Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Side 29

29
átt að því leyti skylt við Hraunlækinn, sem skammt var í milli. Þær
öldur sem aðrar hafa hrundið hrauninu frá sér, þegar það var að
renna, á sama hátt og háir veggir hrinda frá sér snjófoki.
Lækurinn rennur austur fyrir Kirkjuhól, og með nesi hans milli
hraunsins; þá sker hann af eina öldu, Gildruhól, sem er austan-
megin, en rennur svo í kreppu suður með Langhól, hringbeygir þar
vestur að rótum Potthóls, hvar prestsvaðið er frá Odda að Keldum,
og austur með Skygni; þar er Stokkalækjarvað; fellur þá í djúpa þröng,
og er þar Steinbogi kallaður; iðulega hlaupið yfir skoru milli kletta.
Síðan bendir hann til landsuðuráttar neðst, ofan í gríðarmiklu gili,
Króktúnsgili; að vestan er móbergshamar og sandskriður, og syðsta
alda Stokkalækjarhóla, er heitir Loðsa, og er bærinn framan-undir henni,
á hlýjum og fríðum stað. Gilið austanmegin er alsett skínandi fögr-
um grasbrekkum og fjölmargir hvítfossandi lækir buna í klettaþröng
útúr miðri brekkunni, en hengihamrar yfir á mörgum stöðum, algrónir
ofanfrá niður á eggjar. Syðst móti Loðsu er Krókgil, og beygir læk-
urinn þar vestur, sunnan túnið á Stokkalæk. Úr Krókgilinu yfir að
Keldnalæk er mjótt heiðarland; þar var hlaðinn varnargarður á fyrri
hluta síðustu aldar; nú sézt einungis merki um þykkt hans. Allt fyrir
sunnan hann var einu nafni kallað Tunga. En þar hefir verið gert
meira fyr á öldum. Rétt fyrir innan garðinn, undir vesturbakka
Keldnalækjar, er nýfarið að sjást á grjótgarð mikinn og vel hlaðinn,
sem enginn hafði af að segja. Þarna var hlaðið undir upptöku lækjar-
ins, til áveitu á Tunguheiðina. Má sjá þar flóðgarða og sléttar flesjur,
sem áveitan hefir náð yfir. Bærinn Tunga var suður-við Rangá, vest-
ar en miðheiðin; — líklega ekki byggð í tíð Ingjaldar. Gilið heldur
áfram vestur, með silfurlituðum fossbunum úr Tunguheiði, svo lengi
sem klettaklungur hennar endast, en þá kemur breiður vallendisflötur á
öldu, miklu lægri en heiðin, er heitir Kúaflöt, og svo önnur hæð
niður-af henni ofan í Tungunes, sem náð hefir vestur móts við Hesta-
þingsholtið, útundir Bergsnef.
Hafi nú þetta allt verið landnám Kols, eins og Landnáma segir,
mætti ætla Ingjald fyrsta bónda á Keldum; varla hefir hann verið
yngri en synir Kols. — Mér þykja samt Keldur nokkuð seint byggð-
ar, eins og þar hefir hlotið að vera girnilegur bústaður. Lækurinn þar
er kenndur við bæinn, en bærinn við tvö kermynduð uppsprettu-
augu, laust vestan-undir honum, og rann frá þeim læna vestur í læk-
inn; bærinn var þá á framtúninu, austanmegin læksins, þar sem mark-
ar fyrir mikilli húsaröð með moldarjaðrinum, og er gamalt mæli, að
Jón Loftsson hafi í elli byggt kirkjuna fyrir ofan lækinn, hvar hún er
síðan, og bærinn fluttur þangað, á mikið svipmeiri stað. Ótölulega