Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1987, Blaðsíða 56

56
MÁNUDAGUR 21. DESEMBER 1987.
Menning
Sógumeistari
í fúllu fjöri
Guðmundur Daníelsson:
Vatnið.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1987.
Guömundur Daníelsson er ekki
dauður úr öllum æðum. Þótt hann
nálgist nú áttrætt bregður hann
enn á tilþrifamikinn tvileik sinn í
nýrri og mikilúðlegri skáldsögu -
Vatninu - og lætur hversdagsleika
mengaðrar nútíðar vegast á við
dularmögnin í þjóðardjúpinu -
vatninu mikla - sem auðvitað verð-
ur enn öllu öðru sterkara þegar á
reynir. Og nú hefur hann bætt
tákntafli við tvíleikinn. Þetta er því
raunar þvívíddarsaga og Guð-
mundur er satt að segja í essinu
sínu, leikur sér að myndum og
máli, leyfir sér að taka djarflega á
og fer stundum á kostum í lýsing-
um og líkingum. Fyrir þetta verður
sagan stundum ofurlítið útsláttar-
söm, kemur óþarflega víða við að
manni finnst, tefur jafnvel óþarf-
lega lengi í þessum skyndigististöð-
um og gerist nokkuð margmál, þar
sem málskrafsminni skýrsla dygði
og meira en það. Þetta virðist til
dæmis gerast í frásögn af réttar-
höldunum og krossprófim þeirra.
Þar er eins og sagan staðnæmist
um sinn og bíði, jafnvel svo að það
drepur áhuga lesanda um fram-
vinduna á dreif.
Margt kunnuglegt
Þetta tekur á taugarnar, einkum
vegna þess hve sögubrautin er ann-
ars skýrt mörkuð og vel vörðuð,
og kallar athyglina ákaft til sín, og
hún haggast ekki við þetta. Erindi
höfundar á hliðarstígana virðist
vera annaðhvort að skýra persón-
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
ur, mótunarkerfi áranna eða fá
söguefninu og táknum sínum í því
meiri staðfestu í landi og þjóðlífi,
gera boðun sína trúverðugri með
því að víkja til kunnuglegs fólks
og athafna sem við könnumst við,
og þessi dæmi verða stundum mjög
nálæg og villa ekki á sér heimildir.
Þetta hefur sitt gildi fyrir söguna
og er til marks um það hve vel
Guðmundur kann að semja sögur
og beita þessum tvíleik dulýðgi og
hversdagslífemis. Og að þessu leyti
er enginn bilbugur á honum. Hon-
um tekst að segja magnaða örlaga-
sögu sem hlýtur að taka menn
fostum tökum og haida lesendum
föngnum frá upphafi til enda, ef
þeir eru svo gerðir á annað borð
að meinleg og mannleg örlög gangi
þeim huga nær.
Margt sem menn kannast
viö
En þessi saga er þó miklu meira
en listilegt hugarflug af slíku tagi
skáldskapar. Hún er gædd trúverð-
ugum innviðum og höfundur
kostar kapp's um að skjóta slíkum
stoðum undir hana og í hana. Hún
er líka gegnsýrð táknsaga og svo
opinská í þessum efnum að við
þykjumst þekkja okkur þama,
jafnvel kannast við fólk hennar,
einstaka atburði og framvindu
mála, að ekki sé minnst á sögusvið-
ið. Okkur finnst hvað eftir annað
að þessi frásögn sé aðeins að látast
vera skáldsaga. Allt þetta hefur sín
áhrifatök. Tákn sögunnar flytja
okkur líka kunnuglegan boðskap.
Bára Álfsdóttir, getin af erlendum
aðföngum, vex upp í íslenskri nátt-
úra sem heldur sínu og verður
sterkari í viðhorfi hennar og lífi en
hið erlenda, en togstreitan milli
andstæðna þessarar eðlisblöndu
veldur meinlegum örlögum. Hún
er fulltrúi þeirra íslensku kynslóða
sem lifa í landinu um og eftir mið-
bik þessarar aldar. En það er líka
boðskapur um það að hvernig sem
allt veltist og hvað sem að ber
drekkir djúp íslenskrar náttúru og
þjóðarsálar ófögnuði sínum að lok-
um.
Þjóðvellir og Þjóðvatn
Það styrkir þessa táknsögu enn
meira að sögusviðið skuli vera
Þingvallasvæðið, sem hér kallast
Þjóðvellir, og Vatnið mikla heföi
svo sem eins mátt heita Þjóðvatn.
Bæjamöfnin í sveitinni era líka
býsna nærri sjálfum sér á þessum
slóðum. Atburðir, persónur, mála-
þras og sveitarkróníka verða líka
býsna heimlegt allt saman þótt
mörgu sé vafalaust í þá sögu skotið
af hálfu höfundar og til tínt úr öðr-
um stað.
Söguvefur Vatnsins er svo
margslunginn að ekki er auðvelt
að fylgja mynstri hans eða greina
sundur uppistöðu og ívaf, og Guð-
mundur Daníelsson er svo mikill
aflamaður í aðföngum og ætlar oft-
ast að segja svo margt í einu að
honum hættir til að drepa sögum
sínum á dreif. Honum er gjarnt að
þenja net sitt út til að ná sem mest-
um feng í það í stað þess aö draga
það saman eftir því sem líður á
söguna. Þaö er eins um þessa sögu.
