Eimreiðin - 01.10.1919, Side 34

226
BISMARCK FURSTI
IEIMRE1ÐIN
eagan sinn líka. Auövitaö varö paö með þeirri illu takmörkun,
að hinir nýju framleiðslumöguleikar ekki á neinn viðunandi hátt
hófu verkalýðinn til vegs, nema að því er snertir mannfjölg-
unina og meðvitundina um manngildi hans (o: verkalýðsins).
Pað var ekki Bismarck að þakka, að enskt tímarit, The
Quarterly Review, þegar árið 1826, er kanslarinn tilvonandi að
eins var ellefu ára gamall, gat lýst yflr því, að framleiðslu-
möguleikar mannkynsins vegna gufuvélarinnar væru orðnir 160
sinnum meiri, heldur en þeir áður voru. Ekki var það heldur
Bismarck fursta að þakka, að frjálslynd stjórnmálasnild í Eng-
landi lögbauð hina frjálsu verslun árið 1850 og gerði með því
hinni miklu framtakssemi þýsku þjóðarinnar mögulegt, á næstu
64 árum, alt til uþþhafs þessarar stvrjaldar, að lyfta Þýskalandi
svo mjög upþ, að það varð eitt með mestu útflutningslöndum
jarðarinnar, og að það vann sér stöðu í heimsversluninni, sem
að vissu leýti var hagkvæmari en staða Englands. Pví, að vísu
er England óumræðilega miklu stærra nýlenduríki og sjálf-
stjórnarnýlendurnar hafa á siðustu timum veitt því talsverð-
an hagnað með tollívilnun í þakkar skyni fyrir það, að þeirra
vörur voru tollfrjálsar í Englandi. En Þýskaland hafði með
verndartollum sínum hlaðið um sig háan múr gegn innstreymi
erlendra verksmiðjuvara, þar sem Bretlandseyjar áttu sér engar
slíkar varnir, og gátu þess vegna, þegar i harðbakka sló, orðið
dumping ground (aftökustaður) fyrir þýskan vöruafgang, sem
seldur var ódýrar, heldur en breskar vörur.
Hinn geysilegi eignavöxtur þýsku þjóðarinnar er að þakka
miklum starfsdug hennar, en þó ekki eingöngu honum, heldur
honum í sambandi við þær mikilsverðu menningargjafir, sem
þjóðin fekk frá Engilsöxum, sérstaklega frá Bretum: gufuvél,
frjálsa verslun og siglingaleiðir um heimshöfin, sem á siðustu
timum voru »lagðar« og trygðar með hafnabyggingum, sem
Bretar framkvæmdu manna mest.
Engu að siður fór svo, að efnahagsvöxtur þýsku þjóðarinnar
varð svo mjög til þess að auka ljómann yfir lífsstarfi Bismarcks,
að mörgum sýndist þessi vöxtur vera afleiðing af stjórnvisku
hans; og það þrátt fyrir það, að tollapólitíkin, sem var skil-
yrðið fyrir skjótum efnalegum framförum, hafði borið sigur úr
býtum þegar árin 1834 og 1842. Ef ríkjasambandsstarfi þýsku
þjóðarinnar hefði verið haldið áfram með sannfærandi aðferð,
en ekki verið lamið fram af Bismarck með »blóði og járni«,
eins og hann sjálfur orðaði það, þá er það alls ekki óhugsandi,
að tollsambandið hefði einnig getað náð til Austurríkis löngu
fyrir yfirstandandi tíma, og að ríki Habsborgaranna, til hags-
muna fyrir þjóðernishugmyndina og hugmyndina um frjálsan
sjálfsákvörðunarrétt þjóðanna, ^hefði hætt við hin óeðlilegu