Óðinn - 01.01.1924, Blaðsíða 16

16
OÐINN
buskunni«, verður minnisstæð fyrir þau næmu og við-
kvæmu listatök, sem þar eru tekin. Vjer sjáum kon-
una, er seiðist við eldskinið »inn í forna sjafnarsælu«
— og eigi er vandi af finna það, að skáldið ann
verkfræðingnum í kvæðinu »Hrossa Dóra« fyllilega
þess, að »aldrei mundi fært að brúa verstu ána í
vitund hans«. Og nístingsbiturt kemur fram hið sorg-
lega og hörmulega falska og hjáræna í samhljómi lífs-
ins í kvæðinu »1 skugganum*. Stúlka er á leið að
gifta sig. Fer hún í brúðarkjólinn, til þess að sýna
hann unnusta sínum. Það, sem fram fer á leiðinni, er
að eins hægt að lesa milli línanna. Og neyðarópin
heyrir einungis elliær, karlægur karl. Og honum verð-
ur að orði:
„Fer hann enn að kyrja og kveina
katlarskrattinn arfagulur".
Meiri og miskunnarlausari bersögli er ekki til í
nokkru íslensku kvæði. Oss hryllir við, en vér verð-
um að drúpa höfði, því svona á lífið til falska tóna.
En meðaumkun hans nær svo langt, að jafnvel tóf-
an, sem sökóttast á við íslenskan búandmann, nýtur
hennar. Er napurt að orði komist í kvæðinu «Tófan
svanga«:
„Svo fann hún grimman eitureld
sem ailar taugar brendi.
Þá vissi hún með vjelum feld
hún var í dauðans hendi,
því rnaður matinn sendi'1.
En um leið og Jakob er manna fúsastur til að tala
máli olnbogabarna lífsins, hellir hann úr skálum reiði
og spotts yfir þá, er eitra lífið eða eru eins og svika-
vefararnir í »Nýju fötunum keisarans«. Er þar sama,
hvort um er að ræða kóng eða klerk, karl eða konu.
Margt mætti til dæmis taka, en fátt eitt verður að
duga. Mundi ekki konungum renna til rifja, ef þeir
læsu og skildu kvæðið »Kongur«:
„Hann dreymir og langar og veit hvað hann vili,
að vaxa að dáðum og meira en sýnast,
en þrár hans í hringiðu tískunnar týnast
og torveld er framsókn, því vindstaða er ill.
Guð styrki þig hugsjón, sem heimili átt
við hjartastað konungsins, þú átt bátt“.
Eða það, sem sagt er um klerkinn, er raupar af
því »ljómandi ljósi«, er »leiki um kirkjuna hans«:
„Æ, spörum nú málskrúð og mas,
þess meiri skal röksemdastyrkur.
Þjer vitið, ef vantaði gas,
þá væri hjer þreifandi myrkur".
Og það vill skáldið ráðleggja þeim, er eignast dað-
urdrósir kaupstaðanna, að þeir taki sjer bústað á
Hveravöllum, því að þar eignist þeir afskektan bæ.
En löggjöfin og þjóðfjelagsskipunin í heild sinni
fá eigi síður á hnútasvipunni að kenna en einstakar
stjettir, æðri og lægri. Dugir þar að benda á kvæði
eins og »Við gálgann« og »Hann stal«. Og svo langt
kemst skáldið, er hann gefur gaum að því, hvert alt
stefni, að honum finst fásinna, að landið skuli ekki
»sökkva senn«, og fer honum þar eins og frænda
hans Bjarna, er heldur vildi að landið sykki en að
»læpuskapsódygðir« næðu þar völdum. En þó að
svona syrti fyrir augum skáldsins, finst honum þó sem
birti yfir öðruhvoru, því að þrátt fyrir alt verður ekki
á það trúað, að hinir góðu og styrku eiginleikar verði
nokkru sinni aldauða.
Jakob er laus við allan skýjaglópslegan rembing
og hugarspuna. Oerir hann drjúgum gaman að slíku
í sumum kvæðum sínum og segir beiskan sannleika,
því að lífið sannar mönnum það öðruhvoru á »svörtu
kaffi« veruleikans, að draumagullið er ekki gjaldgeng
vara. Og skoplega er í kvæðinu »Þegar andinn kem-
ur« farið með slíkt efni:
„Riðið er um á Mars og Mána;
minna er um dýrðir, loft að grána.
Hallar nú óðum undan fæti.
Ekki’ er það vænti jeg Bankastræti?
Hesturinn verður ei hærra knúinn;
holdið er komið — andinn flúinn.
Og við og við kemur það fyrir, að skopið verður
meinlaust hjá Jakob og beiskjunnar gætir eigi. Má
þar t. d. nefna kvæðið »Skrattakollur«, þar sem skáld-
ið milli línanna segir með Heine:
„Þetta er mannlegt, mildi drottinn‘%
Og ljóslifandi er karlinn, þá er hann rekur höfuðið
inn úr búrdyrunum og segir þessi orð, er lýsa hon-
um betur en alt annað:
„Skammastu þín nú, skrattakollur".
Svona mætti halda áfram að tína til tilvitnanir og
margt mætti segja um hverja einstaka bók. Þroska-
munur er talsverður, ef borin eru saman fyrstu kvæð^-
in og hin síðustu. Fyrst er eins og fram komi ung-
lingurinn, lítið eitt hikandi, þó að eigi sje vandasamt
að sjá, hvert stefnt er. í síðari bókunum er komin
fram full festa og unt að segja með vissu, hver
þarna sje á ferð. Og fyrst og fremt er það íslend-
ingur. Ef til vill sýnir ekkert kvæði betur en »Kaup-
mannahöfn*, hve íslenskur Jakob er. Fyrst kemur það