Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1955, Blaðsíða 36

40
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Þegar um þetta er að ræða, þarf enginn að vera í vafa um svarið,
að það sé gert til fróðleiks nútímamönnum og fyrir síðari tíma, til
að tengja fortíð við nútíð og framtíð, svo að hægt sé að sýna eina
órofa heild í þróunarsögu þjóðanna. Enginn mundi heldur vilja vera
án þessara safna nú, því að þar er að finna traustustu undirstöður
þess, er vitað verður um fortíðina, svo að um menningarlegt gildi
þeirra geta í raun og veru ekki orðið skiptar skoðanir.
Alveg það sama gildir um mannamyndasafn á því sviði, sem því
er ætlað að ná til. Og því er ætlað að ná til allra Islendinga, sem hægt
er að fá myndir af. En mannamyndasafn, eins og hér um ræðir, er
tiltölulega nýtt fyrirbæri meðal safna, og eru menn-því ekki búnir
að átta sig eins vel á því. f raun og veru er það helzt sambærilegt
við skjalasafn, og ætti það að vera öllum skiljanlegt, að ekki sé
minna um vert að geta geymt útlit einhvers manns á mynd heldur en
t. d. bréf frá sama manni, sem varðveitt er í skjalasafni. Hvort
tveggja gefur sínar upplýsingar um persónuleika mannsins — ög
myndin þó líkast til öllu meiri að öðru jöfnu.
Vér skulum hugsa oss dæmi: Um Guðbrand biskup Þorláksson eru
til svo miklar og góðar heimildir af ritum og skjölum, að enginn þarf
að vera í vandræðum með að fá allar þær upplýsingar um hann, sem
lésnar verða af slíkum heimildum, og eftir því er hægt að skapa sér
prýðilega hugmynd um hann, eða öllu heldur um æviferil hans og
starfsemi. En hvernig leit þessi umsvifamikli lærdómsmaðúr og
kirkjuhöfðingi út? Því getur hið ritaða mál aldrei svarað, svo ábyggi-
légt sé. En gæfan varðveitti’fyrir'oss ekki einá heldur fleiri myndir
af honum, bæði málaðar og prentaðar tréskurðarmyndir, og þessar
myndir fylla út állár aðrar heimildir um hann, gæða þær lífi og gera
þær nærverandi, því að vér höfum ekki aðeins heyrt eða lesið um
hann, vér þekkjum einnig útlit hans -— höfum á vissan hátt séð
hann — og kynnin eru orðin persónuleg.
Eða — vér skulum virða fyrir oss myndina af Arngrími lærða
Jónssyni, þessum fríða, gáfulega og dálítið þóttafulla latínuklerki á
Melstað. Svona leit hann út, lærdómsmaðurinn, rithöfundurinn og
ættjarðarvinurinn, sem ávallt var reiðubúinn til að verja íslenzka
þjóð með vopnum andans, þegar á hana var hailað. Vér verðum ekki
'fyrir vonbrigðum af myhdinni. Hún sýnir oss einmitt þann persónu-
leika, sem hún á að sýna, fríðan, gáfaðan, fyrirmannlegan. Þannig
leit Arngrímur út. En um leið getur naumast hjá því farið, að hin
afburða snjalla — en strákslega — lýsing Hallgríms Péturssonar