Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1981, Blaðsíða 15

DAGBLAÐIÐ & VfSIR. ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1981.
Kjallarinn
ÓlafurHauksson
Meðal þeirra má nefna þessi:
1. Útvarp er of mikilvægt til að láta
það í hendur einkaaðilum.
2. Einokun ríkisins tryggir vernd
gegn misnotkun.
3. Einokun tryggir menningarlega
dagskrá í háum gæðaflokki.
4. Fjölgun stöðva mundi leiða til
„hopps” hlustenda milli stöðva, í
leit að „ómenningarlegum” dag-
skrám, t.d. skemmtiefni.
5. Einokun tryggir aðgang
minnihlutahópa að útvarpi.
6. Fólk getur ekki hlustað eða horft
á nema eina stöð í einu. Til hvers
þá að hafa fleiri en eina stöð?
Kostirnir við
samkeppnina
Við þessum fullyrðingummenmng-
arvita átti útvarpsnefnd Hægri-
flokksins sæg af svörum. Þau helstu
eru þessi:
1. Skortur á samkeppni leiðir til
stöðnunar. Þrátt fyrir fjölgun
starfsmanna hjá norska rikisút-
varpinu, hefur dregið þar úr dag-
skrárgerð. Sambærilegar útvarps-
stöðvar í löndum þar sem sam-
keppni er frjáls, hafa mun meiri
afkastagetu við dagskrárgerð.
2. Ríkisstjórnir eru gjarnar á að
reyna að hafa flokkspólitísk áhrif
á ríkisútvarp með pólitískri skipan
i stöður.
3. Starfsfólk ríkisútvarpsins hefur
einokunaraðstöðu innan ein-
okunarútvarpsins. Persónuleg af-
staða þess og áhugamál einkenna
dagskrána.
4. Frjálst útvarp (þ.e. samkeppni út-
varpsstöðva) tryggir valkosti og
kemur í veg fyrir einhæfni, án þess
að minni kröfur séu gerðar til dag-
skrárgerðar.
5. Einkaútvarpsstöðvum myndi á
margan hátt svipa tii norsku
blaðapressunnar. Fjölbreytni þar
er mikil, samkeppnin heilbrigð og
völ á sérstöku blaði sem þjónar
hverju byggðarlagi.
6. Þegar boðið er upp á útvarp og
sjónvarp á fleiri en einni rás, fjölg-
ar hlustendum og áhorfendum.
Fleiri nota þessa fjölmiðla en
þegar rásin er aðeins ein. Því er
engin leið að halda því fram að ein
rás nægi.
7. Með tilkomu Nordsat mun fram-
boð sjónvarps- og útvarpsefnis frá
öðrum Norðurlöndum stóraukast.
Því er ekki eðlilegt að halda aftur
af þeim aðilum í Noregi, sem geta
og vilja bjóða upp á annað efni en
ríkisfjölmiðlarnir. Einokunarrétt-
ur norska útvarpsins miðast nú
orðið aðeins við að banna öðrum
en ríkinu að senda norskframleitt
efni út á norskri grund.
8. Fjölgur. rása hjá ríkisútvarpinu
Fylgja íslendingar i fótspor WiIIochs og norsku stjórnarinnar?
og sjónvarpinu er bara sami
grautur í sömu skál.
Sjónvarpsrás númer 2
á vegum einkaaðila
Ekki leggur Hægriflokkurinn til að
sjónvarpsstöðvar verði fyrst um sinn
reknar í hverju byggðarlagi. En
flokkurinn vill að samtök verði milli
einstaklinga og fyrirtækja um að
starfrækja rás 2 í sjónvarpi, sen nái
til allra landsmanna. Kapalkerfi í
borgum og bæjum verði hins vegar
leyfð og sem flestir fái að tengja
saman loftnetskerfi til að auðvelda
móttöku og fjölga valmöguleikum.
En hverjir eiga að fá að starfrækja
útvarpsstöðvar i Noregi? Útvarps-
nefnd Hægriflokksins lagði fram
skýrar línur um það. Þeir sem þess
óska fái að útvarpa. Svo einfalt er
það, en leyfin verða háð tæknilegum
skilyrðum og skilyrðum um fjöl-
breytni i dagskrárgerð.
Minnstar kröfur verði gerðar til
staðbundinna stöðva, en auka megi
kröfurnar eftir því sem stöðvar ná til
stærri svæða og landshluta.
Norska rikisútvarpið og sjónvarpið
hafa aldrei birt auglýsingar, og leggur
Hægriflokkurinn til að svo verði
áfram. Einkastöðvar fái hins vegar
að hafa tekjur sínar af auglýsingunt.
