Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1998, Side 161

165
NATASCHA MEHLER
ÓVENJULEG LEIRKER FRÁ 16. ÖLD
FUNDIN Á ÍSLANDI
Við fornleifarannsóknir á tveimur stöðum á Islandi hafa fundist brot úr
leirkerum af sérstakri gerð sem framleidd var í Þýskalandi, en finnst sjald-
an í Norður-Evrópu. Þessi gerð gengur í Þýskalandi undir nafninu ges-
andete Irdenware, og í Suður-Þýskalandi þekkist einnig nafnið gesandelte Ir-
denware.' Nafnið er dregið af því að yfirborð íláta þessara er með sérstakri
skreytingu eða áferð. Utan á þeim er eins og skorpa eða hrúður sem gert
er þannig að fin möl eða litlar leiragnir er sett utan á kerið. Þetta hefur
að líkindum verið gert þegar leirkerið var orðið vel þurrt og eins og leð-
ur viðkomu áður en það var brennt í fyrra sinni. Þessi meðhöndlun gaf
ílátunum það útlit sem einkenndi þau, hijúft yfirborð sem einkum er
áberandi þegar komið er við ílátin. Leirinn í þeim er ýmist grár eða
rauðbrenndur og grænn glerungur á þeim að innan og utan. Litur bæði
leir og glerungs ræðst af brennslunni.2 Þessi gerð leiríláta virðist tískufýr-
irbæri á fyrri hluta endurreisnartímans, og var einkum í Suður-Þýska-
landi og Austurríki velkomin tilbreyting í borðbúnaði á ló.öld. En þessi
gerð var einnig framleidd í Þýskalandi norðanverðu. A þeim svæðum þar
sem þessi leirker þekkjast, eru þau með óalgengari gerðum en alls ekki
eins og áður hefur verið talið meðal algengustu framleiðsluvöru suður-
þýskra leirkerasmiða.3
Brotin sem fundist hafa á Islandi eru úr tveimur uppgröftum, á Stóru-
borg undir Eyjafjöllum og lóð Alþingis í Reykjavík. Brotin sem fundust á
Stóruborg hafa áður verið talin frá Rínarhéruðunum,4 en eru eins og
brotin úr Reykjavík að öllum líkindum frá Oberode an der Werra í
Norður-Þýskalandi. A þeim stað var miðstöð leirkeragerðar þar í hérað-
inu á fýrri hluta endurreisnartímans. Þar var nýlega grafrnn upp leir-
brennsluofn frá 16. öld og fundust heil leirílát í brennsluhólfinu, og
höfðu verið skilin þar eftir þegar ofninn var tæmdur.5 Með þessum fundi
hafði loks tekist að finna með vissu stað þar sem þessi tegund leirkera
liafði verið framleidd. Umrædd gerð leirkera virðist einkum hafa verið