Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1962, Page 114

120
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Heimild laganna um að gera megi minnispeningana að gjaldgengri
skiptimynt virðist einkennileg, en þó er ekki annað að sjá en að
nefndarmönnum og alþingismönnum hafi fundizt þetta eðlilegt á-
kvæði. Er vafalaust, þótt það komi hvergi fram, að varnagli þessi
hefur verið sleginn til þess að hægt væri að nota upplag peninganna,
ef þeir seldust ekki sem minnispeningar. Heildarkostnaður við minn-
ispeningana (með öskjunum) var kr. 99.638.47, og gekk ekki með
öllu greiðlega að hafa þann kostnað upp. Salan gekk fremur dræmt
innanlands9 og Witzigbankinn í Miinchen, sem annaðist sölu pen-
inganna erlendis, kvartaði undan sölutregðu, þrátt fyrir miklar aug-
lýsingar og góða dóma um peningana. Um áramót var bankinn aðeins
búinn að selja 1050 peninga. Og 15. janúar 1931 skýrir framkvæmda-
stjóri alþingishátíðarnefndar svo frá í yfirliti um kostnað við há-
tíðahöldin, að enn sé ekki selt nema fyrir 80 þús. krónur.
Minnispeningarnir héldu þó áfram að seljast á næstu árum, svo
að lokum hefur orðið á þeim nokkur hagnaður, enda vafalaust til
þess ætlazt frá upphafi öðrum þræði, þó að hitt sjónarmiðið væri
áreiðanlega ekki síður ríkt að gefa mönnum kost á að eignast smekk-
lega minjagripi um alþingishátíðina. Og lagaheimildin um að gera
mætti minnispeningana að gjaldgengri mynt var aldrei notuð, svo
að þeir eru vissulega réttir minnispeningar, en eklti mynt. Skiptir þar
ekki máli, að þeir voru seldir hverjum sem kaupa vildi, þó að hitt
sé venjan, að minnispeningar séu gefnir mönnum og stofnunum, sem
rétt þykir að heiðra við það tækifæri, sem um er að ræða hverju
sinni. Aðferðin við útgáfu alþingishátíðarpeninganna mun vera nokk-
uð sérstök, eflaust vegna ókunnugleika þeirra, sem að stóðu, um
minnispeninga yfirleitt. En þótt útgáfuform peninganna sé sérstætt,
getur það ekki talizt aðfinnsluvert.
Áður en lýst er alþingishátíðarpeningunum, þarf að leiðrétta þann
misskilning, sem fram hefur komið, að tvær útgáfur hafi verið gerð-
ar af 10 kr. og 5 kr. peningunum.10 Sá misskilningur á rót sína að
9 Morgunblaðið segir í frétt 8. júní 1930, að selzt liafi fyrir 20 þúsund
fyrsta daginn, sem peningarnir voru á boðstólum, og muni þeir fljótt ganga
til þurrðar. Þetta fór þó ekki svo.
10 Staffan Björkman, Altingets ,,minnispeningar“ 1930. Nordisk numis-
matisk unions medlemsblad 1959, bls. 28 o. áfr. — Sami höfundur liefur til
viðbótar við þessa grein sína fjailað nokkuð um alþingishátiðarpeningana í
greininni Islands mynt 1918—1959, Nordisk numismatisk ársskrift 1960, bls.
117—118.