Á íslandi er þorri manna fylgjandi
því að einkarekstur útvarpsstöðva
verði leyfður. Þetta hefur komið
fram í tveimur skoðanakönnunum
Vísis og Dagblaðsins. Á undan-
förnum mánuðum hafa svokallaðir
ráðamenn þjóðarinnar farið að snú-
ast á sveif með almenningsálitinu,
sumpart vegna þess að uppgangur
videoklerfa hefur þrýst þeim til jtess
og sumpart vegna þess að það er ekki
hollt að vera á skjön við fólkið sem
kýs. Það sem er að gerast í Noregi er
því ákaflega áhugavert, og verður
spennandi að fylgjast með því
hvernig þeim gengur.
Framtíð útvarps og sjónvarps á ís-
landi mun án vafa mótast að
einhverju leyti af reynslunni frá
Noregi.
Ólafur Hauksson.
stunda pólitik í skólum landsins á
kostnað hins opinbera og fá síðan
skattborgarann til að borga sér laun
að „nárni” loknu við að halda áfram
uppteknum hætti. Vinnuveitandinn
er þá að sjálfsögðu hið opinbera. Þá
er einnig augljóst, að sú hugmynda-
fræði, sem dýrkar vald hins opin-
bera, situr í fyrirúmi.
Fyrirlestur um landflótta og
Iffskjör íslendinga
Stefán Ólafsson, lektor, flutti
opinberan fyrirlestur í boði Félagsvís-
indadeildar Háskóla íslands um of-
angreint efni fimmtudaginn 10.12.
’81. Höfundi þessarar greinar er
þetta efni sérstaklega hugleikið af
ýmsum ástæðum, en ein þeirra er sú,
að Bandalag háskólamanna hélt ráð-
stefnu um mjög svo skylt efni fyrir
nokkrum árum. Ráðstefnan hét
„Lífskjör á íslandi”, en landflótti
kom þá að sjálfsögðu til umfjöllunar.
Það eru ekki ýkjur, að nefndur fyr-
irlestur olli greinarhöfundi veruleg-
um vonbrigðum og kom honum til að
velta fyrir sér spumingum varðandi
kennslu í þeim greinum Félagsvis-
indadeildar Háskóla íslands, sem
heita félagsfræði, stjórnmálafræði
og mannfræði.
I fyrirlestri sínum reyndi Stefán að
brjóta til mergjar spurninguna um
það, hvers vegna íslendingar yfirgefa
land sitt. Tilraunin er að sjálfsögðu
góðra gjalda verð, og ég vona, að
Stefán taki gagnrýni mína sem vin-
samlegar ábendingar. Einnig má
hann hugleiða sitt næsta nágrenni í
Háskólanum varðandi vísindaleg
vinnubrögð.
Kjarninn í fyrirlestri Stefáns var
línurit um brottflutning Islendinga
frá landinu (þ.e. brottflutning að
frádregnum aðflutningi) eftir árum
og samanburður við breytingar á lifs-
kjörum milli ára. Niðurstaðan var sú,
að veruleg fylgni er þar á milli. Rýrn-
un lífskjara hefur næstum ófrávíkj-
anlega leitt til aukins brottflutnings.
Annað af því sem Stefán bar á borð
er tæpast umtalsvert í fræðilegum
skilningi. — I fyrsta lagi er það að
segja, að þetta er ekki ný niðurstaða.
Þetta kom fram á áðurnefndri ráð-
stefnu BHM og mig minnir, að dr.
Ágúst Valfells hafi gert þessu atriði
góð skil með ýmsum hætti fyrir
nokkrum árum. Ýmsir aðrir hafa
bent á þetta i ræðu og riti á undan-
förnum árum. Það var því fremur lít-
ið nýtt í þessum fyrirlestri.
En það er annað, sem gert verður
hér að umtalsefni. Verulega ósann-
gjarn pólitískur blær var á fiestum
tilraunum Stefáns til að dýpka um-
ræðuna eða klæða hana „fræðileg-
um” búningi. Verða nú tilfærð nokk-
urdæmi:
1. Þrisvar sinnum getur Stefán
þess, að upphaf umtalsverðs brott-
flutnings hafi verið 1960, þ.e. við
upphaf Viðreisnar. Sönnu nær er, að
skömmu eftir stríðið kom fyrsta
bylgjan, en í byrjun sjöunda áratug-
arins var einnig nokkur brottfiutn-
ingur, en fyrsta umtalsverða stóra
sveiflan gerist um 1968-1969 og síðan
á siðasta áratug gerast miklar sveifl-
ar, og töluverður brottfiutningur er
nú. Það var svo sem allt í lagi að
minnast á brottfiutninginn við upp-
haf Viðreisnar, en að vera sífellt að
tönnlast á þeim tíma og einnig út frá
öðru neikvæðu sjónarmiði, eins og
síðar getur, er grunsamlegt. Auk þess
hefði Stefán átt að minnast á það, að
fjárhagslegir átthagafjötrar minnk-
uðu verulega í upphafi Viðreisnar.
