Dagblaðið Vísir - DV - 07.12.1983, Blaðsíða 18

DV. MIÐVIKUDAGUR 7. DESEMBER1983.
18
1 x 2 - 1x 2-1x2
15. leikvika — leikir 3. desember 1983
Vinningsröð: 211 -221 -X21 -211
1. vinningur: 11 réttir — kr. 95.705,-
52310(1/11.4/10) 61925(2111,6/10)89261(1/11,6/10)
Úr. 14. viku: 45384(1/11,4/10) +
2. vinningur: 10 réttir — kr. 2.071,-
2832 9536 15632 42464 47346+ 87029 90440(2/10)+
3608 9744 17349 44207 47516+ 89825 Úr 13. viku:
3732 12162 17980+ 44663 50204 92474 8704
5021 12332 19451 44760 53070+ 92795 89198
5030 12538 21520 45066 56156 93694 Úr 14. viku:
7476 12565 36102 45360 57239 4503(2/10) 39587
8917 12691 + 37296 45573 60204 42237(2/10) 95728+
8924 13549 37550+ 46622 60760 51942(2/10) 95746+
8941 13852 38207+ 46832+ 85639 53455(2/10)
9355 13853 42063+ 46855 85911 54216(2/10)+
9527 14745 42292+ 47155+ 87023 55418(2/10)+
Kærufrestur er til 27. desember kl. 12 á hádegi.
Kærur skulu vera skriflegar. Kærueyðublöð fást
hjá umboðsmönnum og á skrifstofunni í Reykja-
vík. Vinningsupphæðir geta lækkað, ef kærur
verða teknar til greina.
Handhafar nafnlausra seðla (+) verða að
framvísa stofni eða senda stofninn og fullar
upplýsingar um nafn og heimilisfang til Getrauna
fyrir lok kærufrests.
Síðustu getraunadagar á þessu ári verða laug-
ardagarnir 10. og 17. desember.
GETRAUNIR - íþróttamiðstöðinni - REYKJAVÍK
HRIIMG
HÁLSMEN
EYRNALOKKAR
ARMBÖND
Axel úrsmiöur
Ólafur gullsmiður
Guömundur Þorsteinsson
Jra og skartgripaverslun, Bankastræti 12, sími
3óstkröfu- og kreditkortaþjónusta.
Menning Menning Mennin
Merkilegur
maöur segir frá
Benjamín H. J. Eiriksson:
Éger.
Amartak, Reykjavík 1983,399 bls.
Fyrir nokkrum árum tóku viö og viö
aö birtast blaöagreinar um atvinnu-
mál og stjórnmál, sem þóttu svo vel
skrifaöar og skarplegar, aö til var
tekiö. Höfundur þeirra var dr. Benja-
mín H. J. Eiríksson, fyrrverandi
bankastjóri Framkvæmdabankans, en
menn höfðu þá ekki heyrt neitt frá hon-
um í næstum því tvo áratugi — eöa frá
því að hann hætti bankastjórastarfi og
sneri sér aö guöfræði og heimspeki á
árunum 1964—1965. Þessum greinum
dr. Benjamins og ýmsu ööru efni hefur
nú verið safnað saman í stóra og mikla
bók í sex hlutum, aukna mörgum
myndum, sem valið hefur veriö hið
óvenjulega heiti ,,Eg er”.
Frá Hafnarfirði til
Washington — með
viðdvöl í Moskvu
Dr. Benjamín er merkilegur maður.
Hann ólst upp í Hafnarfiröi, á meöan
Islendingar voru enn örsnauðir, og lýs-
ir því í kaflanum „Minningum” í
fýrsta hlutanum, hvemig kynslóð sín
heföi herst og stælst við vinnuna. En
honum tókst aö afla sér menntunar,
þótt bláfátækur væri, hann lauk
stúdentsprófi frá Menntaskólanum i
Reykjavík 1932 og hélt síöan út í hinn
stóra heim. Hann stundaöi háskóla-
nám í Berlín og Moskvu og víðar á ár-
unum 1932—1938 og var þar sjónarvott-
ur aö framferði þjóðernissinna undir
stjóm Hitlers og sameignarsinna undir
stjóm Stalíns.
