Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1955, Page 24

28
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
frálætis en til nokkurra nytsemda þessu fátæku landi og þeim, sem
það byggja, þá viljum vér, að allir menn viti, að vér fyrirbjóðum
fullkomlega parterað leppakiæði, alls kyns þýzkan klæðaskurð, plötu-
búnað á kyrtlum eða á hettum, nema konur og meyjar viljum vér að
hafi eftir því, sem siðvandi hefur verið".1)
Auk orðsins „plötubúnaður" koma einnig „skjaidabúnaður" og
„peningabúnaður" fyrir í norskum lögum.2) Grindavíkurplöturnar
sýna eflaust ódýrt skraut af þessu tagi. Margar þeirra eru með iín-
þráðarleifum í götum, ein með seymi, en aðrar eru aftur á móti sýni-
lega ætlaðar til að festa með eirtittum, enda margir þeirra enn í göt-
unum. Einsýnt virðist, að slíkar plötur hafi ekki átt að festa á dúk
heldur leður. Margar af Grindavíkurplötunum hafa því sennilega
verið ætlaðar á belti. Hugsazt gæti jafnvel, að þær hafi átt að vera á
reiðtygjum, en til þess virðast þær þó of fíngerðar og viðkvæmar. Á
seinni tímum hafa tíðkazt kvenbelti með stöppuðum silfurplötum,
sem minna raunar mikið á Grindavíkurplöturnar. Mörg eru á Þjóð-
minjasafninu (Þjms. 1964, 3599, 3705, 8020 — 22 o. fl.), auk þess
lausar plötur af siíkum beltum, t. d. plöturnar Þjms. 3012, sem eru
ferskeyttar með rósettu í miðju, 1,9 sm á hvorn veg, og Þjms. 2753
með ljónsandliti, sem minnir á nr. 14 hér að ofan. Allar þessar plötur
hefur átt að festa á taulinda, en flestar Grindavíkurplöturnar hafa
verið ætlaðar á leðurbelti, eins og fyrr segir. Þetta haggar þó ekki
hinum nána skyldleika, sem er með öllum þessum plötum. Eru þó
silfurplöturnar á beltum Þjóðminjasafnsins sennilega ekki mjög
gamlar, þótt raunar sé erfitt að tímasetja þær nákvæmlega. Belti
með svipuðum stöppuðum plötum hafa á seinni tímum einnig verið
algeng í Noregi og nefndust þar ,,stölebelter“ eða „stödlebelter“,
þ. e. stöðlabelti.3) Á norsku hafa plötur sem þessar verið kallaðar
stöðlar (et. stöðull), en vera má, að þær hafi verið kallaðar stokkar
á íslenzku, því að stokkabelti er gamalt orð í málinu, er nefnt í
Sturlungu í sambandi við fyrirboða Örlygsstaðabardaga 1238.
Meðal þeirra smáhluta, sem hér hefur verið fjallað um í einu lagi,
nr. 1 — 36, er þó einn, sem hefur sérstöðu og skylt er að nefna sér-
J) Norges gamle Love III, bls. 110.
2) Hjalmar Falk, Altnordische Kleiderkunde, Kria 1919, bls. 31. Hér telur
Falk upp öll dæmi í miðaldaritum, sem drepa á þessa tízku. Vegna orðsins „plötu-
búnaður“ hef ég hér kallað þessa stöppuðu smáhluti „plötur".
3) Sjá t. d. Thor Kielland, Norsk gullsmedkunst i middelalderen, fig. 147 a-b,
og Rikard Berge, Norskt bondesylv. Risþr 1925. Pl. I, V, XI, XII.