Hún er af svo mörgum þáttum í
mannlegu eðli, íslenskri þjóðarsál,
íslenskri náttúra og erlendum
áhrifum, að táknin nýtast ekki
nógu vel og vinna stundum hvert
gegn öðra.
En hvað sem segja má um þetta
allt saman er Vatnið í senn virkja-
mikil saga, víðfeðm og aílamikil,
skrifuð af þrótti og tilþrifum. At-
burðarás hennar er samleikur
raunsanns lífs og dularmagna þjóð-
areðlis og náttúra, og loks táknsaga
mn íslensk örlög. Jafnframt er
þetta áktakamikil mannlífssaga
með spennu og frásagnarþrótti.
Sagnameistarinn er enn í fullum
færum.
A.K.
Listaverkabók sjálfrar náttúrunnar
Metnaði íslenskra bókaútgefenda
virðast engin takmörk sett. Sér-
hver þeirra státar nú af a.m.k. einu
meiri háttar bókverki, sem kostað
hefur ómælt fé í framleiðslu: ís-
lenskt þjóðlíf í þúsund ár, íslensk
þjóðmenning, Kvosin, Sturlunga
Saga, Heimilislæknirinn.
Og nú þegar við þykjumst hafa
séð öll helstu afreksverkin í bóka-
útgáfunni birtist ein glæný og
glæsileg bók á síðustu stundu,
Fuglar í náttúra íslands, eftir Guð-
mund P. Ólafsson, sem Mál og
menning gefur út.
Hér er á ferðinni 300 síðna bók í
stóru broti, sem inniheldur mörg
hundrað litmyndir af öllum varp-
fuglum á íslandi ásamt með öllum
hugsanlegum upplýsingum um þá.
Mun þetta vera viðamesta litprent
sem unnið hefur verið hér á landi.
Ýmislegt fleira er óvenjulegt við
þessa útgáfu.
Fyrir það fyrsta er höfundurinn,
Guðmundur P. Ólafsson, ekki
fuglafræðingur að mennt heldur
líffræðingur með lífríki fjörunnar
að áhugamáli. Hann er heldur ekki
lærður ljósmyndari en hefur tekið
um 90% hinna íðilfögra ljósmynda
sem í bókinni eru. í þetta verkefni
eyddi hann tveimur heilum árum
úr lífi sínu.
Sjálf er bókin ekki venjulegt upp-
lýsingarit heldur lumar það einnig
á tilvitnunum í bókmenntatexta,
Rætt við Guðmund P. Ólafsson um fuglabók hans
málfræði og annan „ófræðilegan”
fróðleik.
Tímasetning gæti verið hag-
stæðari
En er ekki óheppilegt að koma
út með fuglabók akkúrat nú þegar
bók Hjálmars Bárðarsonar er enn
fersk í minni fólks og Þorsteinn
Einarsson er nýbúinn aö gefa út
Fuglahandbók sína?
Bókmenntaviötalið
Aðalsteinn Ingólfsson
„Það má kannski segja að tíma-
setningin hefði getað verið hag-
stæðari,” svaraði Guðmundur P.
Ólafsson.
„Hins vegar er hér um gjörólíkar
bækur að ræöa. Þótt bók Hjálmars
sé mikið afrek er hún tæplega eins
alhliða og þessi bók. Til dæmis er-
um við með mikið af nákvæmum
skýringarteikningum og kortum
sem ekki er að finna í bók Hjálm-
ars. Og bók Þorsteins er fyrst og
fremst handbók til notkunar úti í
náttúranni meðan ég er að skrifa
fyrir þá sem vilja skoða íslenska
fugla heima í stofunni hjá sér.
En þess má einnig geta að þegar
hafist var handa við þessa fuglabók
Guðmundur P. Ólafsson ásamt bók sinni um islenska fugla.
DV-mynd KAE
var bók Hjálmars ekki komin út,
þannig að við vorum aldrei að
hugsa okkur að keppa við hana.”
Nærmyndir Guðmundar af sjald-
séðum íslenskum fuglum eru
einstakar. Hvaða brögðum beitti
hann til að komast svo nálægt
þeim? *
Þolinmæðisverk
„Ég notaði aldrei felutjald heldur
reyndi að dulbúa mig á ýmsa vegu
og láta fuglana venjast mér. Það
var oft mikið þolinmæðisverk.”
Og hættulegt þar að auki. Ein af
áhrifameiri myndum bókarinnar
er af fálka sem leggur til atlögu við
ljósmyndarann.
„Jú, ég skal alveg játa að þá varð
mér ekki um sel,” sagði Guðmund-
ur. „Ég held ég hafi aldrei áður
komið nærri svo illskeyttum fugli.”
Guðmundi hefur sömuleiðis lán-
ast að taka nærmynd af snæuglu.
Hann vill hins vegar ekki segja frá
því hvar hann fyrirhitti ugluna.
„Það er ástæðulaust að auka á
þann átroðning sem sjaldgæfir
fuglar verða fyrir,” sagði Guð-
mundur og bætti við, brosandi:
„Fólk ætti frekar að festa kaup á
bókinni en að eltast við þessa
fugla.”
Bókin Fuglar í náttúru íslands
kostar um 10.000 krónur.
-ai