefur fyrir sitt leyti lagt ríka
áherzlu á að framsal aflaheimilda eigi að gefa
fijálst, sem þátt í samningum við útgerðarmenn
um auðlindagjald, og ennfremur að kvótaþakið
verði afnumið, sem mundi greiða mjög fyrir hag-
ræðingu í útgerðinni.
Ef miðað er við hæfilegan umþóttunartíma,
ftjálst framsal og afnám kvótaþaks er Ijóst, að
möguleikar útgerðarinnar til að greiða auðlinda-
gjald stóraukast og þess vegna réttmætt að
byggja á væntingum um betri tíð í þessum umræð-
um.
§^■■■■■^■■■■1 Umræður um fiskveiði-
Traust stjórnarkerfið hafa á und-
anfómum árum ein-
kennst mjög af því, að það hefur ekki farið mikið
fyrir trausti á milli þeirra, sem þátt hafa tekið í
þeim. I hvert sinn, sem eitthvert skref hefur verið
stigið til þess að leita leiða til sátta, hefur mátt
heyra vantrú fólks á að nokkuð mundi koma út úr
slíkri viðleitni.