Morgunblaðið - 01.10.2000, Blaðsíða 56

56 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
Úr myndinni 8xk kona sem sýnd verður á Kvikmyndahátíð í Reykjavík.
Kynórar Peters Greenaway um 8V2 konu
Kvikmyndin er dauð

rm
1UIII8IU1M
f.fn.n.dnmamn
1 v1 * y v * iv "*|f 111 m
iiÁmiid,
Peter Greenaway kyssir hefðbundnar
kvikmyndir bless með 8 V2 konu og bindur
trúss sitt við margmiðlun. Pétur Blöndal
hlustaði á andríka spá um framtíð
kvikmyndagerðar.

Presslink
Peter Greenaway
AÐ er aldrei lognmolla í kring-
um Peter Greenaway. Hann
hefur verið óhræddur við að
lýsa því yfir að kvikmyndin sé dauð,
hann er í fararbroddi þegar kemur að
því að nýta nýja tækni og myndmiðla,
hann tekur á sig stóran krók til að
forðast formúlur í kvikmyndum sín-
um, sem eru stundum gagnrýndar
fyrir að vera óaðgengilegar, og
sögupersónumar eru gjaman mótað-
ar af hefðum í bókmenntum og mynd-
list.
Þegar mynd hans 8Vá kona var
sýnd á kvikmyndahátíðinni í Cannes
sl. vor strunsaði Holly Hunter, sem
var í dómnefndinni, út af sýningunni
og sagði of langt gengið. Af svipnum
að dæma er ekki laust við að Green-
away sé pínulítið stoltur er hann seg-
ir blaðamanni frá þessu; blaðamaður
gengur jafnvel svo langt að staðhæfa
að Greenaway sé hrærður yfir þess-
ari óvæntu upphefð. En þannig hugs-
ar þessi byltingarsinnaði Englend-
ingur, sem er lærður listmálari, vann
í ellefu ár við að klippa myndir, gerði
sína fyrstu kvikmynd árið 1966, og
hefur síðan þá haldið áfram að mála
myndir jafnt á filmur sem striga, auk
þess að skrifa skáldsögur, mynd-
skreyta bækur og halda nýstárlegar
listssýningar.
Titillinn á 8V2 kona er augljóslega
sóttur í smiðju ítalska leikstjórans
Fellinis. „Það vom 27 konur í draum-
óraatriðinu með Mastrioanni [í mynd
Fellinis], en ég vildi halda mig við
átta og hálfa, svo við takmörkuðum
okkur við það. Ég hef verið spurður
að því af hverju ég ákvað að snið-
ganga drottnunarkvendið í mynd
Fellinis og ég gat svo sem búist við
því. En þar sem allar konurnar í
minni útgáfu verða ofan á, ef svo má
að orði komast, í táknrænum, mynd-
rænum og bókstaflegum skilningi, þá
finnst mér andi hennar svífa yfir
vötnum.“
Þú hefur stundum sagt að kvik-
myndir þínar snúist meira um úr-
vinnslu hugmynda en sögur.
„Mér hættir til að gera kvikmyndir
sem vísa hver í aðra og byggja á
framsetningum hugmynda. Allar em
þær angi af sama meiði. Ef við tökum
fyrir kynóra karlmanna em þeir átta
og hálfur í myndinni, það er hægur
vandi að telja þá upp og greina þá.“
Hann telur á fjálglega á fingram sér:
„Einn er svona, annar er hinsegin,
þriðji er fjólublár. Ég býst við að
galdurinn felist í því að slá hugmynd-
unum fram og búa svo um hnútana að
það verði ekki þurrt og leiðinlegt;
reyna að finna skemmtilegt form.
En kvikmyndir em ekki sérlega
góður frásagnarmáti. Ef maður vill
segja sögur á maður að gerast rithöf-
undur, það er mun áhrifameira. Það
er eftír öðm að sækjast I kvikmynd-
um. Ég skora á þig að reyna að segja
mér söguna í Casablanca eða 2001.
