Morgunblaðið - 01.10.2000, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000 29
Úr bókinni: Jim Flegg’s Reld Guide to the Birds of Britain and Europe. London 1990.
Úr bókinni: Nicolai/Singer/Wothe. Fugler. Án útgáfustaðar og ártals.
Úrbókinni: Nicolai/Singer/Wothe. Fugler. Án útgáfustaðarogártals.
Ljósmynd/Sigurður Ægisson
Ljósmynd/Sigurður Ægisson
skammt frá sást beltaþyrill árið
1998, norður-amerísk tegund, afar
fáséð á íslandi. Sást fyrst árið 1902
og svo tveir fuglar árið 1998, þessi
hér og annar á Suðumesjunum.“
Áfram var haidið og nú í Skálafell.
Þar sáust hettusöngvari (kvenfugl)
og bókfinka (karlfugl), auk skógar-
þrasta og þúfutittlinga. „Þetta hefur
alltaf verið mjög öflugur staður, með
geysimörgum tegundum í heildina,"
segja þeir félagar. „Fyrir nokkrum
dögum var náttfari hérna. Og síðast-
liðið haust sást síberískur gran-
söngvari hér í trjánum, sá fyrsti á
Islandi. Einnig hafa straumerlur
verið hér, og blábrystingur sást hér
fyrir tveimur árum, svo það mark-
verðasta sé nefnt.“
Eftir að hafa rýnt í trén eins og
hægt var og klappað, þótti ljóst að
ekki væri meira að finna við Skálafell
að þessu sinni. En svona getur þetta
verið breytilegt frá einum degi til
annars. Og það er einmitt hið spenn-
andi við þetta, að vita aldrei fyrir-
frarn hvað komi til með að sjást.
Næstur á dagskrá var þá Kálfa-
fellsstaður. Þar var bókfinka (karl-
fugl) og hettusöngvari (kvenfugl) og
10 km
Séðir fuqlar

1. Dynjandafjörur
2. Dæluhús
3. Hom
4. Kirkjuqarður við Laxá
5. Stekkhóll
6. Brunnhóll
7. Skálafell
8. Kálfafellsstaður
9. jaðar
10. Reynivellir
11. Hali
12. Borgarhöfn
13. Hestgerði
14. Smyríabjörg
15. Helíisholt
16. Borg
17. Nýpugarðar
Bókfinka
Fjallafinka
Fjöruspói
Garðsöngvari
Glókollur
Hettusöngvari
Lappajaðrakan
Laufsöngvari
Netlusöngvari
Svartþröstur
Turnfalki
Turtildúfa
Vallskvetta
Vepja
tveir laufsöngvarar. „Það sem er
merkilegast héðan er líklega seftittl-
ingur; við sáum hann fyrir nokkrum
árum,“ segir Bjöm. „Og líka mistil-
þröstur." En þennan dag var annað
ekki af hrakningsfuglum en finkan
og söngvararnir.
En við Jaðar, þar skammt frá,
bættist ein tegund enn við lista dags-
ins; það var fjallafinka sem sat á trjá-
grein við íbúðarhúsið. En sjaldgæf-
ustu fuglar sem við þann bæ höfðu
áður sést, voru líklegast mistilþröst-
ur og hnoðrasöngvari, sögðu þeir fé-
lagar.
Enn fjölgar á listanum
Einn girnilegasti staður fyrir
hrakningsfugla á Islandi er án efa
Reynivellir, og þangað var nú stefnt.
Þar er Björn fæddur og uppalinn.
DALITIÐ UM FUGLA
Oft hrekjast fuglar hingað til lands með djúpum
lægðum, aðallega á vorin og haustin eða í vetrar-
byrjun. Em þetta yfirleitt tegundir úr Norður-
Evrópu á leið til vetrarheimkynna sunnar í álfunni
eða í Afríku, eða frá þeim aftur. Sumir þessara
fugla ná að lifa af veturinn, einkum hinir stærri, en
aðrir deyja í fyrstu vetrarhörkum. Ræðst þetta
mikið af því á hvemig fæðu þeir lifa. Minnstu fugl-
amir, sem oftast em skordýraætur eingöngu og
jafnframt litlir á búkinn, eiga hverfandi möguleika
í landi þar sem fannalög hylja jörð og gróður mest-
an hluta ársins. Öðmm gengur þetta betur. Af
þeim 330-340 fuglategundum, sem á íslandi hafa
sést, að því er menn telja, er mestur hlutinn svona
flækingar eða hrakningsfuglar. Helstu flækinga-
göngurnar em frá Skandinavíu og mest er um þær
í september-nóvember ár hvert. Litlir, kvikir,
mjónefjaðir fuglar, er nefnast söngvarar, em t.d.
algengir flækingar. Vegna smæðarinnar em þessir
fuglar hinum kröppu lægðum auðveld bráð ef svo
má að orði komast. I þessum hópi em m.a. lauf-
söngvari, garðsöngvari, gransöngvari og hettu-
söngvari. Þá er glóbrystingur, sem er af þrasta-
ætt, býsna tíður, að ekki sé minnst á gráþröst og
svartþröst. Og vepja sést hér einnig alloft.
Þá koma hingað líka hrakningsfuglar frá Norð-
ur-Ameríku, ef veðurskilyrði em þess eðlis, jafnvel
fuglar sem em minni en þúfutittlingur, og hafa þá
lagt að baki 2.500-3.000 km leið yfír opið haf. Þar
má t.d. nefna græningja.
