Óðinn - 01.01.1924, Blaðsíða 30

30
ÓÐINN
norska þjóðin var í sannleika sofandi, og þegar hún
fór að smárumska kringum 1800, hafði svefninn
hvorki seitt til hennar andlegan nje efnalegan auð.
Fjarri fór því. Hún var á vonarveli. Og það var ekki
þar með nóg, því í þjóðernismálum var hún ekki
lengur ein og óklofin. Æðri stjettin var annað hvort
af erlendum ættum, eða svo háð erlendum áhrifum
að það kom í sama stað niður. Reyndar voru þeir
þjóðlegir á sína vísu, margir mennirnir í æðri stjett-
unum. Þeir vildu stjórnarfarslegt sjálfstæði Noregs.
En þeir trúðu því ekki að unt væri að koma fótun-
um undir sjálfstæða norska menningu og litu ávalt til
Danmerkur, sem móðurlands menningarinnar. Og það
álit hefur ríkt til skams tíma.
Það var málið sem einna mest skildi æðri og lægri
stjettirnar. Embættismennirnir töluðu og skrifuðu tóma
dönsku og var þungt um að skilja »bændamálið«. En
hvað um það — jafnvel þó þeim væri það eðlilegt
að beita dönskunni, sjest það undireins 1814, að þeir
sakna hins norska málsins. Því þetta hefur það verið
sem rjeð því, að Eiðsvallarmennirnir settu það ákvæði
í grundvallarlögin 17. maí 1814, að tungan í landinu
skyldi vera »norsk«. Þetta var þó að eins úrræða-
leysi þjóðrækninnar, því allir vissu að það var danska
sem þeir áttu við. Helstu menn okkar eftir 1814
fundu einnig til skortsins á norsku ritmáli. H. Werge-
land sagði einhverju sinni: »Noregur verður að eign-
ast sitt eigið mál áður en öldin er úti«. Og P. A.
Munch áleit, að við ættum að taka upp aftur hið
forna málið — sem var þó auðvitað ekki vinnandi vegur.
Hverjar eru svo afleiðingar þess að danska hefur
verið ritmál okkar? Það hefur orðið til þess, að
Noregur hefur að meira eða minna leyti orðið hjá-
leiga danskrar menningar. Danaöldinni norsku lýkur
ekki árið 1814, en hún er við líði enn í dag. Og
aldrei hafa dönsk menningaráhrif verið máttugri en á
umliðinni öld. Og það, sem Norðmenn hafa skapað
af andlegum verðmætum er úti um heiminn oftast
kallað danskt. Hugsið um norsku bókmentirnar, sem
bæði eru miklar og góðar. Undireins og komið er út
fyrir landssteinana í Noregi, eru þær kallaðar dansk-
ar. Stór þýsk bókmentasaga telur þá Björnson og
Ibsen með dönskum bókmentum, og bætir því við,
sem einhverri kynjasögu: »Merkwiirdig dass beide
in Norwegen geboren sind«. (Það er merkilegt að
þeir eru báðir fæddir í Noregi). Og þegar danska
blaðið Politiker. spurði írska skáldið Veats að því,
hvað menn þektu til danskra bókmenta í Irlandi,
svaraði hann: Að eins Holberg. Menn þekkja Ibsen,
Holberg og Strindberg. Einn Svíi fekk því að fylgjast
með inn í dönsku bókmentirnar. í fyrra talaði Georg
Brandes í norska stúdentafjelaginu og sagði m. a:
»Því verður ekki neitað, að það besta í dönskum bók-
mentum er verk norskra höfunda«. Og úr því Brandes
segir það, er það sjálfsagt satt. Og sumum finst það
eflaust eitthvert hól. En mjer virðist það sorglegur
sannleikur, að nokkur þjóð þurfi að heyra það, að
helstu stórvirkin sem andleg afrek hennar hafa skapað
skuli vera úrvalið í eigu annarar þjóðar.
Veit jeg það vel, að oft er það strangt og strítt að
vera skáld hjá smáþjóð, og að oft er það slíkri þjóð
torsótt að halda uppi tungu sjálfrar sín. Frá þjóð-
ernis sjónarmiði er það samt sem áður miklu verra
og miklu meira þjóðartjón, að þau skáldverk, sem
lýsa eiga landi og lýð, sjeu klædd framandi fötum,
svo að þau sýni eigi hið þjóðlega vaxtarlagið. En slíkum
fötum flíka þær norsku bókmentir, sem skrifaðar eru
á dönsku. Þess vegna getur bæði Brandes og aðrir
með rjettum rökum kallað þær danskar.
En þurfum við Norðmenn þess þá, að klæðast um
aldur og æfi þessum framandi flíkum? ]á — ef við
eigum ekki, eða getum ekki skapað ritmál, sem í
sannleika sje norskt. En það er einmitt þetta sem til
er í því máli, sem kallað er landsmál eða nýnorska.
Ivar í Ási (I. Aasen) varð fyrstur til þess að halda
því fram, að unt væri að skapa ritmál úr því mæltu
máli, sem lifði í sveitum Noregs. Það hafði þróast
nokkurnvegin á sama hátt og fornsænskan varð að
nýsænsku og forndanskan að nýdönsku, og laut sín-
um eigin lögum, sem greindu það glögt frá dönsku og
sænsku. Það hafði breytst mikið, fall-beygingar voru
horfnar, sömuleiðis sagnbeygingar eftir tölum og per-
sónum. En að öðru leyti lifði margt í því af hljóðum,
orðaforða og beygingum hins forna máls. Þó bygða-
málin væru ólík, fann Aasen þó að það var fleira sem
tengdi þau en það sem sundraði. Hann fann málslög
eða málreglur, sem í meginatriðum áttu við þau öll,
og eftir þessum lögum skapaði hann ritmálsgrundvöll
landsmálsins. Þjóðin fekk lagða undirstöðu hins norska
ritmáls í tveimur stórum vísindaritum hans, Norsk
grammatik og Norsk ordbok (1850). Og jeg vil leggja
áherslu á það, að landsmálið er frá öndverðu reist á
vísindalegum grundvelli, og verður því hvorki um það
sagt, að það sje »hrognamál« eða »bantumál frá
Afríku«.
Nú valt þá á því, hvernig þjóðin tæki þessu nýja
máli, og þá fyrst og fremst æðri stjettirnar, en þær
voru hjer um bil einar um notkun ritmálsins í Noregi?
]ú, frá öndverðu mætti landsmálið andspyrnu svo að
segja allra æðri stjettanna, því meinið var þetta, að