Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1992, Síða 92

96
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
24. Analecta hymnica medii aevi, XXXV, útg. C. Blume & G.M. Dreves, Leipzig 1900, endur-
útg. 1961,189-99. Meersseman, Hymnos, II, 12-15, 79-96.
25. Heimildir eru um þennan saltara hér á landi. I Laurentíus sögu biskups segir að Auð-
unn biskup rauði (d. 1322) hafi verið mikill bænahaldsmaður því að hann söng daglega
þriðjung af vorrar frú saltara sem hinn helgi Anselmus erkibiskup hefur ort. Biskupa
sögur, I, Kaupmannahöfn 1858, 830; Laurentius saga biskups, útg. Árni Björnsson, Reykja-
vík 1969, 70.
26. Analecta hymnica medii aevi, XXXV, 254-62; Meersseman, Hymnos, II, 16.
27. Thomas saga erkibyskups. Fortælling om Thomas Becket erkebiskop af Canterbury, útg. C.R.
Unger, Christiania 1869,300. (Stafsetning samræmd hér).
28. Þegar kom fram á 15. öld voru Tómasi Becket einnig eignaðir lofsöngvar um sjö himn-
eska fögnuði Maríu. Beissel, Geschichte der Verehrung, 634-35. Þetta er efalítið ástæða
þess að talið hefur verið að aflátsheitið, sem áður var vikið að, ætti við þá. O. Kolsrud,
Noregs kyrkjesoga, Oslo 1958, 346, og tilvísunargrein 236. Þýski fræðimaðurinn Hans
Schottmann (Die isliindische Mariendichtung, Múnchen 1973, 514 og nmgr. 8) tengdi
einnig aflátsheitið ranglega fögnuðum Maríu. Það fær hins vegar ekki staðist því að
upphaf saltarans sem tilgreint er í klausunni tekur af öll tvímæli um að aflátsheitið á
við Maríusaltarann frá Pontigny. Upphaf lofsöngvanna um sjö himneska fögnuði Maríu
sem eignaðir voru Tómasi Becket er Gaude flore virginali (Chevalier 6808, 09, 10). Ana-
lecta hymnica medii aevi, XXXI, útg. C. Blume & G. M. Dreves, Leipzig 1898, endurpr.
1961,198-99; Meersseman, Hymnos, II, 203-04.
29. Til glöggvunar skal tekið fram að átt er við bænina Ave Maria, gratia plena, Dominus
tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. I þessari bæn er kveðja
engilsins í Lúkasarguðspjalli: „Heil vert þú, sem nýtur náðar Guðs! Drottinn sé með
þér", (Lúk. 1.28) tengd kveðju Elísabetar: „Blessuð sért þú meðal kvenna, og blessaður
sé ávöxtur kviðar þíns" (Lúk. 1.42). (Texti biblíunnar eins og hann er nú). Um Ave
Maria í íslenskum ritum sjá O. Widding, „Ave Maria eller Maríuvers í norron litter-
atur", Maal og Minne, 1958, 1-7. Um bænina sjá einnig Hjalti Hugason, „Kristnir trúar-
hættir", íslensk pjódmenning, V, Reykjavík 1988,283.
30. Um þetta handrit sjá Ólafur Halldórsson, „Úr sögu skinnbóka", Skírnir, 137 (1963), 99-
102; Islandske originaldiplomer indtil 1450; tekst, útg. Stefán Karlsson (Editiones Arna-
magnæanæ, Series A 7, Hafniæ 1963), xxxviii-xxxix; Stefán Karlsson, „Ritun Reykjar-
fjarðarbókar, Excursus: Bókagerð bænda", Opuscula, IV, (Bibliotheca Arnamagnæana,
XXX, Hafniæ 1970), 127 og nmgr. 26, 132; Ólafur Halldórsson, „Rímbeglusmiður",
Opuscula Septentrionalia. Festskrift til Ole Widding 10.10.1977, Hafniæ 1977,32-49.
31. Sekvensía með guðsnöfnum er nefnd í íslenskum ritum og safn guðsnafna varðveitt í
handritum. L. Gjerlow, „Alma chorus Domini", Kulturhistorisk leksikon for nordisk middel-
alder, I, Reykjavík 1956, 92-94; L. Gjerlow, „Christe, Salvator", Kulturhistorisk leksikon for
nordisk middelalder, II, Reykjavík 1957, 562; L. Gjerlow, „Deus pater piissime", Kultur-
historisk leksikon for nordisk middelalder, III, Reykjavík 1958, 50-51; P. Foote, „Nafn guðs
hit hæsta", Specvlvm norroenvm. Norse Studies in Memory ofGabriel TurviUe-Petre, Odense
1981,139-54.
32. I handritinu er æ-tákn í sellar, e með lykkju yfir.
33. Sum þessara nafna eru afbökuð til dæmis er Ulua afbökun fyrir Diua. Ég þakka Stefáni
Karlssyni fyrir að lesa yfir uppskrift mína af þessum texta.
34. Söfn Maríunafna eru í dönskum bænabókum og framan við þau klausur þar sem tekið
er fram að fara skuli með nöfnin frammi fyrir Maríualtari eða Maríumynd í kirkju. Mid-
delalderens danske bonnebeger, IV, útg. K. M. Nielsen, Kobenhavn 1963, nr. 968.
35. Kveðjuhymnar eða bænir er þýðing á þýsku orðunum „Grusshymnus" og „Gruss-
gebet", og er átt við lofsöngva eða bænir til Maríu sem hefjast með kveðjuávarpi svo