Benjamín reyndi þessa tíma einnig á
sjálfum sér. Margir hafa lesið átakan-
legan kafla Halldórs Laxness í Skálda-
tima um Veru Hertsch, sem handtekin
var frá barni sínu, á meðan Halldór
var heima hjá henni í Moskvu. Benja-
mín segir nú í bók sinni, að hann hafi
verið bamsfaöirinn. Vera hvarf inn í
vinnubúöavítin, Gúlageyjamar, eins
og milljónir annarra ráðstjórnar-
þegna, en líklega er dóttir þeirra
Benjamíns enn á lífi einhvers staðar í
Ráöstjórnarríkjunum. Benjamín, sem
var á þessum árum sannfærður sam-
eignarsinni, skipti þó ekki þegar um
skoðun, heldur lauk fil. kand. prófi í
hagfræöi og slavneskum málum og
bókmenntum í Stokkhólmi 1938, kom
síðan hingaö til Islands og gekk i
Sósiaiistaflokkinn.
En Benjamín var hér ekki lengi.
Hann snerist gegn Ráöstjórnarríkjun-
um vegna innrásar þeirra inn í Finn-
land 1940 og var víttur fyrir á flokks-
stjómarfundi Sósíalistaflokksins (aö
tiÚögu Einars Olgeirssonar og Lúövíks
Jósefssonar, en Brynjólfur Bjamason
haföi krafist þess, aö hann yrði
rekinn). Hann hélt vestur til Banda-
ríkjanna i framhaldsnám 1942, lauk
meistaraprófi i hagfræði 1944 frá
Minnesotaháskóla og doktorsprófi 1946
frá Harvard-háskóla, einum virtasta
háskóla í heimi. Aöalkennari hans í
Harvard var Joseph Schumpeter, sem
margir þekkja, einn af austurrísku
hagfræöingunum eins og Friderich
Hayek. Hann var síöan starfsmaöur
Alþjóöabankans í Washington 1946—
1951. Hann var orðinn laus viö allar
sameignargrillur, þegar hér var komiö
sögu, hámenntaöur maöur.
Af einni ljósmyndinni í bók dr. Benja-
mins má sjá að Islendingar voru alls
ekki ósnortnir af þeim hildarleik, sem
háöur var í kringum þá. Hún er af
fimm menntaskólanemum á Siglufirði
áriö 1930. Einn þeirra var Hallgrímur
Hallgrimsson, sem átti eftir aö stunda
nám í undirróðri og skemmdarverkum
í Lenin-skólanum í Moskvu og berjast í
liði sameignarmanna í spænska
Iborgarastríðinu. Annar var Snorri
Hallgrímsson læknir, sem átti eftir aö
vera sjálfboðaliði í læknasveit Finna í
vetrarstríöinu við Kremiverja. Þriðji
maðurinn er Benjamín, sem átti eftir
að fara sína sérstöku leið í gegnum líf-
iö.
Brandinum beint að
afturhaldsmönnum
Frá því er ekki sagt nema stuttlega
í þessari bók, er dr. Benjamín sneri
heim til Islands að ráöi þeirra Bjama
Benediktssonar og Olafs Thors, fyrst í
nokkra mánuöi 1948, síðan alkominn
1951. En hann haföi um þaö forystu
ásamt Olafi Björnssyni prófessor og
síöar þeim Jónasi Haralz og dr.
Jóhannesi Nordal aö létta hér höft og
auka viöskiptafrelsi. Hann var ráöu-
nautur ríkisstjómarinnar 1951—1953
og bankastjóri Framkvæmdabankans
1953—1965. Mætti dr. Benjamín
gjarnan skrifa rækilegar um þaö við
tækifæri. En tveir fróðlegustu hlutar
bókarinnar eru greinamar um efna-
hagsmál og stjómmál. Dr. Benjamín
beinir þar brandi sínum aö afturhalds-
mönnum eins og Hjörleifi Guttorms-
syni og Lúðvík Jósefssyni — mönnun-
um, sem eru hræddir við framfarirnar,
Bókmenntir
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
neita aö laga sig aö síbreytilegum aö-
stæöum.