Hluta landflóttans má því skýra með
„uppsöfnuðum brottflutnings-
áhuga” frá fyrri haftaárum.
2. Flestir brottfluttir íslendingar
hafa setzt að á Norðurlöndum þ.e.
Svíþjóð, Noregi og Danmörku. Siðan
koma Bandaríkin. Stefán var með
bollaleggingar um skýringar, og hann
sleppti aö geta þess, að verulegur inn-
fiytjendatakmarkanir eru í gildi í
Bandaríkjunum. Þess vegna eru allar
vangaveltur um skýringar marklaus-
ar, ef þær taka ekki tillit til stjóm-
valdsaðgerða af því tagi. — Stefán
gerði að umtalsefni, að mun fleiri
konur hafa fiutzt til Bandarikjanna
en karlar. Skýringin sem Stefán gaf,
var Suðurnesjaástandið eða eitthvað i
þeim dúr, þ.e. neikvætt. Banda-
rikjamenn næla sér i kvenfólk! —
Það má rétt vera, en flestir munu lesa
annað úr tölunum. Mun færri karlar
flytjast til Bandaríkjanna en vilja
vegna innflytjendatakmarkana. Með
giftingum er leiðin opin. — Engin til-
raun var gerð til að skýra það, að
enginn brottfiutningur á sér stað til
kommúnistarik ja.
3. Stefán gerði tiraun til að skýra
ásóknina til Svíþjóðar og af orðum
hans mátti ætla, að félagsleg réttindi
fólks, tekjutryggingar og húsaleigu-
bætur o.fi., væri hvað þyngst á meta-
skálum. Vissulega eru það atriði, sem
hafa sína þýðingu fyrir suraa, en lík-
lega er skýringin fremur sú, að laun
eru há í Svíþjóð og auðvelt er fyrir ís-
lendinga að fá þar atvinnu, auk þess
sem Norðurlönd eru menningarlega
tegnd íslandi og ýmis gagnkvæm rétt-
indi eru í gildi. Auk þess kvartaði
Stefán yfir þvi, að þeir, sem helzt
fiytjast á brott, eru ungir og á bezta
starfsaldri. Þeir eru því að öllu jöfnu
minna að slægjast eftir félagslegum
kjaraatriðum en aðrir.
4. Fyrirlesari reyndi að gera því
skóna, að kjaraskerðingar hafi verið
fyrst og fremst afleiðingar af gerðum
ríkisstjórna. Þetta skýrði hann með
því að helztu kjarnaskerðingar undan
farinna ára hefðu verið mun meiri yf-
irleitt en rýrnun þjóðartekna sömu
tímabil. í opinberri auglýsingu fund-
arins er tekið fram, að sérstaklega
verði fjallað um möguleika ríkis-
stjórna til að hafa áhrif á þróun
landsfióttans. Af þessu mátti helzt
draga þá ályktun, að ríkisstjórnir
bæru verulega ábyrgð á landflóttan-
um með vondum stjórnvaldsaðgerð-
um, sem fela i sér kjaraskerðingar,
sem eiga sér aðeins að hluta til efna-
hagslegar forsendur.
Ríkisstjórnir eiga að láta af
þeim illgjarna ósóma að
skerða kjör fólks
Þetta er margslungin hagfræðileg
spurning, og mér er það mjög til efs,
að þjóðfélagsfræðingar geti fremur
gefið svör við henni en hagfræðingar.
Þegar helztu kjaraskerðingar hafa
gerzt eru i öllum aðalatriðum efna-
hagslegar skýringar á þeim, en of
langt mál yrði að fjalla um slíkt hér. í
sumum tilvikum er spurningun sér-
staklega fiókin vegna erlendrar
skuldasöfnunar eða hins gagnstæða,
innlends sparnaðar, en slíkt hefur að
sjálfsögðu áhrif á iífskör bæði til
skamms tíma og þegar til lengri tíma
er litið. Tilraunir Stefáns til að grípa
til skýringa af áðurnefndu tagi voru
ákaflega yfirborðskenndar og virtust
bera keim af þeirri kenningu rauð-
liða, að þjóðarkökukenningin sé fals-
kenning.