Um 100 tegundir orpið
hér eða reynt varp
Margir fuglanna (50-60 tegundir) era sárasjald-
gæfir, og er bara til eitt staðfest dæmi um þá hér á
landi. En sumar hinna algengari - og kannski þó
frekar sterkari - tegunda hafa reynt varp og jafn-
vel komið ungum á legg, en geta varla, enn sem
komið er, talist í hópi eiginlegra, íslenskra varp-
fugla. Til þess vantar meiri stöðugleika. Þeir em
oft nefndir ðreglulegir eða stopulir varpfuglar. Ef
þeir em taldir með hafa um 100 villtar fuglateg-
undir einu sinni eða oftar gert hreiður sitt á ís-
landi, svo menn viti.
Auk þeirra, sem að framan em nefndar, eru hér
nokkrar fuglategundir, sem hafa viðkomu á ís-
landi vor og haust, á leið til og frá varpstöðvum
sínum. Þetta era t.d. rauðbrystingur, sanderla,
tildra, blesgæs, helsingi og margæs. Þessir fuglar
era kallaðir fargestir eða umferðarfuglar og er þá
oft að sjá í hundraða- og jafnvel þúsundatali.
Þá gista hér á landi nokkrar tegundir yfir vetr-
armánuðina, koma á haustin og fara á vorin. Eru
þeir fuglar kallaðir vetrargestir. Mætti nefna
bjartmáf, sem dvelur hér oft í stómm hópum og er
meira að segja á ensku kenndur við landið og
nefndur „Iceland gull“ þótt ekki sé hann íslenskur
varpfugl. Einnig em gráhegri, hvinönd, ísmáfur og
æðarkóngur algengir fuglar hér á vetmm.
Að lokum koma hingað fuglar af suðurhveli jarð-
ar á meðan þar ríkir vetur. Þeir em nefndir sum-
argestir. Dæmi um þá era gráskrofa og hettu-
skrofa.
Við rannsókn fundust tveir svart-
þrestir, líklega heimafuglar, því
hreiður fannst þar í sumar, og einnig
sáust núna tveir hettusöngvarar
(kvenfuglar), glókollur og turnfálki.
Þar hefur margt sjaldgæfra fugla
verið að sjá í gegnum tíðina. Fræg-
astan er vafalaust að telja skop-
söngvara, hinn fyrsta og eina á Is-
landi. En aðrir er lítið ómerkilegri,
s.s. græningi, sem er norður-amer-
ísk tegund, foldþröstur úr Síberíu og
laufglói. Eins mætti nefna straum-
erlu, gul-erlu, gauktítu, músvák,
fjallvák, býþjó, gunnfálka, förafálka
og gjóður. I raun er þessi listi næst-
um ótæmandi, slíkir em yfirburðir
staðarins hvað flækingsfugla varðar.
En nóg um það.
Halabæirnir vom syðsti áfanga-
staður okkar þennan dag. Af flæk-
ingum sáust þar netlusöngvari, þrír
hettusöngvarar og vepja. Og að öll-
um líkindum vallskvetta, að félag-
amir töldu. „Sá fugl sem stendur
upp úr á Hala er elrisöngvarinn, sem
við sáum árið 1997,“ segir Björn.
„Hann er fyrsti fugl og sá eini þeirr-
ar tegundar á Islandi," bætir Brynj-
úlfur við. „Það sem var óvenjulegast
í því dæmi, var að þetta var seint í
nóvember, en fram að því hafði fugl-
inn aldrei sést í Vestur-Evrópu svo
seint, einungis fram í október.“ Aðrir
merkilegir flækingsfuglar sem þeir
félagar höfðu séð þarna á Breiða-
bólstaðartorfunni vom austræna
blesgæs, straumerla og dvergtittl-
ingur, auk fjölda hinna algéngari.
Austur á ný
Eftir að búið var að gera Halabæj-
unum skil, var ekið í austur á ný og
yfir í Borgarhöfn. En þar var ekkeri
að finna nema skógarþresti og þúfu-
tittlinga. Merkilegasti fugl þess stað
ar er grænsöngvari, að sögn þeirra
félaga.
I Hestgerði var allt á sömu lund.
En á Smyrlabjörgum vom bók-
finka (karlfugl) og hettusöngvari
(kvenfugl).
I skógargirðingunni í Hellisholti
sást einn laufsöngvari á trjágrein, og
á jörðu niðri fannst dauður hettu-
söngvari (kvenfugl). „Það er í raun
og vem ekkert sem stendur upp úr,
þegar maður hugsar til sjaldgæfra
fugla á þessum stað,“ segir Björn.
„Glókollur hefur að vísu sést héma,
en helst er að rekast á hina algengari
söngvara, þ.e.a.s. laufsöngvara,
gransöngvara, hettusöngvara og
garðsöngvara, en þegar kemur fram
í október em hér einkum svartþrest-
ir og gráþrestir, og einstaka söng-
þröstur."
Á Borg á Mýram sást ekki margt
fugla, og raunar ekkert flækinga-
kyns. En merkustu fuglar þar munu
vera engirella og sefhæna.
Þessari fuglaskoðunarferð lauk í
Nýpugörðum, án þess að bættist við
þann lista, sem þegar var kominn, og
hafði að geyma 14 tegundir sjald-
gæfra fugla. Og þetta var bara miðl-
ungsdagur, sögðu þeir félagar!