Dr. Benjamin bendir á, aö hitaveitu-
vatnið á aö selja á réttu verði,
markaðsverði. Hann brýnir þaö fyrir
verkafólki, aö kjarabætur eru ekki
mældar í krónutöluhækkunum, heidur
meiri kaupmætti, og hann eykst ekki
nema viö blómlegt atvinnuiíf, vinnu-
semi, hagsýni og heppni. Hann biður
okkur um að gleyma því ekki, aö raf-
magnsverð væri hér miklu hærra en
ella, ef ekki heföi veriö ráöist í það aö
reisa virkjun viö Búrfell og álver í
Straumsvík. Hann fagnar því, aö til
skuli vera ríkt fólk, sem lagt geti fé í
fyrirtæki öllum til heilla, þótt
öfundsjúkar smásálir segi annaö.
Hann minnir á, aö rekstur Áburðar-
verksmiöjunnar, Sementsverksmiöj-
unnar og bæjarútgerðanna er þjóö-
inni kostnaöarsamur, þótt öll þessi
fyrirtæki ættu aö hafa til þess skilyröi
að vera arösöm einkafyrirtæki. Hann
er þeirrar skoðunar, að fé hafi verið
sóað í nýsköpuninni svonefndu eftir
stríöiö. Og hann hrekur ágætlega rök
, ,herstöövaandstæöinga ”.
Eg er sammála dr. Benjamín um
flest í þessum greinum. Um eitt geri ég
þóágreining viöhann. Vandræöi okkar
Islendinga eru ekki verkalýösforingj-
um einum að kenna, heldur einnig
stjórnmálamönnum og embættismönn-
um. Þau eru ekki, vegna þess aö kaup-
iö sé of hátt, heldur vegna þess aö
aöhald er ekki nægilegt í peningamál-
um og ríkisfjármálum. Með öörum
orðum: Verðbólgan er vegna offram-
leiðslu peninga, en ekki kröfuhörku
verkalýösforingja. Þessi kröfuharka
er fremur afleiöing en orsök. Þetta er
ekki nægilega skýrt í greinum dr.
Benjamíns. Ég býst viö, aö kennarar
hans í Harvard, þeir Gottfried
Haberler og Schumpeter, heföu tekið
undir þetta með mér, enda höfnuöu
þeir báðir kenningu Keyness.
Greinar dr. Benjamíns eru skrifaðar
á auðskiljanlegu alþýöumáli, hann
notar gjarnan líkingar og dæmisögur,
mikill hraði er í stílnum. Hann segir
við Lúðvík Jósefsson: „Gengislækkun
er ekki frekar stefna en tannviðgerðir.
Hún er ógeðfelld lækningaraðferö.”
Hann segir: „Þær bæjarútgeröir, sem
enn lifa, bióömjólka ríkustu bæjar-
félögin, ræna f jármagni frá aökallandi
framkvæmdum og þjónustu.” Hann
segir: ,/íeint er risið, snemma sest, á
hins vegar oft viö um embættismanna-
rekstur í atvinnulífinu. Og svo koma
hin sérstöku stjónarmið stjómmála-
mannanna, sem oftast samrýmast
illa ráðdeild og fyrirhyggju þeirri,
sem heiibrigöur atvinnurekstur út-
heimtir.” Hann segir: „Allir sem hafa
opin augun sjá, aö í atvinnulífinu
skiptast sífellt á líf og dauöi. Ný fyrir-
tæki rísa, önnur deyja. Vaxi fjármagn-
ið, þá er þaö ávöxtur af starfi lifandi
manna, tapiö afleiöing þess. Sjálf-
virknin er að mestu leyti missýning.
Atvinnulífiö er lífrænt, líf, ekki vél.”