Þú gætir hklega sagt mér frá óskýr-
um útlínum, en ekki neinum smáat-
riðum. Það sem áhorfendur sækjast
eftir er andrúm, tjáning, einræður,
stemmning. Ef ég leitast við að segja
sögu hef ég uppbygginguna ein-
falda.“ Enn telur hann á fingmm sér:
„Einn, tveir, þrír, fjórir, fimm. Þann-
ig slengi ég hugmyndunum fram og
styðst stundum við goðsagnir eða
dæmisögur, t.d. um líf og dauða, böm
oggröfina."
Hafði Fellini mikil áhrif á þig sem
kvikmyndagerðarmann ?
„Hann hafði engin úrslitaáhrif,“
svarar Greenaway. „Ég sótti meira til
frönsku leikstjóranna. Godard er mér
mun mikilvægari. Ef talað er um
ímyndir í kvikmyndum þá leikur eng-
inn vafi á því að hver ein einasta
mynd Fellinis var áhugaverð. En mér
féll ekki hversu uppbyggingin var
lausbeisluð, guðlastíð og tilfinninga-
semin.“
Hvað heillaði þig þá við 8‘A konu
Fellinis?
„Það hafa verið gerðar margar
kvikmyndir um kvikmyndagerð, t.d.
Sunset Boulevard og Dagur fyrir
nótt eftir Truffaut. í 8V2 konu Fellinis
er fjallað um kvikmynd sem er í mót-
un í huga leikstjórans. Inn í það vefur
Fellini æviatriðum sínum og úr verð-
ur skáldskapur. Handritið verður
bragðmikið fyrir vitóð, fullt af safa-
ríkum smáatriðum. Sviðsmyndin og
myndatakan era meistaraverk. Mér
fellur ektó við endinn, sem er ófull-
nægjandi, en við fyrstu tvo þriðjunga
myndarinnar hef ég h'tið að athuga.“
Þú hefur ekkert velt fyrir þér kyn-
iífsórum kvenna?
„Ég held að við eigum að láta það
eftir kvenleikstjóra."
Kryddar þú þínar myndir með
sjálfsævisögulegum atburðum?
„Ég er svo lánsamur að gera kvik-
myndir sem era persónulegar. Lífs-
reynsla mín er hráefnið í myndum
mínum. Ég laga hana til svo mér finn-
ist hún brúkleg og þér skemmtileg.
Margar mynda minna era sjálfsævi-
sögulegri en 8V2 kona, t.d. The BeUy of
an Architect. Þar era m.a. vísanir í fjöl-
skylduna, heimilislífið og samband
mitt við föður minn. Ég áttaði mig ektó
á því þegar ég gerði myndina, en það
rann upp fyrir mér tveim tU þrem ár-
um síðar þegar ég horfði á hana.“
Þú hafðir gert átta kvikmyndir áð-
ur en þú hófst handa við þessa kvik-
mynd. Eru þær nú orðnar átta og
hálfar?
„Já, ætli það ekki,“ svarar hann og
brosir. ,,8'A kona er á milli myndar
átta, sem var Pillow Book, og gríðar-
stórs verkefnis sem ég er að byrja á,
Ferðataska Tulse Luper. Vitaskuld
er ég ánægður með myndina en mér
finnst Pillow Book mun nýstárlegri,
áhugaverðari og meira spennandi.
8V2 kona er á vissan hátt afturhvarf
tU eldri mynda minna. Hún er frá-
sögn og atriðin era í réttri tímaröð.
Stórskotanir í kvikmyndasöguna era
ekki jafnáberandi og í Pillow Book
0g næstu myndum mínum. Það sem
mig langaði til að gera tilraunir með í
8V2 konu var að hafa nánast enga
tónlist í myndinni, það hef ég aldrei
gert áður, þá langaði mig til að leik-
stýra áköfum samræðum, það hef ég
ekki gert síðan í Draughtsman’s
Contract, og í þriðja lagi lagði ég
meira upp úr nærmyndum af pers-
ónunum, sem eiga að vera lýsandi
fyrir sálarlíf þein-a.“
Hvað geturðu sagt mér um Ferða-
tösku Tulse Luper?