5. Tvisvar sinnum sagði Stefán, að
kjaraskerðing án kreppu hefði gerzt
við upphafi Viðreisnar. Eins og áður
er getið, minntist hann Viðreisnar að-
eins á neikvæðan hátt. Eins og kunn-
ugt er, hefur verið vaxandi kjara-
skerðing nú undanfarin ár án kreppu
(og beinlínis góðæri), en töluverður
landfiótti hefur verið án þess, að það
yrði gert að umtalsefni með sama
hætti.
Með Viðreisn gerðust geysilegar
breytingar í íslenzku efnahagslífi
eins og flestum er kunnugt um. Aflétt
var margháttuðum hömlum, og bylt-
ing gerðist í framboði á vörum og
þjónustu. Vísitölugrunnurinn gamli
var orðinn ákaflega rangur, enda var
hann endurnýjaður um miðjan sjö-
unda áratuginn. Ef gera á grein fyrir
þróun kjara launþega yfir viðreisnar-
tímabilið og tengja hana við land-
flótta, verða menn að hafa mun meiri
yfirsýn en Stefán. Það er meira að
svgja ekki til viðunandi mælistika
fyrir lífskjör á sama tíma og einn visi-
tölugrunnurinn kemur í stað annars.
Hvernig metur maður kjarabætur.
sem gerast með byltingarkenndri
aukningu á fjölbreytni í vörufram-
boði?
Verður nú staðar numið, en af
ýmsu öðru er að taka. Það má segja,
að hvert einstakt aðfinnsluatriði
varðandi fyrirlestur Stefáns sé
kannski ekki ýkja stórt, en verra er,
þegar fyrirlesturinn í heild er litaður.
Það fór vart á milli mála, að Stefán
var að vara við nýrri Viðreisn, án
þess að gera grein fyrir máli sínu.
Þingmál eða málþing
Ýmsar spurningar hafa sennilega
vaknað hjá flestum þeim, sem sáu
sjónvarpsþáttinn „Þingmál” mið-
vikudagskvöldið 9.12. sl. Þar hittust
fjórir alþingismenn frá stjórnmála-
flokkunum og umræðuefnið var
stjórnmálin. Þaóei engin nýlunda að
menn rifist og seu ekki alveg sam-
mála. En þáttur formanns þingflokks
Alhýðubandalagsins var i senn van-
virða Ivrir Alþingi <hj Félagsfræði-
dcild Háskóla íslands. en alþingis-
maðurinn er prófessoi í þeirri deild
en í leyfi. Orðagjálfrið var með þeim
ósköpum, að fáheyrt er. Það var sem
alþingismaðurinn reyndi að kjafta sig
yfir allt og alla eins og jarðýta ekur
yfir þúfnabarð. Rökstuðningur eða
virðing fyrir skoðunum og athöfnum
annarra voru sem smáþúfnakollar,
sem ekið er yfir. Það þarf ekki mikla
þjóðfélagsfræði til að sjá, hvað hér er
á ferðinni.
Háskólinn hefur skyldum
að gegna
Verðbólga orðsins á sinn þátt í
þeirri upplausn, sem nú einkennir allt
þjóðfélagið. Það er ekki bara
útþynning gjaldmiðilsins, sem gerir
fólki erfitt fyrir að fóta sig á íslandi í
dag. Stjórnmálamenn eru farnir að
taka þátt í tryllingslegum hringleikj-
um eins og skylmingaþrælar. Líta
verður með söknuði til þeirra tíma er
háskólamenn á borð við dr. Gylfa Þ.
Gislason og Ólaf Björnsson báru
hróður fræðimennsku inn í sali Al-
þingis. Þegar litið er yfir farinn veg
og hugleitt úr hvaða pólitísku sauða-
húsi ósanngjörnustu árásirnar á þessa
nefndu tvo menn komu, ætti fræði-
mönnum að vera ljóst, hvaða stjórn-
málakenningar eru sízt til þess fallnar
að auka veg Háskóla íslands.
l)r Jónas Bjarnason
gfc „Það er augljóst, að það er mikil freisting
^ fyrir suma að stunda pólitík í skólum
landsins á kostnað hins opinbera og fá síðan
skattborgarann til að borga sér laun ..
segir dr. Jónas Bjarnason, sem fjallar um póli-
tískan lit á umfjöllun ýmissa félagsfræðinga
um viðfangsefni sín.