Hann segir: „Hvernig stendur á fátækt
kommúnismans? Hún stafar af því að
lindir velmegunarinnar hafa þomaö:
Hugvit, framtak og ráðdeild. Um leið
og óeölileg höft hafa verið lögö á þess-
ar hliðar mannlífsins — athafnafrelsið
— eða þær aðeins vanmetnar og van-
ræktar, þá þoma uppsprettur
gæöanna. Hönd embættismannavalds-
ins, sem á aö koma í staö þessara
þátta, reynist ófrjó og refsigjöm —
hönd kúgunarinnar.”
Undir sjónarhorni
trúarinnar
Margt í bók dr. Benjamíns hlýtur aö
koma mönnum á óvart. Hann lítur á
mannlífið undir sjónarhorni trúarinn-
ar, sér ýmis tákn og fyrirboöa, sem viö
hin komum ekki auga á. Hann er sann-
færöur um þaö eins og Dostóévskí, aö
sameignarsinnar séu haldnir illum
öndum (en ein magnaöasta skáldsaga
Dostóévskís er um þetta) og að Bryn-
jólfur Bjamason, Einar Olgeirsson og
Halldór Laxness séu í hópi þeirra.
Hann telur, aö þjóöemissinnar Hitlers
hafi verið hefnendur þeir, sem sagt sé
frá í biblíunni, en sameignarsinnar
hafi stofnaö ríki djöfulsins á jöröinni,
Ráöstjórnarríkin séu dýriö, sem sagt
sé frá í opinberunarbókinni. (Lúter
hélt, minnir mig, að páfinn í Róm væri
þetta dýr, og Alexander Rússakeisari,
að Napóleon væri þaö.) Hann efast um,
aö ýmsir klerkar þjóðkirkjunnar, svo
sem dr. Sigurbjöm Einarsson og dr.
Þórir Kr. Þóröarson, séu sannkristnir,
og hann lætur aö því liggja, aö hann
hafi sjálfur sérstöku hlutverki aö
gegnahérájöröinni.
Eg held, að þaö, sem dr. Benjamín
segir um trúmál, geti ekki verið
viöfangsefni neinna vísinda. Menn
trúa honum eöa trúa honum ekki. Eg
get þó ekki stiilt mig um aö gera nokkr-
ar athugasendir í þessu sambandi. Eg
er ekki hissa á því, þótt dr. Benjamin
haldi, aö sameignarsinnar séu verk-
færi djöfulsins. Hvaö hefur framferöi
þeirra í Rússlandi, Kína og Kambódíu
veriö annaö en djöfullegt?Ferill þeirra
er svo sannarlega blóði drifinn. En
þeir, sem kæra sig ekki um aö líta á
mannlífið undir sjónarhorni trúarinn-
ar, hafa aðra skýringu á framferði
þeirra. Þeir benda á, aö sameignar-
sinnar hafi ætlað sér að gera meira en
sé í mannlegu valdi. Þeir hafi ætlað sér
aö stökkva úr ríki nauðsynjarinnar inn
í ríki frelsisins, eins og Engels orðaði
þaö, en hafi lent í forarvilpu fyrir vikiö
(eða eigum við heldur aö segja
blóðpolli?). Með öörum oröum: Þaö,
sem birtist dr. Benjamín eins og þaö sé
ætlunarverk djöfulsins, birtist ýmsum
öörum (til dæmis mér) eins og þaö sé
ekki ætlunarverk neins, heldur til
marks um fullkomið skilningsleysi
sumra manna á lögmálum tilverunn-
ar. Hér er um aö ræða tvö óh'k sjónar-
horn, sjónarhorn trúarinnar og
sjónarhorn mannvísindanna.
Við lesturinn minntist ég viöræöna
minna við pólska heimspekinginn
Leszek Kolakowski fyrir nokkrum ár-
um. Eg spuröi hann, hvort heimurinn
liti svo ógæfulega út, af því að guö væri
dáinn. „Nei,” sagði hann, „ástæðan er