„Ég hef svo oft talað um margmiðl-
un og gert ýmsar tilraunir, t.d. með
TV Dante, Prosperos Books og Pill-
ow Book í bresku sjónvarpi. Nú lang-
ar mig til að komast að kjarnanum og
gera eitthvað í lítóngu við Finnegans
Wake James Joyce. Ég ætla að
rannsaka alla möguleika í margmiðl-
un, leikstýra þremur kvikmyndum,
tveim CD-Rom, 52 framhaldsþáttum
fyrir sjónvarp, þannig að sýndur
verði þáttur á viku í heilt ár, og ein
persónan semur 1001 sögu á Netinu
[www.tulseluper.net], eina á dag
næstu þijú árin.
Það er margt sem vakir fyrir mér
með þessu. Kvikmyndin er kölluð
Ferðataska Tulse Lupe vegna þess
að ferðataskan er táknræn fyrir 21.
öldina. Allir era á ferð og flugi. 25
þúsund ungar manneskjur flytja til
Sjanghæ á hverjum degi. Fæstir
Bandaríkjamenn búa þar sem þeir
fæddust. Við þekkjum svo öll til Afr-
íku og Mið-Evrópu. Fólk er stöðugt á
faraldsfæti með ferðatöskuna, þar
sem það ber húsið sitt eins og snigill,
þær eignir sem því era kærastar, ást-
arbréfin, nasistagullið, klámblöðin."
Hvaða leikstjóra hlakkarðu til að
hittafyrirnú orðiðá hvíta tjaldinu?
„Engan,“ svarar hann. „Mér þykir
það leitt ef ég veld þér vonbrigðum.
Mínar hetjur höfðu áhrif á mig á mót-
unaráram mínum. Þegar ég ræði við
ungt fólk hefur það varla heyrt
minnst á Fellini, hvað þá séð 8V2. Ef
ég ætla að skírskota í kvikmyndasög-
una er ég því stundum á hálum ís. Eg
ólst upp við stórkostlegt tímabil í ít-
alskri kvikmyndagerð, leikstjóra á
borð við Antonioni og Pasolini. Þetta
var myndræn kvikmyndagerð og
meiri áhættu teknar en nú. Þú hlýtur
að vera sammála mér um að kvik-
myndir era orðnar einradda, það
stóptir varla nokkra hvort þær era
gerðar í Kalifomíu eða Petóng. Fyrir
mér er kvikmyndagerð dáin; hún er
ektó sérlega áhugaverð lengur.
Imyndunaraflið er farið að takast á
við eitthvað allt annað. Þetta kalla ég
minnið um Casablanca. Hún var
ágæt fyrir feður okkar og forfeður.
En eftir að gagnvirknin varð til og við
gátum látið skoðanir okkai’ í ljós varð
hugmyndin úrelt um kvikmyndir sem
framlengingu á 19. aldar skáldsög-
unni - sem hefði ekki einu sinni upp-
götvað James Joyce. Kvikmyndir
munu sjálfsagt halda áfram að sveifla
halanum eins og risaeðlur vegna þess
að svo margir hafa hagsmuni af því.
En eftir tvo áratugi verður kvik-
myndagerð í núverandi mynd liðin
tíð.“ Hann klappar blaðamanni á öxl-
ina: „Þá verður þú að finna þér nýja
vinnu.“
Veldur það þér vonbrigðum ?
„Alls ektó,“ svarar hann. „Allar
fagurlistgreinar endast í um hundrað
ár. Flestar þeirra missa máttinn eftir
sjötíu ár eða þrjár kynslóðir. Það á
líka við um kvikmyndir. Síðasta ný-
stárlega kvikmyndagerð í heiminum
var í upphafi áttunda áratugarins hjá
Þjóðverjunum, Fassbinder, alveg í
blábyrjun ferilsins hjá Wenders og
hugsanlega Herzog. Þeir voru síðast-
ir til að fitja upp á einhverju nýju í
kvikmyndum. Ektó nefna Tarantino
á nafn,“ segir hann í forvarnarskyni.
„Hann skartar notuðum flíkum.“
Er það ekki það sem póstmodem-
isminn snýst um?
