Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1954, Page 36

40
„Þar skal prestur vera. Tekur hann heima í leigu 4 merkur, utan-
garðs 18 aurar. Af 6 bæjum lýsistollur og heytollur“.
Þegar jarðatalið er gert, eru þessar sjálfstæðar bújarðir í sókninni
auk Silfrastaða:
1. Egilsá (Þórðar saga hreða, þó ef til vill átt við ána aðeins, ella
1391, Fbrs. VIII, 14; árið 1444 er jörðin sögð í Silfrastaðasókn, sbr.
Fbrs. IV, 649), 2. Borgargerði (1560, Fbrs. XIII, 521), 3. Fremri-
kot (getið í Landnámu og nefndist þá Hökustaðir, og heldur hún enn
því nafni í Pétursmáldaga undir lok 14. aldar, og líklega enn 1580,
því að vart getur verið um aðra jörð að ræða en hana, sem nefnd er
í Bréfabók Guðbrands biskups Þorlákssonar, bls. 576, sbr. og Fbrs.
XIII, bls. 521, en í báðum þeim stöðum er jörðin nefnd Haukastaðir,
og er eins líklegt, að það sé hið upphaflega heiti hennar), 4. Ytrikot
(talin landnámsjörð, og hét þá Þorbrandsstaðir og er svo enn 1446,
Fbrs. IV, 678), 5. Uppsalir (Sturlunga), 6. Kúskerpi (1392, Fbrs.
III, 484 = Kúskerpishvammur á Öxnadalsheiði, sjá Jarðabókina).
Hér kemur því fram sami bæjafjöldinn og í Auðunarmáldaga. En
nú er það víst, að Hálfdánartungur, sem hlotið hafa að liggja til þess-
arar sóknar, er forn jörð. Er hennar getið í Sturlungu samtímis Upp-
sölum. Voru báðar þær jarðir þá í eigu Guðmundar dýra á Bakka í
Öxnadal, en hann varð að láta þær af hendi upp í sektir. Hálfdánar-
tungur hafa og verið kunnar þá Ljósvetningasaga er rituð. Þegar
jarðatalið var gert, var jörðin í eyði, og hafði þar ekki verið byggt í
manna minni. ,,Þó eru hér Ijós byggingarmerki og girðingar svo sem
á stórjörðu“. Aftur á móti var búið að Krókárgerði 1713 og hafði
bóndinn þar Hálfdánartungur með til beitar og slægna. Báðar þessar
jarðir fylgdu þá heimajörðinni Silfrastöðum og því í flokki hjáleigu-
jarða. Hálfdánartungur byggðust síðar upp sem kunnugt er.
Bæjarnafnið Borgargerði felur það í sér, að þar muni tæpast vera
um forna jörð að ræða, því að nær undantekningarlaust koma ,,gerði“
ekki fyrir í bæjanöfnum fyrr en löngu eftir söguöld. Mætti því vel
hugsa sér, að Borgargerði hefði fyrst orðið til sem afbýli úr landi ann-
arrar jarðar, Egilsár eða landnámsjarðarinnar Þorbrandsstaða.
Af þessu mætti álykta, að Hálfdánartungur væru sjötti bærinn í
sókninni þá Auðunarmáldagi er gerður, en að Borgargerði ætti að
sleppa þar.
Einkennileg er sú nafnbreyting, sem orðið hefir á tveimur bæjum
þar á Norðurárdalnum, þeim sem nú nefnast Kot. Er mjög sennilegt,
að rétt sé sú skýring, sem fram hefir verið sett á þessu, að bæirnir
hafi farið í auðn um eitthvert skeið og þá hlotið nafnið Kot af þeim,