„Jú,“ svarar Greenaway. „Allir
sem fást við kvikmyndir era að end-
urorða þekkingu sem er tíl staðar. Og
ég held að það fólk sem hefur eitt-
hvað fram að færa hafi snúið sér að
öðra. Bill Viola er virði tíu Scorsese
fyrir mér. Við eram að læra nýtt
tungumál, nýtt tjáningarform, nýja
bakgranna, nýja heimspetó og ættum
að einbeita okkur að því. í augnablik-
inu eram við á síðustu stigum risaeðl-
unnar, en á næstu áratugum megum
við eiga von á fjöldanum öllum af nýju
hæfileikafóltó sem er kunnugt
margmiðlun. Þá loks lýkur forspilinu
að kvikmyndagerð. Hingað til höfum
við ektó séð neina kvikmyndagerð
heldur aðeins myndskreyttan texta.
Leikstjórar era alltaf í eltingarleik
við texta og kvikmyndir hafa snúist
um orð en ektó myndir.“
Stafræna tæknin á þá eftir að
breyta öllu tökuferlinu, að þínum
dómi.
„Ójá,“ svarar Greenaway viss í
sinni sök. „Þróunin er að verða sú að
tökumaðurinn stópti ektó höfuðmáli
lengur heldur klipparinn. Picasso
sagði: „Ég mála ektó það sem ég horfi
á heldur það sem ég hugsa.“ I kvik-
myndum hefur fólk málað það sem
það sér en ektó það sem það hugsar.
Nú getum við byijað með autt blað, á
byijunarpunktí, og unnið út frá því.
Eisenstein er í mínum augum mesti
kvikmyndagerðarmaður sem uppi
hefur verið, maður sem hægt er að
setja á sama stall og Michelangelo og
Beethoven, og ég held að hann sé sá
eini í kvikmyndasögunni sem það á
við um. Þegar hann var í Kalifomíu á
leið til Mexíkó og hitti Walt Disney
var haft eftir honum: „Walt Disney er
sá eini sem kann virtólega að búa til
kvikmyndir." Ef litíð er framhjá klisj-
um Walt Disney er auðvelt að sjá
hvað Eisenstein átti við. Hann byijar
með autt blað. Eins og Picasso, sem
byrjar með ekkert, bara innra líf,
hugsun sína en ektó skynjun á íyrir-
fram gefnum umheimi. Við þetta
verða kvikmyndir sannarlega höf-
undarverk. Bazan sagði að rætur
kvikmynda lægju í leikhúsum, bók-
menntum og myndlist. Þær eiga enn
eftir að koma sér upp eigin tjáningar-
formi. Það er hægt að þýða 99% af
myndum á mjög auðveldan hátt yfir í
önnur listform.“
En...
„Af hveiju er það að Woody Allen
og Scorsese,“ hann þagnar og segir:
„Fyrirgefðu, ég er kominn á flug.“
Svo heldur hann áfram: „Af hverju er
það svo að næstum allir verða að hafa
texta áður en þeir byrja á kvik-
mynd?“
Verður handritið þá aukaatriði að
þínum dómi í framtíðinni?
„Það er eins og lyklaborð á nýtísku
tölvum; það er að verða úrelt. Eftír
tíu ár notast enginn við lyklaborð. Ég
er viss um að ef við þrýstum á að fá
sjónrænar kvikmyndir þá heyrir
glópskan sem í því felst að breyta
orðum í myndir brátt sögunni til.
Godard sagði: „Um leið og þú ert
kominn með fjármagn til að gera
kvikmyndina, hentu þá handritinu og
byrjaðu upp á nýtt.“ Handritið er í
besta falli gagnleg leið til að sann-
færa fólk um að manni sé alvara. Við
tökum texta alvarlega en ektó mynd-
ir; það er einkennandi íyrir mennta-
kerfið á Vesturlöndum að við erum
þjálfuð í að meðhöndla texta. Við lær-
um stafrófið á barnsaldri, að setja
saman orð; eftir það fer öll ævin í að
lesa og skrifa, lesa og skrifa. A miðj-
um aldri og gamals aldri eram við
enn að innbyrða texta. En ósköp fáir
era menntaðir í að fást við myndir.
Örfáir fara í listaskóla, örfáir í hönn-
unarskóla en heilmargir í artótektúr.
Það eitt að hafa augu er ektó nóg til
að sjá. Við þurfum góða þjálfun til að
geta lesið texta og ég er þeirrar trúar
að það sama gildi um myndir.“